Στα σύνορα του κόσμου

In this World. Μεγ. Βρετανία, 2003. Σκηνοθεσία: Μάικλ Γουίντερμποτομ. Σενάριο: Τόνι Γκριζόνι. Ηθοποιοί: Τζαμάλ Ουντίν Τοράμπι, Εναγιατουλά. 88 λεπτά.

Η σπαραχτική κατάσταση των «οικονομικών» προσφύγων μέσα από την ιστορία δύο νεαρών Αφγανών που προσπαθούν να φτάσουν από την πατρίδα τους στο Λονδίνο, σε μια συγκλονιστική, βραβευμένη με τη Χρυσή Αρκτο του Βερολίνου, ταινία.

 Ο Μάικλ Γουίντερμποτομ είναι αναμφισβήτητα ένας πολύ τολμηρός σκηνοθέτης. Δεν φοβάται, σε κάθε νέα του ταινία, να καταπιαστεί μ' ένα καινούργιο, εντελώς διαφορετικό θέμα: ο έρωτας μιας καταπιεσμένης από την κοινωνία της γυναίκας στο «Τζουντ» (από μυθιστόρημα του Τόμας Χάρντι), μια προβληματική οικογένεια στο «Wonderland», η κατάσταση στα Βαλκάνια στο «Καλώς ήλθατε στο Σαράγεβο», μια επαναστατημένη γυναίκα στην Αγρια Δύση στο γουέστερν «The Claim» (διασκευή βιβλίου του Τόμας Χάρντι), η μουσική εικόνα του Μάντσεστερ της δεκαετίας του '70 στο «24 Hour Party People».

Στη νέα του ταινία, «Στα σύνορα του κόσμου», ο Γουίντερμποτομ στρέφεται στο πρόβλημα των οικονομικών μεταναστών και συγκεκριμένα εκείνων του Αφγανιστάν, που, όπως μας πληροφορεί η ταινία, σήμερα φτάνουν σχεδόν το ένα εκατομμύριο το χρόνο. Προσφύγων που εγκαταλείπουν ένα χώρο πολεμικής καταστροφής και οικονομικής εξαθλίωσης σ' αναζήτηση καλύτερων συνθηκών ζωής.

Οι δύο «ήρωες» του Γουίντερμποτομ είναι δύο νεαροί Αφγανοί, ο ένας απ' αυτούς ακόμη παιδί, δύο ξαδέρφια, ο Τζαμάλ και ο Εναγιατουλά, που ξεκινούν από μια πακιστανική πόλη, στα σύνορα του Αφγανιστάν, και διακινδυνεύοντας τις τύχες τους στα χέρια λαθρεμπόρων, απατεώνων και εκμεταλλευτών, ξεκινούν ένα ταξίδι επικίνδυνο σε κάθε στροφή, μέσα από Πακιστάν, Ιράν και Τουρκία, και στη συνέχεια Ιταλία και Γαλλία, με κατεύθυνση το Λονδίνο. Χρησιμοποιώντας διάφορα μέσα, άλλοτε αυτοκίνητα, άλλοτε φορτηγά κι άλλοτε κλεισμένοι αποπνιχτικά για μέρες σε «κοντέινερ», οι δύο πρόσφυγες, εκπρόσωποι της μιζέριας και της απελπιστικής φτώχειας εκατομμυρίων προσφύγων απ' όλο τον κόσμο, αγωνίζονται να επιβιώσουν, έχοντας πάντα για στόχο τους μια πιο ανθρώπινη ζωή.

Χρησιμοποιώντας ερασιτέχνες ηθοποιούς, με τα ίδια μάλιστα τα ονόματά τους, και μια ψηφιακή κάμερα στο χέρι (η δουλειά του διευθυντή φωτογραφίας Μαρσέλ Ζίσκιντ είναι εκπληκτική), ο Γουίντερμποτομ έφτιαξε μια συγκλονιστική ταινία που μοιάζει με ντοκιμαντέρ. Ταινία που καταγράφει με λεπτομέρεια την τραγωδία των δύο πρωταγωνιστών του, από την οποία όμως ούτε στιγμή δεν λείπει η καθαρά ανθρώπινη ματιά: με το χιούμορ όταν αυτό χρειάζεται (ο Τζαμάλ με την πάντα ανέμελη στάση του, έτοιμος ν' αφηγηθεί αστείες ιστορίες), την αγάπη και την ειλικρίνεια για τα πρόσωπά του. Χωρίς ποτέ να προσπαθεί να κάνει κάποιο δίδαγμα ή να βγάλει ένα συγκεκριμένο συμπέρασμα, με εικόνες που συνδυάζουν την ομορφιά με μια μαύρη, απειλητική ατμόσφαιρα, ο Γουίντερμποτομ καταγράφει τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα, πραγματικότητα την οποία πολλοί από μας (και όχι μόνο η Αγγλία της Θάτσερ και του Μπλερ) αρνούνται ν' αντιμετωπίσουν, αφήνοντας το θεατή να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα.

Στα σύνορα του κόσμου

Το εντελώς αυτονόητο είναι πως πριν από οτιδήποτε άλλο, Σινεμά είναι Εικόνα. Αλλά το καθόλου αυτονόητο είναι πως Εικόνα είναι το filmaking. Τι σημαίνει αυτό; Απλό. Το οδοιπορικό δύο Αφγανών από το Πακιστάν στο Ιράν, από το Ιράν στην Τουρκία, από την Τουρκία στην Ιταλία, από την Ιταλία στη Γαλλία και από τη Γαλλία στην Αγγλία. H γεωγραφία της Κόλασης. Δηλαδή «In this world» του Μάικλ Γουιντερμπότομ, που ελληνικώς μεταφράστηκε «Στα σύνορα του κόσμου». H ταινία που κέρδισε την Χρυσή Αρκούδα του Φεστιβάλ Βερολίνου. Και την κέρδισε για έναν και μοναδικό - αισθητικό - λόγο. Γιατί το όνομα του κινηματογράφου είναι... Οβίδιος. Ο όγκος του σεναρίου καταλαμβάνει μόλις δύο σελίδες. Δύο ρακένδυτοι και υποψήφιοι «μελλοθάνατοι» εξέρχονται από τη μαύρη τρύπα του Αφγανιστάν για να σκαρφαλώσουν στην... Αχερουσία! Ώστε αν όλα πάνε καλά και αν γλιτώσουν από την ασφυξία της νταλίκας, την αφαγία δεκάδων ημερών, την απληστία της σκλαβεμπόρων και από τα χέρια της Αστυνομίας, να γίνουν οδοκαθαριστές στην οδό Αθηνάς του Λονδίνου. Που σημαίνει, πως αν είσαι Αφγανός, είσαι τριπλός και... πολυμορφικός. Πρώτα... βομβαρδισμένος, ύστερα «κρέας» δουλεμπόρων και στο τέλος βίδα στα... βομβαρδιστικά. Πώς συμβαίνει με τα βουβάλια. Και το κρέας και το δέρμα, και το τρίχωμα και τα δόντια και τα εντόσθια. Να αξιοποιήσουμε τα πάντα. Ακόμα και τα νύχια. Υπέροχα!

Δύο επιλογές υπήρχαν. H πρώτη να γίνει ταινία με υπόθεση. H δεύτερη να γίνει ντοκιμαντέρ. Ο Γουιντερμπότομ διάλεξε το δεύτερο και έπαιξε τα ρέστα του στο ντοκουμέντο. Γίνεται; Φυσικά γίνεται. Όλα μπορεί να γίνουν. Έτσι, από το πρώτο μέχρι το τελευταίο λεπτό είναι σαν να παρακολουθούμε τον Κομφούκιο να παραδίδει σε μικρούς Κινέζους μαθήματα σπαθασκίας και καλλιγραφίας. H κάμερα να μετακινείται σαν αίλουρος, η φωτογραφία να αποτυπώνει την ανάσα των Αφγανών και η σκηνοθεσία να καταπίνει τα κατάλληλα «κομμάτια», να τα συναρμολογεί και να τα συνθέτει φτιάχνοντας τον δικό της κόσμο μέσα από τον γενικό. Με εξαιρετική ευστοχία και χορευτική ρυθμολογία. Έτσι, το «ψεύτικο» γίνεται εντελώς... αληθινό. Απίστευτο. Τόσο απίστευτο, που μπροστά σ' αυτήν τη μεταμόρφωση, κάθε άλλη που συντελείται με special effect να μοιάζει με βίντεογκεϊμ για μικρά παιδιά. M' αυτή την ταινία η τέχνη του making ακούει στο όνομα Μάικλ Γουιντερμπότομ. Από τον θαυμασμό το στόμα σας θα κρεμάσει... ανοιχτό!