Στις πέντε το απόγευμα

At 5 In The Afternoon, Ιράν, 2003. Σκηνοθεσία: Σαμίρα Μαχμαλμπάφ. Σενάριο: Μόσεν Μαχμαλμπάφ, Σαμίρα Μαχμαλμπάφ. Ηθοποιοί: Αγκελέ Ρεζάι, Αμπντολγκάνι Γουσεφραζί, Ραζί Μοχαμπί, Μαρζιέ Αμιρί. 106 λεπτά.

Με αφορμή την ιστορία μιας νέας γυναίκας στο Αφγανιστάν μετά την πτώση των Ταλιμπάν, η Σαμίρα Μαχμαλμπάφ φτιάχνει μια όμορφη εικαστικά ταινία, ταυτόχρονα σχόλιο πάνω στην πολιτική, κοινωνική και θρησκευτική κατάσταση μιας ανδροκρατούμενης, θεοκρατικής κοινωνίας.

Στα 23 της χρόνια κι έχοντας ήδη στο ενεργητικό της δύο πολύ καλές ταινίες («Το μήλο» και «Μαυροπίνακες», καθώς κι ένα τμήμα του ντοκιμαντέρ «11.9.01»), επιστρέφει μ' αυτή τη δραματική, ποιητική στη σύλληψή της, εικαστικά όμορφη, βραβευμένη στις Κάνες

(με το ειδικό βραβείο της κριτικής επιτροπής) ταινία, γύρω από μια ιστορία που εκτυλίσσεται στο Αφγανιστάν μετά την πτώση των Ταλιμπάν.

Το Αφγανιστάν ενδιέφερε πάντα τη σκηνοθέτρια, από τότε που συνόδεψε τον σκηνοθέτη πατέρα της, Μόσεν Μαχμαλμπάφ (που έγραψε μαζί της και το σενάριο της ταινίας), στα γυρίσματα των ταινιών του στη χώρα των Ταλιμπάν. Εδώ, η Σαμίρα ακολουθεί τη Νογκρέ, μια νεαρή γυναίκα που ανακαλύπτει την ελευθερία της παρακολουθώντας μαθήματα σε σχολείο, κάτι για το οποίο έρχεται σε σύγκρουση με τον συντηρητικών απόψεων πατέρα της.

Η Μαχμαλμπάφ, που πάντα δείχνει να ενδιαφέρεται για την παιδεία (φτάνει να θυμηθούμε τους «Μαυροπίνακες»), καταγράφει με ξεχωριστή αγάπη την καθημερινή πορεία της Νογκρέ για το σχολείο, η οποία βγαίνοντας από το σπίτι αλλάζει παπούτσια και όψη για να είναι πιο μοντέρνα, ενώ κάνει το αντίθετο όταν επιστρέφει στο σπίτι, διανθίζοντας με χιούμορ τη σκηνή όπου, σε ερώτηση τι θα ήθελε να γίνει, απαντά «Πρόεδρος της χώρας», προκαλώντας τη θυμηδία των συμμαθητριών της που θεωρούν ότι η προεδρία είναι θέμα αποκλειστικά των ανδρών, ενώ σε άλλες σκηνές, προσδίδει ατμόσφαιρα άλλοτε σχεδόν σουρεαλιστική, όπως εκείνη της Νογκρέ μ' ένα Γάλλο στρατιώτη των Ηνωμένων Εθνών, κι άλλοτε ποιητική, όπως εκείνη όπου η Νογκρέ κι η οικογένειά της βρίσκουν καταφύγιο σ' ένα κατεστραμμένο αεροπλάνο ή εκείνη με τις γυναίκες με την μπούργκα που προχωρούν στο δρόμο. Η Μαχμαλμπάφ κατάφερε να συλλάβει το δράμα αλλά και τον πόνο των ανθρώπων σε μια δύσκολη, μεταβατική, μαζί και τραγική περίοδο στην ιστορία της χώρας τους, ενώ παράλληλα δεν χάνει την ευκαιρία να μας μιλήσει για την πολιτική, θρησκευτική και κοινωνική κατάσταση της χώρας, ιδιαίτερα για την καταπιεστική θέση της γυναίκας σε μια ανδροκρατούμενη, θεοκρατική κοινωνία.

Στις 5 το απόγευμα
Θαμμένοι ζωντανοί

H κόλαση είναι Μίκι Μάους σε σχέση με όσα τεκταίνονται κατά τη διάρκεια του τελευταίου ημίωρου του ιρανικού... «κοπαδιού» (του Γκιουνέι), με τίτλο «Στις 5 το απόγευμα» και σκηνοθέτιδα τη Σαμίρα Μαχμαλμπάφ, τη μικρότερη της υφηλίου. Ψωριάρικο άλογο που μέσα του είναι χαραγμένες όλες οι πληγές του Αφγανιστάν, σέρνει σκελετό κάρου με τέσσερις επιβάτες. Τον μικρόκοσμο των νεκροζώντανων «θαμμένων» στους κρατήρες των αμερικανικών πυραύλων. Μια νεαρή μάνα προστατεύει στην αγκαλιά της το νεκρό μωρό της. Όχι μόνο δεν της έχουν πει, για να μην γκρεμιστεί, πως το κουφάρι του άντρα της είναι σκεπασμένο από το πέτρινο... χώμα, αλλά και δεν τολμούν να την επαναφέρουν στην πραγματικότητα λέγοντάς της πως ναι το παιδί είναι νεκρό! Δίπλα της, η κουνιάδα της με δύο σβώλους αντί για μάτια και μ' ένα κίτρινο χρώμα αντί για επιδερμίδα. Μπροστά από τις γυναίκες και το μωρό, ο αρχηγός της φαμίλιας. Ο γέροντας, ο πατέρας της μιας και πεθερός της άλλης. Στο τουρμπάνι του έχει φωλιάσει όλη η δυστυχία του πλανήτη. Από τη χαρακωμένη τραγική μάσκα εκτοξεύονται προς κάθε κατεύθυνση απίστευτες ποσότητες ασύμμετρης απελπισίας.

Πού πάνε; Κανείς από τους οδοιπόρους δεν ξέρει. Προφανώς προς την Αχερουσία. Ύστερα από ατελείωτες ώρες αδιάκοπης πορείας στην επίπεδη... τάφρο του Αφγανιστάν και αφού προηγουμένως και αναγκαστικά για να ζεστάνουν μέσα στη νύχτα το πτώμα του μωρού μετέτρεψαν το κάρο σε αποκαΐδια, πέφτουν πάνω σε οριζοντιωμένο γέροντα. «Πού πας», τον ρωτάει ο πάτερ φαμίλιας. «Ταξιδεύω τέσσερις μήνες τώρα για να φθάσω στην Καμπούλ και να μιλήσω στον μουλά Ομάρ και στο συμβούλιο των σοφών. Να μη δώσουν τον Μπιν Λάντεν στους άπιστους Αμερικανούς και τον σκοτώσουν. Είναι φιλοξενούμενος και αν τον δώσουμε ο μεγάλος Αλλάχ θα μας τιμωρήσει». «Τι λες μωρέ μαύρε και άραχνε», του απαντάει ο πρώτος γέροντας. Δεν έμαθες πως οι Αμερικανοί τα έχουν κάνει όλα λίμπα; H συνέχεια είναι ο επίλογος ενός δράματος που κάλλιστα θα μπορούσε να ονομαστεί «να σου φύγει το καύκαλο». Ο παππούς του νεκρού μωρού, μιλώντας στον οριζοντιωμένο προσκυνητή των σοφών της Καμπούλ, χουφτώνει αιχμηρή πέτρα και καθώς μιλάει σκάβει το πετρωμένο χώμα. Ύστερα με αργές τελετουργικές κινήσεις βγάζει το τουρμπάνι, καλύπτει μ' αυτό το άψυχο κορμάκι, εναποθέτει το ιερό μικροσκοπικό πτώμα μέσα στη ρηχή τρύπα που είχε ανοίξει και το σκεπάζει με άσπρη σκόνη. Αυτή που στο Αφγανιστάν τη λένε «χώμα». Θεέ μου, δεν αντέχω άλλο. Μου 'ρθε να πάρω φόρα και με κατεύθυνση το Τείχος του αδίστακτου, σαρκοβόρου Ιμπεριαλισμού να το συντρίψω, παίρνοντας όλο το σκυλολόι στον τάφο του μωρού!