Χιροσίμα, αγάπη μου

Hiroshima, mon amour. Γαλλία-Ιαπωνία, 1959. Μαυρόασπρη. Σκηνοθεσία: Αλέν Ρενέ. Σενάριο: Μαργκερίτ Ντιράς. Ηθοποιοί: Εμανουέλ Ριβά, Εϊτζι Οκάντα, Στέλα Ντασάς, Πιερ Μπαρμπό, Μπερνάρ Φρεσόν. 88 λεπτά.

Το παρελθόν και το παρόν, η μνήμη και τα παιχνίδια της, μέσα από τη σχέση μιας Γαλλίδας μ' ένα Γιαπωνέζο, με αναφορές στην ατομική καταστροφή της Χιροσίμα, σε μια ανεπανάληπτη ταινία που προβάλλεται σε επανέκδοση.

Πρώτη μεγάλου μήκους ταινία ενός σκηνοθέτη που μέχρι τότε είχε καταπιαστεί με το γύρισμα θαυμάσιων ντοκιμαντέρ («Γκουέρνικα», «Η νύχτα και η ομίχλη»), η «Χιροσίμα, αγάπη μου» είναι μια ταινία πάνω στη μνήμη, όπου εικόνα, μουσική, διάλογοι και αφήγηση (το σενάριο έγραψε η γνωστή συγγραφέας του «νουβό-ρομάν» Μαργκερίτ Ντιράς) δένονται με ένα πρωτότυπο, που καταργούσε τη μέχρι τότε αφηγηματική δομή για ένα εντελώς μοντέρνο, επαναστατικό, ανατρεπτικό, θα έλεγα, τρόπο. Ταινία ιδιαίτερα σημαντική στην εξέλιξη του σύγχρονου κινηματογράφου και που μέχρι σήμερα παραμένει το ίδιο συναρπαστική, όταν ολόκληρος σχεδόν ο σύγχρονος κινηματογράφος, με λιγοστές εξαιρέσεις, έχει μετατρέψει την τεχνολογία σε αυτοσκοπό, ξεχνώντας την ουσία της κινηματογραφικής τέχνης.

Η ιστορία συνδυάζει το παρόν με το παρελθόν με τρόπο -θα έλεγα- επαναστατικό για την εποχή της, τρόπο που θα επηρεάσει πολλούς από τους νεότερους σκηνοθέτες. Μια Γαλλίδα ηθοποιός (Εμανουέλ Ριβά), που γυρίζει στη Χιροσίμα μια ταινία για την ειρήνη, αρχίζει ένα δεσμό μ' έναν Ιάπωνα αρχιτέκτονα (Εϊτζι Οκάντα). Δεσμός που την σπρώχνει στο να αντιμετωπίσει την οδυνηρή μνήμη ενός άλλου, νεανικού έρωτα μ' ένα Γερμανό στρατιώτη, στη Νεβέρ, στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, καθώς και το θάνατο του στρατιώτη και τη δική της διαπόμπευση ως συνεργάτιδας των ναζί.

Ο Ρενέ αναμιγνύει το παρόν με το παρελθόν, τον παρόντα έρωτα της γυναίκας για τον Ιάπωνα με τον έρωτά της για το Γερμανό και παρεμβάλλοντας στον προσωπικό πόνο της ηρωίδας τη φρίκη της ατομικής καταστροφής της Χιροσίμα. Από τα πρώτα κιόλας πλάνα της ταινίας αισθάνεται ο θεατής την εκπληκτική δύναμη της ταινίας: τα ανθρώπινα μέλη στη στάχτη, αναφορά στη Χιροσίμα αλλά και άλλες παρόμοιες καταστροφές, να μπλέκονται με τα μέλη των αγκαλιασμένων γυμνών εραστών, ενώ στη συνέχεια, σ' ένα δεκάλεπτο ντοκιμαντέρ, όπου βλέπουμε τα φριχτά αποτελέσματα της ατομικής καταστροφής της Χιροσίμα, ακούμε τις φωνές των εραστών (στο λυρικό κείμενο της Ντιράς), εκείνη της γυναίκας, που επιμένει ότι τα είδε όλα στη Χιροσίμα σ' αντίθεση, μ' εκείνη του άντρα, που επιμένει ότι εκείνη δεν είδε τίποτα. Εκείνο που ενδιαφέρει τον Ρενέ στην ταινία είναι η σχέση παρελθόντος και παρόντος (σχέση με την οποία είχε ήδη καταπιαστεί στο ντοκιμαντέρ του «Νύχτα και ομίχλη»), και η διαδικασία της μνήμης (ανάγκη να θυμάται κανείς αλλά και ανάγκη να ξεχνά και να προχωρεί), καθώς και η σχέση μιας προσωπικής εμπειρίας με μια συλλογική (η ερωτική τραγωδία της γυναίκας με τον Γερμανό και η μεγαλύτερη τραγωδία της Χιροσίμα). Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς από την αριστουργηματική αυτή, ανεπανάληπτη, δοσμένη με ποίηση και λυρισμό, ταινία; Την πρωτότυπη, εμπνευσμένη σκηνοθεσία του Ρενέ; Τη θαυμάσια, μαυρόασπρη φωτογραφία των Σασά Βιερνί (στις σκηνές στη Γαλλία) και του Μιτσίο Τακαχάσι (στις σκηνές στην Ιαπωνία); Την υποβλητική μουσική των Ζορζ Ντελρί και Τζιοβάνι Φούσκο; Ολα είναι τέλεια, δείγμα του τι μπορεί να προσφέρει ο κινηματογράφος όταν φτιάχνεται από μεγάλους δημιουργούς.

Xιροσίμα, αγάπη μου

Τα αριστουργήματα δεν γερνάνε και για το «Χιροσίμα, αγάπη μου» («Hiroshima, mon amour»), παραγωγής '59, αυτό ισχύει 100%. Μια ταινία για να μη γίνει η «θύμηση» του εφιάλτη του πολέμου και της ατομικής βόμβας «λησμονιά». Θα πείτε: Τι λες τώρα. Δεν βλέπεις ότι πάμε κατά διαόλου με τους ισχυρούς της Γης να οδηγούν τον πλανήτη από το κακό στο χειρότερο ή, πιο σωστά, στο μη χειρότερα; Μπορεί, όμως, πάντα να ίσχυε το ίδιο... Λίγοι ήταν και είναι οι ψυλλιασμένοι... Με τη βασική διαφορά, βέβαια, ότι παλαιότερα υπήρχε η ελπίδα τού «πάμε παραπέρα»... Ενώ τώρα; Δεξιοτέχνης ντοκιμαντερίστας, ο Αλέν Ρενέ - γεννημένος στις 3 Ιουνίου του 1922 στη Βανς της Γαλλίας - γύρισε δεκάδες ανάλογα φιλμ, καταφέρνοντας να κάνει το πιο συγκλονιστικό ντοκουμέντο - «Καλοκαίρι και καταχνιά» - για τις θηριωδίες των ναζιστών. Το «Χιροσίμα, αγάπη μου» είναι η πρώτη φιξιόν ταινία του, η οποία άλλαξε τον ρουν της κινηματογραφικής τέχνης. Έτσι ώστε έπειτα από αυτό το φιλμ να μιλάμε για μ. X - μετά Χριστόν - εποχή στον κινηματογράφο! «Ένα φιλμ που επέβαλε έναν καινούργιο αφηγηματικό τρόπο, καθαρά και απόλυτα κινηματογραφικό, που δεν είναι δανεισμένος από άλλες τέχνες», όπως έγραφε - «ΤΟ BHMA» 21/10/1981 - και ο δάσκαλος Βασίλης Ραφαηλίδης.

H Μαργκερίτ Ντιράς είχε γράψει το σενάριο της ταινίας. Ένα κείμενο που έμελλε να σταθεί οριακό και για τους ευρωπαϊκούς λοχοτεχνικούς κύκλους, εξαιτίας της αφαιρετικής και αποστασιοποιημένης δραματικής «κραυγής» της σιωπής του... Το στόρι μάς πηγαίνει στη Χιροσίμα του '57, όπου μια νεαρή Γαλλίδα - Εμανουέλ Ριβά - φτάνει για να γυρίσει μια ταινία με θέμα την ειρήνη... Εκεί συναντά έναν Γιαπωνέζο και για ένα 24ωρο θα ζήσουν μια ερωτική ιστορία... Αυτός κουβαλάει - θέλοντας και μη - το βάρος της μνήμης της πόλης που δέχτηκε πάνω της την ατομική βόμβα. Αυτή, τα τραύματα από τον ερωτά της με έναν Γερμανό στρατιώτη κατά τη διάρκεια του B' Παγκοσμίου Πολέμου... Και για τους δύο, «η μνήμη βιώνεται διαβρωτικά, ροκανίζει τον χρόνο και αλέθει τις αναμνήσεις σε έναν μνημοπολτό»! «Το ερωτικό ζευγάρι της ταινίας - ο Ρενέ ανακατεύει το φιξιόν με εικόνες ντοκουμέντα - είναι εγκλωβισμένο, αιχμάλωτο της ιστορίας. Και ο σκηνοθέτης κάνει ένα φιλμ-δοκίμιο σχετικά με τη λειτουργία της μνήμης. Ένα δοκίμιο που δεν γίνεται επιστημονικό εγχειρίδιο, χάρη στην ποιητική του προσέγγιση. Με αποτέλεσμα η ποίηση του λόγου της Ντιράς να χάνεται στην καθαρά μουσική δομή του σεναρίου για να ξορκίσει τον εφιάλτη της καταστροφής της ζωής από την ατομική βόμβα. Χρησιμοποιεί προσχηματικά την κεντρική σεναριακή ιδέα του "ερωτικού δράματος" για να θρηνήσει το τέλος του έρωτα, που τον διέλυσε η ατομική βόμβα! Γιατί, από 'δώ και πέρα, ο έρωτας μεταξύ δύο ανθρώπων δεν θα είναι ποτέ αθώος. Και ακόμα πιο "αδίστακτα": H αθωότητα χάθηκε από όλα τα γεγονότα της ζωής», λέει συννεφιασμένη η Αντιγόνη, που ως γυναίκα βιώνει σπαρακτικά την καταστροφή και το «τέλος» της φύσης!