|
|
|
Ανοιξη, καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας και... άνοιξη Spring, Summer, Fall, Winter... and Spring. Νότια Κορέα, 2003. Σκηνοθεσία-σενάριο: Κιμ Κι-Ντουκ. Ηθοποιοί: Γιουνγκ-Σου, Κιμ Κι-Ντουκ, Κιμ Γιουνγκ-Μιν, Σέο Τζάε-Κιουνγκ, Χα Φέο-Τσιν. 103 λεπτά. Η ζωή με τις χαρές και τις λύπες της, μέσα από την ιστορία ενός ηλικιωμένου μοναχού και του νεαρού μαθητευομένου του, στη διάρκεια των τεσσάρων εποχών, σε μια ταινία δοσμένη με ποίηση και λυρισμό.
Το θέμα της ταινίας του Κιμ Κι-Ντουκ είναι ο κύκλος της ζωής, μέσα από τις τέσσερις εποχές του χρόνου. Μιας ζωής που περιλαμβάνει τις χαρές και τις πίκρες της, την παιδική αθωότητα αλλά και την απώλειά της, τις επιθυμίες και τα πάθη που οδηγούν στο έγκλημα, την ομορφιά αλλά και τον πόνο συχνά της γνώσης που οδηγούν στην πνευματικότητα. Στοιχεία που ο Κορεάτης σκηνοθέτης αναπτύσσει με λιτότητα, αυστηρότητα θα έλεγα, θυμίζοντας σκηνοθέτες όπως ο Γιασουτζίρο Οζου ή ο Ρομπέρ Μπρεσόν. Λιτότητα και αυστηρότητα συνδυασμένα με μια ανείπωτη εικαστική ομορφιά, την ομορφιά εκείνη που αντανακλά η ίδια η ζωή και η γύρω φύση, μαζί με τα απλά, καθημερινά στοιχεία της: το μοναστήρι στη μέση μιας βουτηγμένης συχνά στην ομίχλη λίμνης -ένα είδος μικρού πλανήτη στη μέση του σύμπαντος- ένα ρυάκι με ένα ψάρι να κολυμπά σ' αυτό, μια παράξενη πόρτα στην άκρη της λίμνης που οδηγεί σ' έναν άλλο κόσμο, το δάπεδο μπροστά στο μοναστήρι καλυμμένο με τα ιδεογράμματα που ζωγραφίζει για τιμωρία κι εξιλέωση ο μοναχός. Ενα ποίημα στη ζωή, που σε γεμίζει με την ομορφιά και την έκσταση που σου προσφέρει μια σονάτα του Χέιντεν, με άλλα λόγια ένα αληθινό έργο τέχνης. Ανοιξη, καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνα και... άνοιξη Έτσι προς ενημέρωσή σας. Το όνομα της γεωγραφικής πρωτοπορίας μετακινήθηκε από την Κίνα και εγκαταστάθηκε στη Νότια Κορέα. Ο... Ρίχτερ αυτής της μετακίνησης ονομάζεται Κιμ Κι Ντουκ (γελάτε εσείς) και η ταινία αυτού «Ανοιξη, καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνα και... άνοιξη». Ο πλήρης ορισμός του μινιμαλισμού στην 7η Τέχνη. Αν ζούσε ο Ρομπέρ Μπρεσόν (ο πατριάρχης της ρήσης: από το έλασσον στο μείζον) θα είχε σκίσει το πτυχίο του. Εν ολίγοις, για να μη φλυαρούμε, αυτός ο αυτοελεγχόμενος ασιατικός εγκέφαλος καταφέρνει μέσα σε διάστημα 103 λεπτών ν' αποδείξει την πλήρη υπεροχή της ασιατικής μυρμηγκοφωλιάς: η κατάκτηση
Μπερδευτήκατε; Θα σας το περιγράψω με... σεναριακή διαδικασία. Δύο πλάσματα - ένας μοναχός παρέα με παιδί - κάπου σ' ένα ειδυλλιακό τοπίο, σε μια μικρή «γλώσσα» γεωγραφίας, που... κολυμπάει στα ήρεμα νερά μιας απέραντης λίμνης. Με την εναλλαγή των εποχών εναλλάσσονται και οι σχέσεις. Και μεταξύ τους και με τη φύση. H άνοιξη ξυπνάει το πάθος. Το καλοκαίρι θερίζει ο έρωτας (του νέου με μια κοπέλα που εισβάλλει απρόσμενα στο τοπίο). Το φθινόπωρο φέρνει το έγκλημα και ο χειμώνας είναι φυλακή και τιμωρία. Τελειώσαμε; Όχι. H βουδιστική αντίληψη πάει πιο πέρα από τη δυτική. Προϋπόθεση του ενός είναι το αντίθετό του (ιδεαλιστική διαλεκτική). Έτσι, το χθεσινό παιδί, ύστερα από αυτήν την επώδυνη δοκιμασία, επιστρέφει στο ιδιωτικό μοναστήρι, πάνω στη λίμνη, και ο κύκλος επαναλαμβάνεται από την αρχή... Με άλλα λόγια, η παρεκτροπή είναι μοιραία και ο χθεσινός νέος είναι ο αυριανός μοναχός. Το ένα μέσα από το άλλο, η άνοιξη φέρνει καλοκαίρι, το καλοκαίρι είναι ο προθάλαμος του φθινοπώρου και το φθινόπωρο προάγγελος του χειμώνα. Οι άκρες ενός πνευματικού κύκλου ζωής που επαναλαμβάνεται εσαεί! H φιλοσοφική αυτή αέναη αναπαραγωγή πραγματώνεται με όρους κρυστάλλινου αισθητικού μινιμαλισμού. Έτσι ο Κιμ Κι Ντουκ δεν περιγράφει «αντικειμενικά» και εξωτερικά, αλλά εσωτερικά και βιωματικά. Είπαμε, κάθε καρέ αυτής της λυρικής πανδαισίας είναι η σαρκική απόδειξη της δικής του φιλοσοφίας. Προσέξτε τη θαυμαστή, επαγωγική πνευματικότητά του. Το Όλον (η ανθρωπότητα) είναι Ένας (ο μοναχός). H Στέγη είναι ο Ουρανός και ολόκληρος ο πλανήτης έχει τις διαστάσεις αυτής της ελάχιστης γλώσσας εδάφους πάνω στα νερά της λίμνης. Που θα πει πως ο πλανήτης (η νησίδα) «κολυμπάει στον Ουρανό, δηλαδή γυρίζει και μαζί μ' αυτόν περιστρέφεται γύρω από τον άξονά του το δωμάτιο του μοναχού. Κάθε «στοιχείο» εναρμονίζεται με το προηγούμενο και με το επόμενο. Αξονας και κέντρο αυτού του μικρού Σύμπαντος είναι ο άνθρωπος. Που θα πει μην ψάχνεις το «πέρα» από εσένα, αλλά το «μέσα» σ' εσένα. Δηλαδή Ζην... Ζεν! Spring, Summer, Fall, Winter...And Spring Σ’ ένα απομονωμένο μοναστήρι, χτισμένο στην επιφάνεια μιας λίμνης, ένας ηλικιωμένος μοναχός και ο νεαρός μαθητής του σμιλεύουν στωικά το χρόνο και αγωνίζονται για την πνευματική τους ολοκλήρωση, παλεύοντας με τα ανθρώπινα πάθη τους… Ενα μοναστήρι, το ερημητήριο δύο ανθρώπων που αναζητούν την αλήθεια, που
μοιάζει να αναδύεται μέσα από το βυθό μιας λίμνης.
Ανοιξη, καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας και άνοιξη ξανά. Η επανάληψη, τα στάδια ωρίμανσης του ανθρώπου, ο αδιατάρακτος κύκλος της ζωής. Πρόκειται ουσιαστικά για μια φιλοσοφική παραβολή που νοηματοδοτείται μέσα από εικόνες μοναδικής ομορφιάς και μια αφήγηση που ακολουθεί ευλαβικά τους αργούς, εκστατικούς ρυθμούς ενός βουδιστικού ψαλμού. Αν κάτι μας ενόχλησε, με αποτέλεσμα να μας “αποσυντονίσει” και να μας βγάλει έξω από τη μυσταγωγική ατμόσφαιρα της ταινίας, είναι ότι ο σκηνοθέτης - θέλοντας ίσως να απευθυνθεί και στο δυτικό, μη εξοικειωμένο με τη βουδιστική φιλοσοφία, κοινό – γίνεται υπερβολικά “κυριολεκτικός” στους συμβολισμούς του. Σε κάποια σημεία λοιπόν η ταινία μοιάζει με “εγχειρίδιο του ζεν για αρχαρίους”, όταν όμως δε συμβαίνει αυτό, όπως για παράδειγμα σε μιαν υπέροχη σεκάνς από το επεισόδιο του φθινοπώρου όπου ο μαθητής υποχρεώνεται από τον δάσκαλο να σκαλίσει στο ξύλο του δαπέδου ένα μεγάλο κείμενο για να μάθει να ελέγχει το θυμό του, το αποτέλεσμα είναι αληθινά υποβλητικό… |
|
|
Ένας
βουδιστής μοναχός κι ένα μαθητευόμενο αγόρι σ' ένα μοναστήρι, απομονωμένο στη
μέση μιας λίμνης, είναι τα δυο βασικά πρόσωπα κι ο χώρος όπου εκτυλίσσεται η νέα
ταινία του Κορεάτη σκηνοθέτη Κιμ Κι-Ντουκ, που γνωρίσαμε το 1999 στη Βενετία με
τη θαυμάσια ταινία του «Το νησί». Η ταινία αρχίζει την άνοιξη, καταγράφοντας την
απλή, ήρεμη ζωή των δυο τους. Το αγόρι, που ακόμη δεν έχει αποκτήσει τη σοφία
και την ωριμότητα του δασκάλου, είναι ανήσυχο, σκανδαλιάρικο, παίζει διάφορα
παιχνίδια που στοιχίζουν τη ζωή στα ζώα. Τις κακές πράξεις ακολουθεί η τιμωρία,
ώσπου, το καλοκαίρι, ο 17χρονος τώρα μοναχός αντιμετωπίζει ξαφνικά τον έρωτα με
την εμφάνιση ενός κοριτσιού που φτάνει στο μοναστήρι για ανάρρωση. Εναν
παθιασμένο έρωτα, που τον κάνει να εγκαταλείψει το δάσκαλο και ν' ακολουθήσει το
κορίτσι στη μεγάλη πόλη. Το φθινόπωρο, σε ηλικία 30 χρονών, ο μοναχός θα
επιστρέψει, έχοντας διαπράξει φόνο, για να συλληφθεί αργότερα από δύο
αστυνομικούς. Ωσπου, το χειμώνα, όταν ο δάσκαλος έχει πεθάνει, ο μοναχός, ώριμος
πια, επιστρέφει στο εγκαταλειμμένο μοναστήρι, όπου τον επισκέπτεται μια γυναίκα
και του αφήνει το μωρό της. Για να επιστρέψουμε στην άνοιξη, όταν το μωρό, νεαρό
τώρα αγόρι, ζει με τον ηλικιωμένο μοναχό που αρχίζει να τον εισάγει στη ζωή. 
του
Σύμπαντος με το... τίποτα! H ανακάλυψη (γιατί περί ανακαλύψεως πρόκειται) του
Νοτιοκορεάτη έγκειται στην ταύτιση του κινηματογραφικού «σαρκίου» (της εικόνας)
με τη φιλοσοφική ψυχή του Βούδα! Πρωτόγνωρο; Καθόλου. H πεμπτουσία του «Ζεν»
είναι η αρμονία. Τουλάχιστον αυτό εισέπραξα από την ερωτική σχέση φόρμας και
περιεχομένου. Περίπου σαν να αναδύεται πνευματικότητα από το πανί της οθόνης. H
ποσότητα της εγκεφαλικής αυτοελεγχόμενης αδρεναλίνης του Κιμ Κι Ντουκ είναι
ασύλληπτη. Μοιάζει με μοναχό, καθήμενο ανακούρκουδα, με το Σύμπαν κατοικημένο
εντός του και όπου από το ξυρισμένο κρανίο του αναβλύζουν υπερφυσικές δυνάμεις.
Έτσι χωρίς την παραμικρή κίνηση και χωρίς σωματική προσπάθεια, καταφέρνει,
ελέγχοντας τις επιθυμίες και το πάθος του, να ελέγχει και να κυριαρχεί απόλυτα
στο περιβάλλον του. Απίστευτο και μεταφυσικό! Και είναι «μεταφυσικό» γιατί η
τοποθεσία (Τόπος) είναι ταυτόχρονα συγκεκριμένη και ουτοπία. Και γιατί το σχήμα
της «ιστορίας» είναι τόσο ισχνό όσο είναι και η ασκητική διάσταση ενός ταγμένου
μοναχού. Έτσι η ταινία σαν ιπτάμενη μπαλαρίνα αιωρείται ανάμεσα στο πραγματικό
και το φανταστικό, ανάμεσα στο «εδώ» και το «πέρα», ανάμεσα στη Γη και στον
Ουρανό! 
