Linha de passe.Βραζιλία, 2008. Σκηνοθεσία: Βάλτερ Σάλες, Ντανιέλα Τομάς. Ηθοποιοί: Σάντρα Κορβελόνι, Τζοάο Μπαλντασερίνι, Χοσέ Τζεράλντο Ροντρίγκεζ. 114'

Ο σκληρός αγώνας επιβίωσης τεσσάρων φτωχών αδερφών στο σύγχρονο Σάο Πάολο, σε μια ταινία δοσμένη με ρεαλισμό και ποίηση.

Το ρεαλιστικό, ημι-ντοκιμαντεριστικό στιλ της βραβευμένης με τη Χρυσή Αρκούδα του Βερολίνου ταινίας του «Κεντρικός σταθμός» θυμίζει η νέα ταινία «Linha de passe» που ο Βραζιλιάνος Βάλτερ Σάλες συν-σκηνοθέτησε με την Ντανιέλα Τομάς. Πρόκειται για την ιστορία τεσσάρων, λαϊκής οικογένειας, αδερφών, που ζουν σε παραγκούπολη του σύγχρονου Σάο Πάολο μαζί με την έγκυο, μοναχική μητέρα τους, προσπαθώντας να υλοποιήσουν τα όνειρά τους: ο Ντάριο, μανιακός του ποδοσφαίρου, που προσπαθεί να μπει στην ομάδα των Corinthians, ο Ντίνο, υπάλληλος σε βενζινάδικο, που προσπαθεί ν' ακολουθήσει τον ορθό δρόμο ανακαλύπτοντας τον Θεό, ο Ρετζινάλντο, ο ετεροθαλής, απείθαρχος μαύρος αδερφός, που ψάχνει για τον πατέρα του, και ο μεγαλύτερος αδερφός Ντένις, κούριερ σε μηχανάκι, που αγωνίζεται να μεγαλώσει το παιδί του.

Στόχος των δύο σκηνοθετών (που συνεργάστηκαν και στο παρελθόν στις ταινίες «Ξένη γη» και «Μεσάνυχτα») είναι να καταγράψουν τον καθημερινό αγώνα των τεσσάρων αυτών προσώπων τους να επιβιώσουν ξεπερνώντας τη μιζέρια, τα εμπόδια, αλλά και τους κινδύνους μιας μεγαλούπολης των 20 εκατομμυρίων. Εδώ δεν υπάρχουν η βία του δρόμου, τα ναρκωτικά και το έγκλημα που συναντάμε σε άλλες βραζιλιάνικες ταινίες (π.χ. «Η πόλη του θεού»), αλλά η προσπάθεια των νέων αυτών ανθρώπων να φτιάξουν μια έντιμη ζωή χωρίς να καταφύγουν στο έγκλημα και στην παρανομία.

Οι δύο σκηνοθέτες εστιάζουν το ενδιαφέρον τους στην ανάπτυξη των χαρακτήρων, αντιμετωπίζοντάς τους με συμπάθεια, χωρίς όμως κανένα μελοδραματισμό, για να δημιουργήσουν μια ταινία όπου κυριαρχούν ο ρεαλισμός και η ποίηση. Αξίζει ν' αναφέρω πως ο πρωτότυπος τίτλος της ταινίας «Linha de passe» σημαίνει «Γραμμή διέλευσης» και χρησιμοποιείται από τους Βραζιλιάνους ποδοσφαιριστές για το πέρασμα της μπάλας από τον ένα στον άλλο χωρίς ν' αγγίξει το έδαφος. Τίτλος που μεταφορικά αναφέρεται στον ομαλό, με λυρική διάθεση, τρόπο με τον οποίο η ταινία αντιμετωπίζει τις τέσσερις διαφορετικές ιστορίες.

ΟΡΙΑΚΗ ΓΡΑΜΜΗ

Υπόθεση: Μία μητριαρχική οικογένεια προσπαθεί να επιβιώσει μέσα από τις φαβέλες του Σάο Πάολο. Η Clueza , είναι η μητέρα της οικογένειας , έγκυος σε ένα παιδί αγνώστου πατρός καπνίζει και πίνει ασταμάτητα προσπαθώντας με πολλές δυσκολίες να μεγαλώσει τα παιδιά της . Μεγαλύτερος από τα τέσσερα παιδιά είναι ο Dennis , είναι και ο ίδιος πατέρας και δουλεύει ως κούριερ ενώ ενίοτε καταφεύγει σε μικροαπάτες για να ξεγελάσει την φτώχεια του. Δεύτερος ηλικιακά είναι ο Dihno , ένας νέος αφοσιωμένος στην θρησκεία προσπαθώντας να ξεχάσει το σκοτεινό παρελθόν του. Ο Darrio είναι ο τρίτος , ηλικίας 18 ετών βλέπει σαν μοναδική του ελπίδα το ποδόσφαιρο. Θεωρείται ήδη όμως αρκετά μεγάλος ηλικιακά για να ασχοληθεί επαγγελματικά με το άθλημα και δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να «λαδώσει» τον ανιχνευτή ταλέντων. Τελευταίος σε σειρά γέννησης είναι ο Reginaldo , ο νόθος γιός της Cleuza που περνάει τις μέρες του μέσα σε ένα λεωφορείο ψάχνοντας να βρει την ταυτότητα του πραγματικού του πατέρα.

Το πραγματικό πρόσωπο της Βραζιλίας είναι ...σκοτεινό

Από τις καλύτερες δουλειές του Σάλες, η ταινία ΟΡΙΑΚΗ ΓΡΑΜΜΗ μας δείχνει με σκληρό και γλαφυρό τρόπο το αδιέξοδο στις διαπροσωπικές και επαγγελματικές σχέσεις των ανθρώπων σήμερα, χρησιμοποιώντας τη φόρμα του "νεορεαλισμού". Στην "τερατούπολη" της Βραζιλίας, Σάο Πάολο, η διέξοδοι για έναν νέο, σύμφωνα με τους χαρακτήρες που παρουσιάζονται στην ταινία, είναι τέσσερεις: η εκκλησία, το ποδόσφαιρο, η εγκληματικότητα και η απάθεια, το βόλεμα. Όποιο δρόμο και να διαλέξεις - εκφράζουν άλλωστε και τα πρότυπα που κυριαρχούν στην μητριαρχική οικογένεια της ταινίας - καταλήγει πάντα σε αδιέξοδο, την λεγόμενη Οριακή Γραμμή - κυριολεκτικά! Για να "περάσεις" την διαχωριστική γραμμή που σε έχει μόνιμα καταπιεσμένο και κοινωνικά αδικημένο, θα πρέπει να παρανομήσεις (ναι, αυτό δεν μας είναι άγνωστο, αντιθέτως μας έχει γίνει πολύ οικείο από τα ΜΜΕ, στις αναπτυγμένες κοινωνίες):

1 . Αν είσαι ταλέντο - ποδοσφαιριστής, να "λαδώσεις" για να προχωρήσεις σε μεγαλύτερο σύλλογο.

2. Να ληστέψεις, αν θες να έχεις χρήματα , γιατί η δουλειά (κούριερ) και οι φίλοι (δανεικά) δε σου προσφέρουν αρκετά να ζήσεις αξιοπρεπώς.

3. Να ξεπεράσεις το σύνδρομο του "καναπέ", του βολέματος και της τηλεόρασης με την αναζήτηση μιας αυταπάτης (ο ανήλικος νέγρος).

4. Αν ακολουθήσεις το δρόμο της Ευαγγελικής Εκκλησίας και των Πεντηκοστιανών (βλέπουμε τον δρόμο που ακολουθεί ένας ήρωας της ταινίας), θα πρέπει να απαρνηθείς κάθε υλικό αγαθό, και να αφεθείς στην ολοκληρωτική Πίστη προς τον Κύριο, χωρίς αμφισβητήσεις, για να ξεπεράσεις το άσχημο παρελθόν σου.

Ο δρόμος και στις τέσσερεις περιπτώσεις είναι στρωμένος με αγκάθια και καταλήγει σε έναν αόρατο "τοίχο", μία νοητή γραμμή. Το να διαπεράσεις την γραμμή, αυτόματα δε σε καταξιώνει κοινωνικά και ταξικά, το αντίθετο, στηρίζει το σύστημα και διαιωνίζει τις οικονομικές αντιθέσεις στο επάπειρον.

Λύση καμμία λοιπόν μας λένε, αλλά ζώντας με την ψευδαίσθηση ότι η λύτρωση θα έρθει αν ξεπεράσεις τα όρια των κοινωνικών κανόνων και των ηθικών φραγμών περνώντας μέσα από το "σκοτάδι", στο περιθώριο και ουσιαστικά στους λίγους "επίλεκτους", στους παράνομους, όλα μοιάζουν άναρχα, βασισμένα σε συντεχνιακή αντίληψη, βαθιά ατομικιστική συνείδηση και πρακτική ζούγκλας.

Αυτο το οδοιπορικό, δίνει την ευκαιρία στον Σάλες και την Τόμας να ζωγραφίσουν "αιχμηρά" όσο και με τολμηρή κινηματογραφική δύναμη, σχεδόν ντοκιμαντερίστικα, την σκληρή καθημερινότητα στις απάνθρωπες φαβέλες της Βραζιλίας. Χωρίς καμία ωραιοποίηση και υπερβολή, σου δίνουν ανάγλυφα την αίσθηση του "βάλτου" που έχει περιπέσει η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και κάνει ένα βαθύ, επίκαιρο κοινωνικό σχόλιο, στη δομή της καπιταλιστικής κοινωνίας που αποθεώνει τον πλούτο, τη διαφθορά και την ατομικίστικη αντίληψη, επιβραβεύοντας τον άνισο ανταγωνισμό, την οικονομική εξαθλίωση των μαζών και την αναξιοκρατία σε όλα τα στάδια, από το μικρότερο ως το μεγαλύτερο. Άρρωστη η οικογένεια, άρρωστη και η κοινωνία. Η κρίση μεγαλώνει, το έλλειμα ολοένα και βαθαίνει. Εν κατακλείδει μιλάμε πλέον - κυριολεκτικά - για την δράση της "παρανομίας" σα θες να υπερπηδήσεις το όριο που σε χωρίζει από την επιτυχία και την όποια φιλοδοξία τρέφεις στην επιδίωξή της. Δεν υπάρχει άλλο όριο. Δογματική αντίληψη, θα ρωτήσετε; Δηλαδή κάθε επιτυχημένος θα πρέπει οπωσδήποτε να έχει περάσει την νόμιμη γραμμή για να καταφέρει το θετικό αποτέλεσμα που θα αλλάξει τη ζωή του; Προσωρινά ή μόνιμα, βρισκόμαστε μπροστά σε ταξικά διλήμματα, κρίσιμους κοινωνικούς αγώνες (για την οριστική εξάλειψη της αθλιότητας και της αδικίας), σε επαγρύπνηση και εντατικοποίηση αλλά παράλληλα είμαστε κι εντελώς ανοχύρωτοι, απροετοίμαστοι από την κατάπτωση αξιών και ήθους. Τα μονοπωλιακά "δόντια" τρίζουν, και τα ερωτήματα που θέτει η ταινία πολλά, οι απαντήσεις δικές σας...

Το φως στο τούνελ θα το ανακαλύψει μόνος του ο θεατής, χωρίς καμιά βοήθεια από τους δημιουργούς της ταινίας. Θα τον βάλει σε σκέψεις για να προβληματιστεί και να αποφύγει την δημιουργία αυτών των "τεχνητών ορίων". Δύσκολο να σπάσεις κώδικες συμπεριφοράς και καθεστώτα διαπλοκής, αλλά και μόνο η προσπάθεια να τα αναδείξεις είναι αξιόλογη και αξιέπαινη. Οι πληγές δεν επουλώνονται με πρόχειρα φτιασιδώματα και πρόσκαιρα οικονομικά μπαλώματα.

Συνοπτικά, το ενδιαφέρον της ταινίας δεν είναι απλά επίκαιρο, αλλά καθολικό καθώς θα απορροφηθείτε χωρίς να σας κουράσει ούτε λεπτό. Αρνητικά θα τη δουν όσοι κλείνουν τα μάτια και τα αυτιά στα προβλήματα που ταλανίζουν τις μικροκοινωνίες και τη διεθνή κοινότητα. Ίσως και να ενοχλεί. Πάντως δε λαϊκίζει και ούτε τηρεί τα προσχημαικά κλισέ. Καυτηριάζει αλλά δεν παίρνει σαφή θέση. Πάντως μην την αγνοήσετε επειδή σπάει τους κοινότυπους "φωτεινούς" φραγμούς και μιλάει ..."Πορτογαλικά Βραζιλίας"!

Η ταινία απέσπασε το Βραβείο Καλύτερης Ηθοποιού (Sandra Corveloni) στο Φεστιβάλ Καννών.

• Μία αληθινή ταινία που ξεφεύγει από τα Χολιγουντιανά στερεότυπα , γεμάτη συμβολισμούς και κεντρική ιδέα τους ισχυρούς οικογενειακούς δεσμούς.

• Η πρωταγωνίστρια της ταινίας Sandra Corveloni τιμήθηκε για την ερμηνεία της στην ταινία με το Βραβείο της Καλύτερης Ηθοποιού στο Φεστιβάλ των Καννών 2008.

• Η ταινία αποτελεί και την συνέχεια της συνεργασίας των Σάλες και Σανταολάγια, καθώς μετά τα Ημερολόγια Μοτοσικλέτας, ο Αργεντινός μουσικός υπογράφει τη μουσική του Linha de Passe.

Επιλεκτική Φιλμογραφία Bάλτερ Σάλες

1998 Central do Brasil/Κεντρικός σταθμός/Central Station

2004 Diarios de motocicleta/Ημερολόγια μοτοσυκλέτας / The Motorcycle Diaries

2005 DarkWater

Φιλμογραφία

Bάλτερ Σάλες & Nτανιέλα Tόμας

1996 Terra estrangeira/Ξένη γη/Foreign Land

1998 Somos todos filhos da terra

1998 O primeiro Dia

2006 Paris je taime (segment)

2008 Linha de Passe

«Μία συγκλονιστική ταινία των Walter Salles και της Daniela Thomas που εγείρει ποικίλους προβληματισμούς.»