Καληνύχτα και καλή τύχη

Goodnight and Good Luck. ΗΠΑ, 2005. Σκηνοθεσία: Τζορτζ Κλούνι. Σενάριο: Τζορτζ Κλούνι, Γκραντ Χέσλοβ. Ηθοποιοί: Ντέιβιντ Στράδερν, Τζορτζ Κλούνι, Τζεφ Ντάνιελς, Ρόμπερτ Ντάουνι Τζούνιορ, Πατρίσια Κλάρκσον, Φρανκ Λαντζέλα. 93'

Η σύγκρουση του δημοσιογράφου Μάροου με τον γερουσιαστή Μακάρθι, στην περίοδο του μακαρθισμού, σε μια τολμηρή, δυνατή ταινία, μάθημα γύρω από την έντιμη, θαρραλέα δημοσιογραφία αλλά και δριμύ κατηγορώ ενάντια σε κάθε είδους καταστολή των δικαιωμάτων του πολίτη.

Πού βρίσκεται η λεπτή γραμμή ανάμεσα στη δημοσιογραφική και την εισαγγελική έρευνα, εκεί δηλαδή όπου ο δημοσιογράφος συχνά μετατρέπεται σε ιεροεξεταστή και εισαγγελέα; Πού σταματά η δουλειά του αληθινού, ευσυνείδητου επαγγελματία δημοσιογράφου και πού αρχίζει εκείνη του δικαστή; Είναι ερώτημα όχι μόνο πρόσφατο αλλά και πολύ παλιότερο, που βάζει με τρόπο έντονο στην εκπληκτική ταινία του «Καληνύχτα και καλή τύχη» ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Τζορτζ Κλούνι. Ταινία βραβευμένη ήδη στο Φεστιβάλ Βενετίας (βραβείο καλύτερου σεναρίου) και στα βραβεία της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου (βραβείο καλύτερης μη ευρωπαϊκής ταινίας), υποψήφια για τις Χρυσές Σφαίρες και σίγουρα για τα Οσκαρ που θ' ακολουθήσουν.

Μπορεί σήμερα ένα μέρος της τηλεοπτικής δημοσιογραφίας να έχει πέσει σε πολύ χαμηλό επίπεδο (παράδειγμα, οι πρόσφατες τηλεδίκες) κάποτε όμως ο δημοσιογράφος μπορούσε ν' αλλάξει την πορεία των γεγονότων, ακόμη και την ίδια την Ιστορία. Φαεινό παράδειγμα ο θαρραλέος Αμερικανός δημοσιογράφος του τηλεοπτικού δικτύου του CBS, Εντουαρντ Μάροου, και ο ρόλος που αυτός έπαιξε στην αποκάλυψη της φασιστικής πλευράς του Ρεπουμπλικάνου γερουσιαστή του Γουισκόνσιν Τζόζεφ Μακάρθι, προέδρου για ένα διάστημα της περιβόητης Επιτροπής Αντιαμερικανικών Ενεργειών του Κογκρέσου, υπεύθυνης για την εξαπόλυση ενός «κυνηγιού μαγισσών» ενάντια σε καλλιτέχνες, πολιτικούς, ακόμη και στελέχη της ίδιας της κυβέρνησης, στη διάρκεια της κομμουνιστικής φοβίας που είχε καταλάβει την Αμερική κατά την περίοδο του ψυχρού πολέμου, ιδιαίτερα ανάμεσα στα 1950 και 1954.

Το 1953, όταν ο Μακάρθι με τις αστήρικτες, συχνά ψεύτικες, δημαγωγικές κατηγορίες του, οδηγούσε την Αμερική σε μια μεσαιωνική περίοδο φοβίας και τρόμου, ένα από τα θύματά του ήταν και ο πιλότος Μίλο Ραντίλοβιτς, του οποίου ο Μακάρθι πέτυχε την εκδίωξη από το αμερικανικό ναυτικό, απλώς επειδή ο Ραντίλοβιτς αρνιόταν να καταγγείλει τον πατέρα και τα αδέρφια του ως κομμουνιστές. Την ιστορία τού Ραντίλοβιτς παρέλαβε στην εκπομπή του «Δείτε το τώρα» ο Μάροου, ο οποίος με τρανταχτές αποδείξεις κατάφερε ν' αποκαλύψει το αληθινό, αισχρό πρόσωπο του δήθεν αδιάφθορου Μακάρθι. Επεισόδιο που βρίσκεται στο επίκεντρο της εξαιρετικής ταινίας του «Καληνύχτα και καλή τύχη» - φράση με την οποία έκλεινε την εκπομπή του ο Μάροου. Η ταινία εστιάζει το ενδιαφέρον της στις τρεις εκπομπές του Μάροου στο πρόγραμμα «Δείτε το τώρα», με τον Μακάρθι να δέχεται τελικά την πρόκληση του Μάροου να παρουσιαστεί ζωντανά, για να εκθέσει τις ακροδεξιές, «πατριωτικές» απόψεις του. Εκπομπή που συνέβαλε σημαντικά στο ξεσκέπασμα και την πτώση του γερουσιαστή και την αποπομπή του από την Επιτροπή.

Στο στόχαστρο του Κλούνι είναι τόσο οι μέθοδοι του Μακάρθι, που τις παρομοιάζει με τις σημερινές μεθόδους της κυβέρνησης Μπους, όσο και η σημερινή κατάσταση της αμερικανικής τηλεόρασης, η οποία, αντίθετα με εκείνη της εποχής του Μάροου, έχει φτάσει σε πολύ χαμηλό κι επικίνδυνο επίπεδο - στην αρχή της ταινίας, που εκτυλίσσεται το 1958, ο Μάροου, σε λόγο του στη βράβευσή του, μιλά για τη δύναμη της τηλεοόρασης να εξαπατά αλλά και να διαπαιδαγωγεί τον θεατή. Πρόκειται για μια καθαρά πολιτική ταινία, ιδιαίτερα τολμηρή για τη σημερινή Αμερική, με τον Κλούνι (που εκτός από τη σκηνοθεσία ερμηνεύει και τον παραγωγό της εκπομπής του Μόροου) να περιλαμβάνει και επίκαιρα της εποχής, για να δημιουργήσει μια όσο το δυνατό πιο αυθεντική ατμόσφαιρα στην αληθινή αυτή ιστορία του, με τον ίδιο τον Μακάρθι να παρουσιάζεται μόνο μέσα από τα αυθεντικά επίκαιρα και τα τηλεοπτικά προγράμματα της εποχής. Ταυτόχρονα, η ταινία είναι και ένα μάθημα σωστής, ευσυνείδητης, συχνά τολμηρής, δημοσιογραφίας, η οποία όμως ξέρει πού να τραβήξει τη γραμμή για να μην περάσει εκεί όπου εκκολάπτεται ο φασισμός.

Με βάση ένα εξαιρετικό, σφιχτοδεμένο σενάριο, ο Κλούνι αναπτύσσει με τρόπο κλασικό τις σκηνές του, δημιουργώντας τέλεια την ατμόσφαιρα της εποχής, μέχρι και τον καπνό που κυριαρχεί στα δημοσιογραφικά γραφεία όπου τότε όλοι κάπνιζαν χωρίς φόβο ή περιορισμό, συνδυάζοντας παράλληλα τα μαυρόασπρα επίκαιρα με το μαυρόασπρο φιλμ στο οποίο γυρίστηκε ολόκληρη η ταινία. Στις αρετές της ταινίας και όλες οι ερμηνείες, με επικεφαλής τον Ντέιβιντ Στράδερν, που φτιάχνει έναν εξαιρετικό, σε όλες τις κινήσεις και τη συμπεριφορά του, Μάροου, δημιουργώντας την εντύπωση πως βρίσκεσαι μπροστά στον πραγματικό δημοσιογράφο. Μια εκπληκτική, δυνατή ταινία, αναγκαία σε μια εποχή που όλα, μαζί και τμήμα της δημοσιογραφίας, έχουν αρχίσει να υποβαθμίζονται επικίνδυνα.

Ένας Aμερικανός φίλος!

Μπορεί οι Έλληνες, οι Γάλλοι, οι Ευρωπαίοι να διάγουν τη μακαριότητά τους και να ψάχνουν το εσωτερικό της ψυχής και της περισκελίδας τους, αλλά μερικοί Αμερικανοί εξακολουθούν να σκέφτονται, να μάχονται, να παίρνουν το ρίσκο τους και να ξαναβάζουν από την πίσω πόρτα την πολιτική, την ανθρωπιά, την αξιοπρέπεια και τη δημοκρατία. Ελάχιστοι θέλετε; Ελάχιστοι, λοιπόν. Αλλά είναι αρκετοί. Με πρώτο και καλύτερο αυτή τη στιγμή τον Τζόρτζ Κλούνι. Πρωτοπορία το Martini!

Μεταξύ 1953 και 1954. Όταν όλα τα σκίαζε η αντικομμουνιστική φοβέρα και τα πλάκωνε του Τζο Μακάρθι η σκλαβιά. Μέσα στα σπλάχνα του CBS. Ο κεντρικός αγωγός δημοσιογραφικών πληροφοριών του συστήματος και επιρροής εκατομμυρίων θεατών. Τηρουμένων των αναλογιών, μεσούσης της Καραμανλοκρατίας της πρώτης οκταετίας, μετά τη συντριβή του Δημοκρατικού Στρατού και πάνω στη διαδικασία ανοικοδόμησης της νέας Ελλάδας, με θεμέλιο το παρακράτος όλων των κατασταλτικών και στρατιωτικών μηχανισμών. Μέσα σ' αυτό το ασφυκτικό πολιτικό πλαίσιο, όπου ακόμα και η δεκάρα υπέρ του ανατολικού μετώπου εθεωρείτο πράξη αντιπατριωτική και σταλινική, μια χούφτα δημοσιογράφοι τηλεοπτικής εκπομπής αποφασίζουν να αναμετρηθούν με το τέρας. Αρχισυντάκτης ο Φρεντ Φρέντλι (Τζορτζ Κλούνι), παρουσιαστής ο ατσαλάκωτος, σιδερωμένος, φρεσκοξυρισμένος, ο κομψός σαν λόρδος, καπνιστής μέγας, με το όνομα Έντουαρντ Μόροου (Ντέιβιντ Στράθερν). Παραδίπλα ο ρεπόρτερ Τζο Γουέρσμπα (Ρόμπερτ Ντάουνι τζούνιορ), η Σέρλεϊ Γουέρσμπα (Πατρίτσια Κλάρκσον) και δυο-τρεις άλλοι εκ των οποίων ο ένας αριστερός και μέλος του ΚΚΗΠΑ. Τους αναφέρω ονομαστικά για να τους αποτυπώσουμε κυρίως εμείς τους σιναφιού, ένοχοι, συνένοχοι, αμέτοχοι των διαπλεκόμενων ημερών και των δημοσίων σχέσεων. Να τους μνημονεύουμε μπας και συνέλθουμε.

 Αφορμή για την αναμέτρηση μια μικρή είδηση. Μέσα στις δεκάδες που έπεφταν στις τυπωμένες σελίδες εκείνων των ημερών. Αξιωματικός της πολεμικής αεροπορίας με όνομα σερβικό απολύεται με συνοπτικές διαδικασίες λόγω υποψιών. Ποιος το λέει αυτό; Ένας φάκελος απόρρητος, κρυφός. Κανείς κατήγορος δεν αποκαλύπτει το περιεχόμενό του και κανείς δεν αναφέρει το ονοματολόγιο των πηγών του. Έτσι επειδή δεν μας αρέσει η φάτσα του και δεν γουστάρουμε το όνομά του. Ο Μόροου με την υποστήριξη του αρχισυντάκτη του, με όλη την ομάδα από πίσω του, με ρίσκο να βρεθεί στον δρόμο από το αφεντικό του (Φρανκ Λανγκέλα), ορθώνει το ανάστημά του και τολμάει μόνος εναντίον του Μακάρθι. H συνέχεια μοιάζει με μάχη. Μέσα και έξω από το κανάλι. Το αφεντικό απειλητικό «Εγώ» τού υπενθυμίζει «υπογράφω τις επιταγές σου». Το επιχείρημά του συνηθισμένο και τυποποιημένο. Να κάνει αντικειμενικά τη δουλειά του. Δηλαδή, να αντιγράφει τις κυβερνητικές ανακοινώσεις. Να μην παίρνει θέση. Απόσταση και ουδετερότητα. Όμως, ο λεπτεπίλεπτος και εξωτερικά εύθραυστος Εντ Μόροου έχει αποφασίσει να βάλει τον λαιμό του στην γκιλοτίνα του μακαρθισμού και του CBS. Και προσκαλώντας τον Μακάρθι σε μια δημόσια αντιπαράθεση, του ρίχνει το γάντι. Ο «αδιάφθορος» γερουσιαστής που με τις πλάτες του συστήματος και με τις δημόσιες «ακροάσεις», που έμοιαζαν με στρατοδικεία χούντας, έστειλε στις φυλακές, στους δρόμους, ακόμα και στον τάφο την αφρόκρεμα της δημόσιας ζωής των ΗΠΑ, αρπάζει την ευκαιρία και αντί για συνέντευξη αρχίζει να διαβάζει ένα κατεβατό κατηγοριών εναντίον του Μόροου ως συνοδοιπόρου του κόκκινου κινδύνου και του Κρεμλίνου. H χύτρα βράζει και το καπάκι έτοιμο να εκτοξευτεί και κάποιον από τους δύο να «πάρει»!

H πρώτη αρετή του Τζορτζ Κλούνι και του Γκραντ Χέσλοου - συνεργάτη του στη δραματουργία του σεναρίου - είναι η... παρανομία. Ασπρόμαυρος ο κινηματογράφος της εποχής, ασπρόμαυρη η μακαρθική ατμόσφαιρα, ασπρόμαυρα τα αυθεντικά ντοκουμέντα, ασπρόμαυρη η ταινία, ασπρόμαυρη η παρανομία. Ομοιογένεια περιεχομένου και αισθητικής και πληρότητα διαλεκτικής. H μυθοπλασία να διαχέεται μέσα στα ντοκουμέντα και τα ντοκουμέντα να ενσωματώνονται μέσα στην οπτική της ταινίας. H φωτογραφία του Ρόμπερτ Ελσγουίτ αξίζει τουλάχιστον υποψηφιότητα Όσκαρ. Με δεδομένη την αισθητική, ασπρόμαυρη πυκνότητα, ξεχύνεται, υπογείως και η πολυπρόσωπη ανάπτυξη της ιστορίας. Ο Κλούνι στερεώνει το δημιούργημά του από παντού. Έτσι, παράνομος δεν είναι μόνο ο Μόροου, είναι και ο αρχισυντάκτης του, όλοι οι συνάδελφοί του. Παράνομο και το ζεύγος Τζο και Σέρλεϊ Γουέρσμπα, αφού έχουν παραβιάσει το πρωτόκολλο εργασίας που απαγορεύει τους γάμους ανάμεσα σε εργαζομένους του καναλιού. Παράνομος και ο Ντον, ο αριστερός που μέσα στο αδιέξοδό του και για να αποφύγει την καταδίκη του αυτοκτονεί. Όλοι λειτουργούν σε συνθήκες παρανομίας. Ο ηρωισμός του Μόροου δεν είναι μοναδικός και ο ίδιος δεν είναι τόσο μυθικός. Είναι ζήτημα συνείδησης. Γιατί παιδιά χωρίς έλεγχο της εξουσίας δεν υπάρχει δημοσιογραφία. Στοιχειώδες!