Das weisse Band/The White Ribbon. Γερμανία, 2009. Σκηνοθεσία-σενάριο: Μίκαελ Χάνεκε. Ηθοποιοί: Κρίστιαν Φρίντελ, Λεόνι Μπένες, Ούλριχ Τούκουρ, Ουρσίνα Λάρντι. 145 λεπτά.

Η αμφισημία της αλήθειας αλλά και η ταξική σύγκρουση είναι στο επίκεντρο της βραβευμένης με τον Χρυσό Φοίνικα των Κανών, συγκλονιστικής ταινίας του Χάνεκε, δοσμένης με μιαν αυστηρότητα που φέρνει στον νου τον κινηματογράφο του Ντράγιερ. Επίκαιρη αλληγορία γύρω από τον φανατισμό. Εξοχες οι ερμηνείες.

Με ένα μυστήριο -το παράξενο «ατύχημα» που στέλνει τον γιατρό της περιοχής στο νοσοκομείο- ξεκινά η νέα, γερμανικής παραγωγής, ταινία του Αυστριακού σκηνοθέτη Μίκαελ Χάνεκε («Κρυμμένος», Funny Games), για να προχωρήσει σε μια πολύπλοκη, εφιαλτική ιστορία με θέματα όπως αυτά της ταξικής σύγκρουσης, του ρατσισμού και του φασισμού. Τον κόσμο του Τσέχοφ και του Ιψεν.

Η ιστορία αναφέρεται σ' ένα γεγονός που συνέβη πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, σ' ένα μικρό χωριό, στη βόρεια Γερμανία, και που καταγγέλλει «ένα εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο δημιούργησε τη γενιά του ναζισμού», σύμφωνα με τον σκηνοθέτη της.

Ο Χάνεκε καταγράφει την ιστορία, σε εικαστικά θαυμάσιες, γυρισμένες σε μαυρόασπρο φιλμ (έξοχη φωτογραφία είναι του Κρίστιαν Μπέργκερ) και δοσμένες με ένταση και ρυθμό εικόνες, συνδυάζοντας τον κόσμο του Τσέχοφ και του Ιψεν μ' ένα στιλ που φέρνει στον νου τόσο τον κινηματογράφο του Ντράγιερ.

Εικόνες που δημιουργούν με τον καλύτερο τρόπο την καταπιεστική ατμόσφαιρα, με τον σκηνοθέτη να καταγράφει με εξονυχιστική λεπτομέρεια τα διάφορα μικρά, επικίνδυνα γεγονότα, που αρχίζουν να προκαλούνται στην αυταρχική, αγροτική κοινωνία της περιοχής, κοινωνία όπου τα παιδιά κουβαλούν στους ώμους τους τα κρίματα των γονιών τους: το στημένο «ατύχημα», την κακοποίηση ενός διανοητικά καθυστερημένου μαθητή, την κακοποίηση ενός άλλου εξαιτίας μιας σφυρίχτρας, το κάψιμο μιας αποθήκης και άλλα.

Παράξενα επεισόδια, όπου κυριαρχεί μια ανεξήγητη σκληρότητα και τα οποία κανένας στο χωριό αλλά ούτε η αστυνομία δείχνουν να μπορούν να εξιχνιάσουν. Με βάση ένα πολύπλοκο, εξαιρετικό σενάριο, στο οποίο συνεργάστηκε και ο Ζαν-Κλοντ Καριέρ και με τη χρήση αφήγησης, ο Χάνεκε αναπλάθει με πειστικότητα την κοινωνία της συγκεκριμένης περιόδου, για να εντάξει σ' αυτήν μια πλούσια πινακοθήκη αλλόκοτων χαρακτήρων και να τονίσει, από τη μία, με λεπτό, παγερό συχνά, χιούμορ, την ατολμία και την υποκρισία των μεγάλων, και από την άλλη, τον παραλογισμό και τη διαστροφή των παιδιών τους, στοιχεία που διαμόρφωσαν τον μετέπειτα ναζιστικό χαρακτήρα τους. Αριστουργηματική ταινία, ταυτόχρονα μια δυνατή, επίκαιρη αλληγορία γύρω από τον θρησκευτικό και όχι μόνο φανατισμό, που παρά τη μεγάλη της διάρκεια, παρακολουθείται με την ίδια ένταση από το πρώτο ώς το τελευταίο λεπτό της.

Ο Χίτλερ των αμνών

Το αριστούργημα της χρονιάς. Ασπρόμαυρο, γερμανικής κοπής με τίτλο αθώο σαν τον δολοφόνο με αγγελικό πρόσωπο παιδιού. Δηλαδή «Das Waisse band», που πάει να πει «Η λευκή κορδέλα». Με τον Μίκαελ Χάνεκε να πιλοτάρει με δύο φαντάσματα μαζί. Εκ δεξιών η τελειομανία ενός Στάνλεϊ Κιούμπρικ. Εξ ευωνύμων η αυστηρότητα ενός Καρλ Ντράγιερ. Απογείωση καβάλα στο αυγό του φιδιού!

Για να τσεκάρω την ανθεκτικότητα των 144 λεπτών, μετά τον Χρυσό Φοίνικα Καννών, το ξαναείδα και στην προβολή των Αθηνών. Στιγμή δεν κουνήθηκα, δευτερόλεπτο δεν βαρέθηκα. Εντελώς καλλιτεχνικό επίτευγμα, μοναδικό στα χρονικά του σύγχρονου σινεμά. Η χειροποίητη παραγωγή αυτού του ογκολίθου μετατρέπει κάθε hi tech χολιγουντιανή μυθοπλασία, από το Star Wars μέχρι την οποιαδήποτε πριμαντόνα των ταμείων, σε απλή οδοντόκρεμα. Πλήθος πρώτων, δεύτερων, τρίτων ερμηνευτών παρέα με δεκάδες νοματαίους που υποδύονται ένα ολόκληρο χωριό. Όλοι μα όλοι παίζουν με τέτοια τελειομανία που θυμίζει πρεμιέρα από σαιξπηρική τραγωδία. Το ντεκόρ ολότελα αληθινό. Ένα ολόκληρο χωριό, όπως ήταν ακριβώς. Αναπαλαιωμένο από τον χρόνο και λόγω αυτού, ταλαιπωρημένο. Και αυθεντικά κοστούμια φορεμένα και καθόλου σαν από καρνάβαλο και χλιδάτο βεστιάριο σιδερωμένα. Οι χαρακτήρες φοράνε και όχι τα ρούχα τούς φοράνε. Τρομερό!

Αν τώρα κοντά σ΄ αυτά αθροίσω τα πλεονεκτήματα τα φωτογραφικά, τα σκηνοθετικά, των εσωτερικών ρυθμών, του μοντάζ και της αυστηρής συμμετρίας σε κάθε πλάνο ανθρώπινης γεωγραφίας, ε τότε η τοιχογραφία του Χάνεκε πιάνει επιδόσεις «Φάννυ και Αλέξανδρος» του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν. Πάμε τώρα στη σεναριακή ουσία και την υπόγεια, υγρή, διαβρωτική γερμανική ιδεολογία. Εκεί το πάρτι, εκεί η πρωτοπορία.

Πρωτοπορία γιατί είναι πολυπρόσωπο και ταυτόχρονα δράμα δωματίου με ένα πρόσωπο. Πρωτοπορία γιατί η δράση εξελίσσεται και μέσα και έξω με την ίδια άνεση και ευκολία. Σαν να είναι αυθεντικό ντοκουμέντο από τα χρόνια εκείνα. Πρωτοπορία γιατί είναι τόσο αυστηρά κλασικό και μοιάζει με ακαδημαϊκό και ταυτόχρονα υπόγειο, σκοτεινό και ανατρεπτικό. Πρωτοπορία γιατί η εξωτερική- η εμφανής του- πλευρά είναι καθημερινή και ειρηνική, ενώ την ίδια στιγμή η αόρατη, η διπλανή, η αφανής εκλύει με πανουργία άφθονη δόση από έρπουσα, υπολανθάνουσα, φασιστική βία. Απ΄ ολόκληρη την κοινωνία. Πρωτοπορία γιατί από τη μια η ιστορία είναι ευκολονόητη και καθαρή και από την άλλη τόσο μα τόσο πολυεπίπεδη και σκοτεινή. Πρωτοπορία- τέλος- γιατί το αυγό του φιδιού επωάζεται από τη γνωστό τρίπτυχο: αυστηρή πειθαρχία, δεσποτική θρησκοληψία, νοσηρή κοινωνία. Οn top of that πλήρης ατιμωρησία! Το στόρι σαν ποταμιαία μυθοπλασία. Σε κάποια ειδυλλιακή κωμόπολη της προπολεμικής Βόρειας Γερμανίας. Όπου η μισή, κλειστή κοινωνία σιτίζεται από του βαρόνου την κολοσσιαία περιουσία. Περίπου- σαν να λέμε- η γερμανική κοινωνία να τραμπαλίζεται μεταξύ καπιταλισμού και φεουδαρχίας. Εκεί, λοιπόν, μια σειρά από περίεργα και απρόβλεπτα περιστατικά ταρακουνούν τις ισορροπίες των πολιτών. Ο γιατρός γκρεμοτσακίζεται από το άλογό του, καθώς εκείνο με φόρα πέφτει σ΄ ένα συρματόσχοινο, τοποθετημένο με πρόθεση να προκαλέσει ατύχημα θανατηφόρο. Αυτή η αρχή. Η συνέχεια ακόμα πιο σκληρή. Εργατικό ατύχημα προκαλεί οικογενειακή οργή. Ένας από τους συγγενείς από εκδίκηση μετατρέπει τον λαχανόκηπο της βαρόνης σε τενεκέ σκουπιδιών. Και καθώς από ταραχή πλημμυρίζει η περιοχή, ο γιος του βαρόνου εξαφανίζεται και την επομένη με αίματα από ραβδισμούς εμφανίζεται. Ακόμα ένα άλλο παιδί βασανίζεται, ενώ ο γιατρός του χωριού με τη μικρή του κόρη ηδονίζεται και ένας εργάτης από την απελπισία του αυτοκτονεί. Ποιος ο υπαίτιος; Ποια η αιτία; Ποιος ο ηθικός αυτουργός; Ποιος ο συνεργός; Τσιμουδιά. Εγκλωβισμένη η μικρή κοινωνία στην προτεσταντική εκκλησία. Πάτερ ημών ο Χίτλερ των αμνών!

Αυστηρή λοιπόν η σκηνοθεσία. Το ίδιο η αρχιτεκτονική. Το ίδιο η ταξική διαχωριστική γραμμή. Το ίδιο και η θρησκεία. Παρέα όλα μαζί. Από κάτω και η ψυχολογία. Οι κυρίαρχες δυνάμεις επωάζουν το αυγό του φιδιού. Ο χριστιανικός δεσποτισμός με τη δικτατορία του πουριτανισμού καταλήγουν στον βασανισμό, τα βίτσια, τη διαστροφή, την αιμομιξία και την άκρα του τάφου σιωπή. Αυτοί οι πυλώνες της κολοσσιαίας τοιχογραφίας.

Μια μικρογραφία του επερχόμενου φασισμού.

Έτσι αυθόρμητα και παρορμητικά μου ΄ρθε η εξής επαγωγική λογική. Ο πάστορας είναι ο Γκέμπελς.

Ο γιατρός είναι ο Μένγκελε.

Ο βαρόνος είναι ο Κρουπ. Ο δάσκαλος είναι η σιωπηλή διανόηση της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας. Α, ξέχασα τον Χίτλερ. Βάζω στοίχημα. Κάποια απ΄ αυτά τα τρυφερούδια. Μίσος έδωκες, ναζισμό θα λάβεις. Μasterpiece!

Η ΛΕΥΚΗ ΚΟΡΔΕΛΑ

DAS WEISSE BAND / THE WHITE RIBBON

του Μίκαελ Χάνεκε

Η συγκλονιστική νέα δουλειά του Michael Haneke εξερράγη στο 62ο Φεστιβάλ Καννών!

Μια ιστορία συγκαλυμμένης βίας, που παρουσιάζεται με την μορφή της αφήγησης μιας μακρινής ανάμνηση από τον κάποτε νεαρό δάσκαλο ενός χωριού, μετατρέπεται από τον μεγάλο σκηνοθέτη, σε μια εκπληκτικά βαθιά και αφαιρετική αλληγορία πάνω στην γενιά που θα εκθρέψει λίγο αργότερα των φασισμό. Μέσα από την ωμή εικόνα με την οποία οι εσωτερικά διαρρηγμένες σχέσεις του συλλογικού νου ενός φαινομενικά πρότυπου αγροτικού οικισμού στις αρχές του αιώνα στην Γερμανική Κεντρική Ευρώπη , μας δίνουν να καταλάβουμε πως ο ίδιος θέλει να αντιληφθούμε το γραφικό παρελθόν, ως μια διαρκή πραγματωμένη βία! Βία απέναντι στις παρορμήσεις, βία απέναντι στις γυναίκες, συλλογική βία από την πλευρά των ανώτερων τάξεων προς τις κατώτερες έστω και καλυμμένης από παραδοσιακές γιορτές του θερισμού με άφθονη μπύρα να ρέει και φαγητό..." ("Δεν θα πεινάσετε σήμερα αφού δουλέψατε τόσο σκληρά !" λέει σε κάποια στιγμή στη γιορτή του θερισμού ο αρχι-πατριάρχης Βαρόνος).

Σε αυτό το χωριό με τα τόσα ένοχα μυστικά, όπου:

πνευματικοί ταγοί-ιερείς, δένουν τα παιδιά τους στα κρεβάτια για εξαγνισμό, των εφηβικών παρορμήσεων

τυλίγουν λευκές ταινίες γύρω από τα μπράτσα τους για να θυμίζουν την αγνότητα που κατακτάται μέσα από την τιμωρία,

παιδάκια που δολοφονούν μικρά ζώα για να εκδικηθούν τους πατέρες τους,

τη στιγμή που κάποιοι από αυτούς και μάλιστα μορφωμένοι και σεβαστοί όπως ο γιατρός κακοποιούν σεξουαλικά τις κόρες τους,

μια σειρά από ανεξιχνίαστα γεγονότα, (Θάνατος μιας αγρότισσας, μια φωτιά, ο βαρύς τραυματισμός σε στημένο ατύχημα του γιατρού, το μαστίγωμα και η κακοποίηση του μικρού γιου του Βαρόνου από αγνώστους, αλλά και η ακόμα χειρότερη μοίρα του διανοητικά καθυστερημένου γιου της οικονόμου του γιατρού),

έρχονται σαν υποδείξεις μιας αρρώστιας και ενός σκοταδιού που το πνεύμα της γρήγορα θα διαλύσει για μια πεντηκονταετία ολόκληρη την Ευρώπη!

Ερωτήσεις που η απάντηση τους παρά τις προσπάθειες του νεαρού και καλοπροαίρετου δάσκαλου, διαμορφώνονται, τραντάζουν τα θεμέλια και τις κατεστημένες εικόνες, μένοντας όμως τελικά χωρίς απάντηση! Όλα καλυμμένα από μια υπέροχη ασπρόμαυρη φωτογραφία!