Shutter Island/ΗΠΑ, 2010. Σκηνοθεσία: Μάρτιν Σκορσέζε. Σενάριο: Λαέτα Καλογρίδη (από μυθιστόρημα του Ντένις Λεχέιν). Ηθοποιοί: Λεονάρντο ΝτιΚάπριο, Μαρκ Ράφαλο, Μπεν Κίνγκσλεϊ, Μαξ φον Σίντοβ, Μισέλ Γουίλιαμς, Εμιλι Μόρτιμερ, Πατρίσια Κλάρκσον. 138'

Δύο ομοσπονδιακοί αστυνομικοί φτάνουν σ' ένα ψυχιατρείο για εγκληματίες, σ' ένα απόμερο νησί, για να διερευνήσουν την εξαφάνιση μιας εγκληματία, μπλέκοντας σε μια εφιαλτική περιπέτεια, όπου κυριαρχούν η παράνοια και ο φόβος, σ' ένα συναρπαστικό, βουτηγμένο σε «μαύρη» ατμόσφαιρα, θρίλερ.

Στα μέσα της δεκαετίας του '50, σ' ένα ψυχιατρείο για εγκληματίες, σ' ένα απόμερο, βραχώδες νησί, φτάνουν ο αστυνόμος Τέντι Ντάνιελς (ένας ΝτιΚάπριο στις καλύτερες στιγμές του) και ο συνεργάτης του, Τσακ (Μαρκ Ράφαλο), για να διερευνήσουν την περίεργη εξαφάνιση μιας γυναίκας που έχει σκοτώσει το παιδί της. Στο ψυχιατρείο, υπό την επίβλεψη του διευθυντή δρος Κρόλι (ένας Μπεν Κίνγκσλεϊ που κάτω από ένα ευγενικό πρόσωπο κρύβει μια άλλη, σκοτεινή προσωπικότητα), οι ασθενείς υποβάλλονται σε διάφορα πειράματα (από θεραπεία με ηλεκτροσόκ μέχρι λοβοτομή).

Στο εφιαλτικό αυτό καφκικό κάστρο (γιατί πρόκειται για κάστρο που κτίστηκε στην περίοδο του αμερικανικού εμφύλιου πολέμου και που τώρα έχει διαμορφωθεί σε ψυχιατρείο), ο Τέντι, ψυχικά τραυματισμένος από τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, προσπαθεί, ενώ αρχίζει να μαίνεται μια θύελλα, να βρει απαντήσεις στο πώς μια γυναίκα εγκληματίας, κλειδωμένη σ' ένα κελί, κατάφερε να δραπετεύσει από ένα τέλεια φρουρούμενο κάστρο. Οι φριχτές εμπειρίες του πρώην αξιωματικού Τέντι από τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, αλλά και από τον πρόσφατο θάνατο της γυναίκας του εξαιτίας ενός πυρομανούς που έκαψε το σπίτι τους, αρχίζουν να παίζουν διάφορα παιχνίδια στον ψυχικά τραυματισμένο αστυνόμο.

Η παράνοια είναι στο επίκεντρο του συναρπαστικού αυτού θρίλερ, διανθισμένου με μπόλικο μυστήριο και σασπένς, σε ένα καλογραμμένο σενάριο της Λαέτα Καλογρίδη, βασισμένο στο εφιαλτικό μυθιστόρημα του Ντένις Λεχέιν («Σκοτεινό ποτάμι»). Βρισκόμαστε στη δεκαετία του '50, περίοδο του Ψυχρού Πολέμου και του μακαρθισμού, κι ο σινεφίλ σκηνοθέτης της ταινίας, Μάρτιν Σκορσέζε, για να δημιουργήσει την κατάλληλη γοτθική ατμόσφαιρα μυστηρίου και απειλής που κυριαρχεί στο ψυχιατρείο, αντλεί από διάφορες ταινίες τρόμου αλλά και φιλμ νουάρ, από το κλασικό «Εργαστήρι του δρος Καλιγκάρι» του βωβού κινηματογράφου μέχρι το «Shock Corridor» του Σάμιουελ Φούλερ και τις ιστορίες του Εντγκαρ Αλαν Πόε.

Ολα βέβαια ξεκινούν από την παράνοια και τον φόβο που επικρατούσαν την τότε δεκαετία - στοιχεία που δυστυχώς επανέρχονται με την ίδια δύναμη, αν και για άλλους λόγους, και στην εποχή μας. Από τους μεγάλους του σύγχρονου αμερικανικού σινεμά, ο Σκορσέζε χρησιμοποιεί με μαεστρία τους ήχους, τον αέρα, τα κύματα, τη βροχή, αλλά και τα επιβλητικά, γοτθικά ντεκόρ (με έμπνευση φτιαγμένα από τον Ντάντε Φερέτι), καθώς και την ατμοσφαιρική φωτογραφία του Ρόμπερτ Ρίτσαρντσον, για να δημιουργήσει τις σκοτεινές, εφιαλτικές,εξπρεσιονιστικές εικόνες του, που χαράσσονται στη μνήμη του θεατή• για να συνθέσει το σκοτεινό αυτό παζλ, όπου τα πάντα δεν είναι όπως φαίνονται, όπου πίσω από τη φαινομενική λογική κυριαρχούν οι παραισθήσεις, η συνωμοσία και ο τρόμος, κι όπου οι καταστάσεις ανατρέπονται διαρκώς, σε μια ταινία που σε καθηλώνει από το πρώτο ώς το τελευταίο της λεπτό.

Απέραντο Νταχάου οι ΗΠΑ

Το «Νησί των καταραμένων» (Shutter Ιsland) η πρώτη- και μάλιστα ακραία- πολιτική ταινία του Μάρτιν Σκορσέζε. Το Νταχάου μετακόμισε στις ΗΠΑ! Τα εύσημα στον συγγραφέα Ντένις Λεχέιν του «Μystic river». Χρυσή σελίδα στην ιστορία του Αmerican Cinema. Σκοτεινό, αδιέξοδο, εφιαλτικό, κλασικό, κολασμένο. Το σήμερα χορεύει επιθανάτιο τάνγκο με το χθες του Μακαρθισμού. Όταν το είδα στην Μπερλινάλε, αυθόρμητα αναφώνησα What a Story!

Σενάριο, το απόρθητο φρούριο του αμερικανικού σινεμά. Όλα από εκεί. Χαρακτήρες, δράση, σασπένς, μελόδραμα, συγκίνηση, δάκρυα, τρόμος. Όλα από τη γραφή. Υποκλίνομαι στις ταλεντάρες που ίδρωσαν, μάτωσαν ακόμα και καταστράφηκαν λειώνοντας τις ψυχές τους σε μολύβια, γραφομηχανές και πλήκτρα. Οι ήρωές μου. Από τον πολυαγαπημένο Ντάσιελ Χάμετ, τον απίστευτο Ρόμπερτ Τάουνι του «Chinatown», την πινέζα- ιδιοφυΐα με το όνομα Γούντι Άλεν μέχρι την Laeta Κalogridis (Λέτα Καλογρίδη, δηλαδή Ελληνοαμερικανίδα η κυρία) και τον Ντένις Λεχέιν. Τις χρυσές πένες του «Ιsland». Αυτοί οι πιλότοι. Αυτοί οι εγκέφαλοι. Αυτοί οι καρδιές.

Αυτοί οι δημιουργοί. Αυτοί οι τολμηροί. Έκαναν προσάναμμα το πλαστικό σινεμά και άναψαν φωτιά για να ξαναζεστάνουν την αθάνατη πορεία του αμερικανικού σινεμά. Τα καλύτερά μας χρόνια!

Όλα, ακόμα και οι λεπτομέρειες, προκύπτουν μέσα από τα θεμέλια και την αρχιτεκτονική τής γραφής. Απολαύστε επαγωγική λογική. Ο ορθολογισμός των μαθηματικών μαζί με τον παραλογισμό των περιστατικών. Προσέξτε, λοιπόν, πώς λειτουργεί αυτό το αριστοτεχνικό οικοδόμημα. Η δράση τοποθετημένη σε μια απροσπέλαστη νησίδα πάνω στην οποία είναι εγκατεστημένες τρεις πτέρυγες γοτθικής αρχιτεκτονικής μιας ψυχιατρικής κλινικής υψηλού κινδύνου. Αμέσως η πρώτη μεταφορά. Γιατί νησίδα; Μα επειδή παραπέμπει σε έναν ευρύτερο χώρο. Στην Αμερική φυσικά. Και γιατί πλησίον της Βοστώνης; Μα επειδή η Βοστώνη είναι η πρωτεύουσα της επιστήμης και της ακαδημαϊκής κοινωνίας. Από εκεί οι ευφυΐες, από εκεί τα Τhink Τank. Είπαμε, τίποτα τυχαίο. Και γιατί ψυχιατρική κλινική; Μα επειδή το illusion πορεύεται με το reality. Η αυταπάτη, η στρέβλωση των αισθήσεων, η οφθαλμαπάτη από τη μια, και από την άλλη η πραγματικότητα, η λογική, η επιστήμη. Η αυταπάτη για τους ασθενείς. Η λογική για τους θεραπευτές. Αυτό το κλειδί για την αποκωδικοποίηση των σχέσεων. Το μείγμα φαντασίας- πραγματικότητας. Όμως πού αρχίζει το πρώτο και πού τελειώνει το δεύτερο; Κρίσιμο. Πολύ κρίσιμο.

Τέσσερα, λοιπόν, τα δεδομένα. Τα εναρκτήρια δεδομένα. Πρώτα ο χώρος. Η καλά περιφρουρημένη και απροσπέλαστη νησίδα. Οι ΗΠΑ. Ύστερα η Βοστώνη. Το κέντρο της επιστήμης. Έπειτα η ψυχιατρική κλινική. Οι παράφρονες, οι σχιζοφρενείς, οι serial killers. Τέλος το 1954, η ημερομηνία της πλοκής. Προσπαθήστε, τώρα, να συνθέσετε και τα τέσσερα μαζί. Η Αμερική ένα απέραντο τρελοκομείο. Εκ γενετής. Γιατί; Μα επειδή τα γοτθικά κτίρια παραπέμπουν στον ευρωπαϊκό Μεσαίωνα. Αλλά και επειδή, όπως μαθαίνουμε, οικοδομήθηκαν μετά τον Αμερικανικό Εμφύλιο. Ένα ψυχιατρείο με διαταραγμένους ψυχικά και πνευματικά ασθενείς και με θεραπευτές πρώτης επιστημονικής γραμμής. Η Βοστώνη δηλαδή. Πότε; Ακριβώς στην κορύφωση της παράνοιας του Μακαρθισμού. Το κυνήγι των μαγισσών. Ο τυφλός, αδυσώπητος, ανελέητος αντικομμουνισμός. Γι΄ αυτό η νησίδα παραπέμπει σε ολόκληρη τη χώρα. Επειδή το κτήνος του Μακαρθισμού είχε πάρει παραμάσχαλα το σύμπαν. Πάμε τώρα στους χαρακτήρες. Αυτοί οι ζωντανοί ενσαρκωτές του μείγματος φαντασίαςπραγματικότητας. Αυτοί ταυτόχρονα και οι αποκωδικοποιητές!

Τέσσερις οι βασικοί χαρακτήρες. Ανδρικοί. Ο πρώτος, ο Τέντι Ντάνιελς (Λεονάρντο Ντι Κάπριο), ένας νεαρός, θυμωμένος και ευαίσθητος marshal (ανώ τερος αστυνομικός) κατευθύνεται προς τη νησίδα για να εξιχνιάσει μια μυστηριώδη ιστορία. Η Ρέιτσελ (Έμιλι Μόρτιμερ), μια Μήδεια που έπνιξε τα τρία μωρά της, έχει εξαφανιστεί σαν να την κατάπιε η γη. Είπαμε. Η οφθαλμαπάτη και η πνευματική διαταραχή πορεύονται με την πραγματικότητα σ΄ αυτό το νησί. Δηλαδή την Αμερική. Βοηθός του Τέντι είναι ο Τσακ Άουλ (Μαρκ Ραφάλο). Πρόσωπο-κλειδί για την αποκάλυψη της αλήθειας. Ως εκ τούτου και για ευνόητους λόγους αδυνατώ να μιλήσω παραπάνω. Όμως ο Τέντι είναι ο ζωντανός άξονας πάνω στην οποία είναι στερεωμένη η ιστορία. Όλα απ΄ αυτόν. Συνδεδεμένος με δύο περιφερειακά και καταλυτικά, για τον ψυχισμό του, γεγονότα. Το πρώτο από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μην ξεχνάμε. Η πλοκή λαμβάνει χώρα μόλις εννιά χρόνια μετά την κατάρρευση του ναζισμού. Τα χιλιάδες νεκροζώντανα κορμιά που συνάντησε στο Νταχάου μεταλλάχτηκαν σε Ερινύες στη συνείδησή του. Ο Τέντι, δηλαδή η Αμερική, ανίκανη να σκοτώσει το «κακό» και να βοηθήσει τους αθώους. Η ενοχική συνείδηση του μέσου Αμερικανού. Εδώ ο (συγγραφέας) Ντένις Λεχέιν συναντάει τον Τζέιμς Κάμερον του «Αvatar». Το δεύτερο περιστατικό, εντελώς ιδιωτικό. Ο Τέντι εντελώς ανίκανος να εμποδίσει τη μοιραία κατάληξη της πολυαγαπημένης γυναίκας του (Μισέλ Ουίλιαμς). Επομένως, φορτωμένος με ενοχές, είναι αποφασισμένος να τα δώσει όλα ώστε να ελευθερώσει τους «ψυχασθενείς» από τους ψυχοθεραπευτές- βασανιστές τους.

Το Άσκλιφ (η κλινική) είναι γι΄ αυτόν το Νταχάου της Αμερικής! Ο χαρακτήρας που υποδύεται ο Ντι Κάπριο είναι ο πληρέστερος αξονικός τομογράφος αυτής της εφιαλτικής ιστορίας. Πρώτα γιατί συνδέει τον Πόλεμο με τον Μακαρθισμό. Έπειτα γιατί διακατέχεται από ενοχές που του προκαλούν ακατανίκητο θυμό. Ακόμα, επειδή είναι στοιχειωμένος από τα φαντάσματα της γυναίκας του και των εξαερωμένων Εβραίων του Νταχάου. Κι ακόμα επειδή ούτε αυτός ούτε ο θεατής γνωρίζει ποια η οφθαλμαπάτη και ποια η πραγματικότητα. Γιατί ο ίδιος είναι λαθρεπιβάτης τόσο του Ιllusion όσο και του Reality. Και τέλος γιατί λειτουργεί περισσότερο με την καρδιά και λιγότερο με το μυαλό. Ο Τέντι είναι η ταινία. Απέναντί του η ψυχρή λογική. Η επιστήμη, η ψυχιατρική. Ο αρχίατρος Dr Κόλι (Μπεν Κίνγκσλεϊ) και ο γερμανικής καταγωγής ψυχίατρος Dr Νέχρινγκ (Μαξ φον Σίντοφ). Έτσι αρχίζει μονομαχία καρδιάς- κυνισμού. Γιατί ο Κόλι και πολύ περισσότερο ο Νέχρινγκ είναι οι Μένγκελε της Αμερικής. Έτσι τους βλέπει ο Τέντι. Προσφιλής μέθοδος η λοβοτομή. Προσφιλής άσκηση η χειρουργική του εγκεφάλου. Προσφιλής πελατεία τα πειραματόζωα, οι ασθενείς. Έτσι από το χάος καταλήγουμε στην αρμονία. Γιατί η πνευματική σύγχυση και η ψυχική διαταραχή είναι παράγωγα μιας παρανοϊκής, μακαρθικής Αμερικής. Γιατί η επιστήμη το μακρύ, ψυχρό χέρι της εξουσίας. Γιατί οι υποτελείς απ΄ αυτή την παράνοια, παρανοϊκοί και αυτοί. Γιατί δυσδιάκριτα τα όρια ψευδαισθήσεων και αισθήσεων. Αυτός ο ατελείωτος εφιάλτης του μητροπολιτικού ομφαλού της Γης!

Το σενάριο παραδόθηκε στον Σκορσέζε προς εκτέλεση σκηνοθετική. Έχει σημασία αυτό. Δεν ήταν δικής του επιλογής. Παραγγελιά διεκπεραίωσε. Όμως ως πρωταθλητής της ιστορίας του κινηματογράφου, κατέληξε στην πιο αυτοκόλλητη με το σενάριο αισθητική. Αφού η ιστορία λαμβάνει χώρα το ΄50 και αφού Μακαρθισμός, παράνοια και λογοκρισία, τότε ποια η καταλληλότερη μεθοδολογία; Φυσικά το Film Νoir και τα Β Μovies εκείνης της εποχής. Δηλαδή « Ιnvasion of the Βody Snatchers» (Οι άνθρωποι του τρόμου) του Ντον Σίγκελ και του 1956 αλλά και το καλύτερο ριμέικ του Φίλιπ Κάουφμαν με τον ελληνικό τίτλο «Μακάβριοι εισβολείς» του 1978. Αλλά και «Λάουρα» (Laura) του Ότο Πρέμινγκερ και του 1944. Όπου η εσωτερική φρενίτιδα των ανατροπών πορεύεται με το παράλογο, το σουρεαλιστικό και το απρόβλεπτο. Ο άνθρωπος αιχμάλωτος είτε μιας αόρατης απειλής είτε μιας οφθαλμαπάτης κοινωνικής. Έξοχα.

Όμως, ο Σκορσέζε δεν ανταποκρίθηκε εντελώς στο ύψος αυτών των υψηλών προδιαγραφών. Προσπέρασε ξώφαλτσα μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να υπογράψει το απόλυτο, κλασικό, αριστούργημά του. Νever Μind. Δύο τα μεγάλα ατού της ταινίας. Το πρώτο, είπαμε, η ιστορία. Το δεύτερο, οι ερμηνείες. Με πρώτο και καλύτερο τον Λεονάρντο Ντι Κάπριο. Πάντα τον πίστευα. Ο τελευταίος Μοϊκανός της μεθόδου Μπράντο. Με το σώμα, τον ιδρώτα, τον ρεαλισμό. Κeep going Leonardo. Με συμπαραστάτες τον Μαξ φον Σίντοφ, από τη σπάνια ράτσα των μεγάλων και πάντα τέλειων ερμηνευτών. Ακολουθούμενο από τον εγκεφαλικό Μπεν Κίνγκσλεϊ. Τρεις ερμηνείες που παραδίδουν μαθήματα κινηματογραφικής υποκριτικής. Μ΄ ένα λόγο το «Shutter Ιsland» μέσα στα top των τελευταίων ετών. Οπωσδήποτε θα το ξαναδώ!