Ημερολόγια μοτοσικλέτας

Diarios de motociceta. Βραζιλία, 2004. Σκηνοθεσία: Βάλτερ Σάλες. Σενάριο: Χοσέ Ριβέρα. Ηθοποιοί: Γκάελ Γκαρσία Μπερνάλ, Ροντρίγκο ντε λα Σέρνα, Μία Μαέστρο. 126 λεπτά.

Το μεγάλο ταξίδι ενός νεαρού Ερνέστο Γκεβάρα και του φίλου του Αλμπέρτο Γρανάδο στις χώρες της Λατινικής Αμερικής, σε μια ταινία δοσμένη με δύναμη, συγκίνηση και χιούμορ.

Με βάση τα Ημερολόγια του Ερνέστο Γκεβάρα και του Αλμπέρτο Γκρανάδο, ο Βραζιλιανός σκηνοθέτης Βάλτερ Σάλες («Χαμένες αγάπες») έφτιαξε ένα συναρπαστικό οδοιπορικό που καταγράφει το ταξίδι το 1952 του νεαρού Ερνέστο Γκεβάρα, φοιτητή της Ιατρικής, πριν γίνει γνωστός ως «Τσε», και του φίλου του, γιατρού Αλμπέρτο Γρανάδο, στις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Ταξίδι μηνών πάνω σε μια μοτοσικλέτα σαράβαλο, σε χώρες όπως η Βραζιλία, η Αργεντινή, η Χιλή, το Περού, ταξίδι αυτογνωσίας αλλά και άμεσης επαφής και γνωριμίας με το λαό μιας ολόκληρης ηπείρου («Είμαστε ένας και μοναδικός λαός σ' όλες αυτές τις χώρες», θα πει χαρακτηριστικά, προς το τέλος της ταινίας, ο Γκεβάρα, που είχε κιόλας αρχίσει να βλέπει την ενότητα των λαών της Λατινικής Αμερικής). Ταυτόχρονα, ταξίδι που μας αποκαλύπτει πως από το 1952, όταν ο Ερνέστο και ο Γρανάδο έκαναν το ταξίδι τους, δεν έχουν αλλάξει δυστυχώς και πολλά στις χώρες αυτές, με τη φτώχεια, την εκμετάλλευση και την κοινωνική και πολιτική καταπίεση να κυριαρχούν στη ζωή των πολιτών.

Ο Σάλες εστιάζει το ενδιαφέρον του στις συναντήσεις των δύο ταξιδιωτών με τους απλούς ανθρώπους που συναντούν στο δρόμο τους, συναντήσεις άλλοτε δοσμένες με χιούμορ, άλλοτε με συγκίνηση (η διαμονή τους στην αποικία των λεπρών και η φιλία που αναπτύσσεται με τους λεπρούς) κι άλλοτε με δύναμη (η συνάντηση του Ερνέστο με τους εργάτες του ορυχείου που εκμεταλλεύεται μεγάλη αμερικανική εταιρεία στη Χιλή), με σκηνές που χαράσσονται στη μνήμη (ο Τσε που περνά τον ποταμό κολυμπώντας για να περάσει τα γενέθλιά του με τους λεπρούς). Μια ταινία δοσμένη με δύναμη, ειλικρίνεια και ζεστασιά, με εξαιρετικές ερμηνείες και από τους δύο πρωταγωνιστές: τον Γκάελ Γκαρσία Μπερνάλ (που απολαύσαμε ήδη στην ταινία «Κακή εκπαίδευση» του Αλμοδόβαρ) στο ρόλο του Γκεβάρα και τον Ροντρίγκο ντε λα Σέρνα στο ρόλο του Αλμπέρτο.

Xριστός ξανασταυρώνεται!

Μόνο όσοι δουν τα «Hμερολόγια μοτοσυκλέτας» του Eρνέστο Tσε Γκεβάρα θα καταλάβουν και θα ευλογηθούν. Aιμόφυρτη καρδιά, καυτά δάκρυα, απέραντος ουμανισμός. Λάβετε, φάγετε, τούτο εστί το σώμα του. Aλλά μια ακόμα φορά, εκείνοι στο τέλος «έφαγαν» τον Xριστό!

Για ένα πράγμα θεωρώ τον εαυτό μου ευτυχέστερο πολλών. Γιατί συνάντησα αληθινούς, ιδεολόγους, κομμουνιστές... θεανθρώπους. Πλάσματα ενός άλλου πλανήτη. Χιλιάδες έτη φωτός πολιτισμένου και εκατομμύρια έτη φωτός εξαγνισμένου. Αν κάποτε η επίσημη Ιστορία, αυτή που διδάσκεται στα σχολεία και κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία, τυπώσει την αλήθεια, να είστε βέβαιοι: Θα γονατίσετε, θα σταυροκοπηθείτε, θα μετανιώσετε και στους τοίχους θα κρεμάσετε εικόνες ανώνυμων, σεμνών, αφοσιωμένων αγωνιστών. Ένας απ' αυτούς ο Ερνέστο Τσε Γκεβάρα. Γνήσιο τέκνο του θεού της καρδιάς, της αλληλεγγύης, της εντιμότητας, της ειλικρίνειας και της ανιδιοτελούς θυσίας. Το βλέμμα, η αγνότητα, ο ανθρωπισμός, το ολοκληρωτικό του τάξιμο να γιάνει τους «λεπρούς» του κόσμου σε κάνουν λειώμα. Ανάλαφρο να 'ναι το χώμα που τον σκεπάζει!

Αρχίζω από τις συντεταγμένες για να καταλάβουμε σε ποιο ακριβώς στίγμα πλέει το  «σκάφος»: Παραγωγός αυτής της ελεγείας ο Αμερικανός, ναι ο Αμερικανός Ρόμπερτ Ρέντφορντ. Ο Golden boy του Χόλιγουντ έχει εξελιχθεί σε μια από τις πιο σοβαρές, αληθινές και φιλελεύθερες περσόνες του γήινου σύμπαντος. Και να με συγχωρείτε, αλλά όποιος βαυκαλίζετε με την φενάκη της ευρωπαϊκής υπεροχής πλανάται πλάνην μεγάλη. Γιατί η διαλεκτική της Ιστορίας λέει και διαρκώς αποδεικνύει ότι τα ρόδα ανθίζουν μέσα από τη σαπίλα. Ένα το κρατούμενο.

Σκηνοθέτης αυτής της γήινης, ρεαλιστικής και έντιμης «αγιογραφίας» ο Βραζιλιάνος Βάλτερ Σάλες. Ο οποίος, εξ αρχής, αποφεύγει δύο κολοσσιαία λάθη: Ηρωισμούς και σινεφίλ διανοούμενους. Άριστα πράττει. Γιατί σημασία πρωτίστως έχει το «πώς» και όχι το «τι». Δηλαδή ποια ήταν τα «υλικά» που έπλασαν αυτή την ολοκληρωμένη προσωπικότητά και όχι τόσο τι έκαμε ο Τσε στα πεδία των επαναστατικών μαχών. Αλλά και γιατί μια ιστορία τόσο λαϊκή για να πετάξει και με το ήθος της να ραντίσει και να παραδειγματίσει κάθε απλό θεατή πρέπει με φτερά λαϊκού, απλού αγγέλου να απογειωθεί. Δύο τα κρατούμενα. Πάμε τώρα στο ψαχνό.

 Το 1952 δύο αμούστακα παιδιά, ο φοιτητής της Ιατρικής Ερνέστο και ο φίλος του Αλμπέρτο καβαλάνε μηχανή «Νόρτον» 500 κυβικών, ηλικίας 13 ετών, με κατεύθυνση τη μισή και άγνωστη Λ. Αμερική. Σκοπός τους να περπατήσουν στα ματωμένα χώματα των προγόνων τους, να κουβεντιάσουν με συνανθρώπους τους και να γνωρίσουν την κουλτούρα αυτής της αιχμάλωτης πατρίδας. Μέχρι να προσεγγίσουν τα δύο από τα πιο χαρακωμένα και πληγιασμένα τοπία, δηλαδή τα ορυχεία της Χιλής και τα «σκουπίδια» στο Περού, εξαντλούνται σε συνηθισμένες τουριστικές, αναγνωριστικές συναντήσεις. Μόλις πατάνε το πόδι τους στη Χιλή, όλα, έξω και μέσα τους, αλλάζουν. Όχι τόσο για τον αθεράπευτο κορτάκια Αλμπέρτο, όσο για τον σοβαρό, κλειστό, ειλικρινή, αδύναμο και ασθματικό Τσε Γκεβάρα. Κι όμως. Καταπολεμώντας τους φόβους ενός παιδιού που μεγάλωσε μέσα στα πούπουλα και αδιαφορώντας για την εύθραυστη υγεία του, αποφασίζει, χωρίς να το σκεφτεί, να διασχίσει κολυμπώντας μέσα στη νύχτα, την απόσταση που χωρίζει τους εξόριστους λεπρούς από τους άλλους, τους «κανονικούς» και υγιείς. Και σαν τον Χριστό, αν το περάσει πίσω γυρισμός γι' αυτόν δεν θα υπάρχει!

Τα «Ημερολόγια μοτοσυκλέτας» είναι ένα από τα πιο αυθόρμητα οδοιπορικά που αναπτύσσονται και τέμνονται με την παράλληλη μυθολογική πορεία του Χριστού. Ίσως έτσι να προέκυψε, ίσως ο Βάλτερ Σάλες να το είχε προσχεδιάσει, ίσως τα ίδια τα «τετράδια» να τον οδήγησαν σ' αυτή την κυκλική ομόκεντρη διαδρομή. Προσέξτε τις εφαπτόμενες. Από τις μικρότερες ενδείξεις μέχρι τις μεγάλες αποδείξεις. Οι γονείς του είναι μονιασμένοι και φωτισμένοι. Αν και αγωνιούν για την τύχη του, όχι μόνο δεν τον εμποδίζουν, αντιθέτως τον ενθαρρύνουν. Σαν να πρόκειται για υπέρτατη, ανώτερη αποστολή. Πάμε παρακάτω. Ερωτευμένος αλλά αγνός σαν παρθένο μαλλί. Δύο φορές επιχειρεί να το χαρεί αλλά και τις δύο χωρίς επιτυχία. Και μέχρι να λάβει τα κακά μαντάτα, πως εκείνη δεν αντέχει να περιμένει και άλλον θα παντρευτεί, εκείνος αν και πεινασμένος και ταλαιπωρημένος αρνείται τον πειρασμό να ξοδέψει τα 15 δολάρια που του έδωσε η Τσίτσα να της αγοράσει μαγιό από την Αμερική! Δεν είναι μόνο η πρώτη του αποστολή, είναι κυρίως η πρώτη ενός παρθένου, παρθενική δοκιμασία.

Μαζί του ο εξωστρεφής, «επιπόλαιος» Αλμπέρτο, ο φίλος που τον ακολουθεί και που «φέρει» τα ίδια σχεδόν χαρακτηριστικά με τον Απόστολο Πέτρο. Στην έρημο, αλλά και στην ανάβαση στα ορυχεία, όπως και στον ποταμό (νερό, θάλασσα), ο τελευταίος «περίπατος», το μεγάλο θαύμα, για να πειστούν οι «θνητοί» πως όλα είναι δυνατά. Αρκεί αταλάντευτη και ακλόνητη να είναι η πίστη και η αφοσίωση σ' αυτόν τον γιγάντιο σκοπό και αγώνα. Και ακόμα η ασταμάτητη προσφορά, η διαρκής προσήλωση στην ιατρική ανακούφιση του φτωχού, του «σκουπιδιού», του λεπρού, σε όλα τα «παιδιά ενός κατώτερου θεού». Και είναι επίσης αυτή η στάση, η γνωστή, από τη φωτογραφία όταν βρέθηκε νεκρός. Ανάσκελα, σχεδόν γυμνός, με τα γένια, με τα μάτια, με το σώμα όπως τα ζωγράφισε για τον Χριστό η λογοτεχνική, θρησκευτική και εικαστική φαντασία.

H αναίρεση της χριστιανικής μυθολογίας

 Τώρα κατάλαβα! H ταύτιση του Τσε Γκεβάρα με τον θεάνθρωπο είναι αναγκαία γιατί έτσι μόνο θα συνειδητοποιήσει ο θεατής το αληθινό θαύμα. Γήινοι θνητοί μπορούν να κάνουν ό,τι και οι θεοί. Με απλά λόγια η περίπτωση του Τσε είναι η πιο τρανταχτή αναίρεση της χριστιανικής μυθολογίας. Και να γιατί:

Όχι, δεν είναι μοιραίο ο άνθρωπος να παραμένει ατελής. H πορεία προς την τελειοποίηση καθορίζεται από δύο πράγματα. Από τα «μέσα», δηλαδή καθαρότητα, εντιμότητα, ειλικρίνεια, αλληλεγγύη, ανιδιοτέλεια, που πα να πει ολοκληρωτική και άνευ όρων υπέρβαση από τις μικρές, προσωπικές ανάγκες, απ' αυτό που λέμε «καρακοσμάρα» μας. Και από τον σκοπό. Να τα δώσουμε όλα, για να γίνει ο κόσμος καλύτερος, δικαιότερος, ομορφότερος. Όχι, η θυσία δεν είναι «προϊόν» υπέρτατων, υπερφυσικών δυνάμεων. Ο Τσε, ο Φιντέλ και μια χούφτα ταγμένων από την Σιέρα Μάντρε πήραν φαλάγγι τα πανίσχυρα στρατά του Μπατίστα. Όχι, η ανάβαση, η σταύρωση, η λύτρωση δεν είναι προνόμια κανενός θεού και καμιάς θρησκείας. Ο Ερνέστο Τσε Γκεβάρα ήπιε από το Άγιο Δισκοπότηρο μέχρι τελευταίας ρανίδας. Γιατί όσο ο άνθρωπος μπορεί να γίνει θεός, τόσο θα ελπίζω στην πραγματική Ανάσταση εγώ ο «φτωχός»!