Das experiment. Γερμανία, 2001. Σκηνοθεσία: Ολιβερ Χέρσμπιγκελ. Σενάριο: Μάριο Τζορντάνο, Κριστόφ Ντάρνσταντ, Ντον Μπόλινγκερ. Ηθοποιοί: Μόριτζ Μπλάιμπτροϊ, Μάρεν Εγκερτ, Κρίστιαν Μπέργκελ, Ολιβερ Στοκόφσκι, Τζούστους φον Ντονάνγι, Τίμο Ντίρκες. Διάρκεια: 122 λεπτά.

Το πείραμα γύρω από την ανθρώπινη συμπεριφορά σε φυλακή θα οδηγήσει σε ανεξέλεγκτες, εφιαλτικές καταστάσεις. Ιδιαίτερα επίκαιρη ταινία βουτηγμένη σε μια κλειστοφοβική ατμόσφαιρα.

Με μια άλλη μορφή των reality shows και των Big Brothers καταπιάνεται η ταινία αυτή του πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη (μέχρι πρόσφατα ηθοποιού και σεναριογράφου αλλά και σκηνοθέτη στην τηλεόραση) Ολιβερ Χέρμπιγκελ. Εμπνευσμένη από ένα πραγματικό πείραμα που έγινε στις ΗΠΑ το 1971, παρουσιάζει μια ομάδα είκοσι αντρών που δέχονται, με αντάλλαγμα δυο χιλιάδες δολάρια, να πάρουν μέρος σ' ένα πείραμα με θέμα τη μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς στο περιβάλλον της φυλακής.

Οκτώ από τους άντρες παίρνουν το ρόλο των δεσμοφυλάκων και δώδεκα εκείνη των κρατουμένων, που μπαίνουν σε πραγματικά κελιά για 14 μέρες, ενώ διάφορες κάμερες, τοποθετημένες παντού, αρχίζουν να παρακολουθούν τη συμπεριφορά τους. Σταδιακά τα πράγματα αρχίζουν ν' αλλάζουν, οι δεσμοφύλακες αρχίζουν να πιστεύουν στο ρόλο τους και να φέρνονται με σκληρότητα, τελικά με σαδισμό, στους φυλακισμένους, πιστεύοντας ότι μ' αυτό τον τρόπο εκτελούν το «καθήκον» τους.

Η εξέλιξη γίνεται έτσι ανεξέλεγκτη, σε σημείο που οι δεσμοφύλακες να ξεπερνούν τα όριά τους και να συλλαμβάνουν ακόμη και τους υπεύθυνους του πειράματος, για να μετατραπούν σε σύγχρονους ναζί, πιστεύοντας πως έτσι ακολουθούν τις απαιτήσεις του πειράματος.

Η ταινία βάζει με το δικό της τρόπο το θέμα της ευθύνης και της υπακοής σε διαταγές και κανονισμούς, κάνοντας έτσι ένα έμμεσο σχόλιο πάνω στο ναζισμό. Ενώ ταυτόχρονα γίνεται κι ένα σχόλιο πάνω στα διάφορα πρόσφατα (ή και μελλοντικά) προγράμματα της τηλεόρασης. Με μια κάμερα που παρακολουθεί με επιμονή τα πρόσωπα, χρησιμοποιώντας ένα αρκετά δυναμικό μοντάζ, και με πολύ καλές ερμηνείες από το καστ των ηθοποιών του, ο Χέρσμπιγκελ κατάφερε να δημιουργήσει την κλειστοφοβική, εφιαλτική ατμόσφαιρα που απαιτεί το θέμα του, προσφέροντας μια πολύ επίκαιρη, αναγκαία, ταινία.

Γερμανός Βig Βrother

Καλύτερο εγχείρημα της εβδομάδας (by far των δύο άλλων) το γερμανικό... Βig Βrother με την ονομασία «Το πείραμα» (Das experiment), σε σκηνοθεσία Όλιβερ Χερσμπίγκελ. Είκοσι ανθρώπινα πειραματόζωα έναντι δύο χιλιάδων δολαρίων δέχονται να εγκλωβιστούν για δύο εβδομάδες εντός γερμανικής φυλακής παίζοντας τους κρατούμενους και τους δεσμοφύλακες. Από πάνω, από το ρετιρέ των φυλακών, μια ομάδα επιστημόνων και άλλων κρατικών αξιωματούχων παρακολουθούν και καταγράφουν τις αντιδράσεις των... νετρονίων. Θα αντέξουν, θα πλακωθούν, θα αλληλοσπαραχθούν;

Ο Χερσμπίγκελ, ως εντρυφής αναγνώστης της Διαλεκτικής και της Ψυχιατρικής, εικονογραφεί την κλιμάκωση των σχέσεων εξουσίας και εξουσιαζομένου κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Στο πρώτο στάδιο η εξουσία επιβάλλεται διά της... στολής. Είμαι αρχηγός, θα κάνεις αυτό που θα σου πω. Στο δεύτερο στάδιο επιβάλλεται διά του... Φρόυντ και της ταπεινώσεως (είναι το στάδιο της ψυχολογικής βίας). Στο τρίτο οι μάσκες πέφτουν και αρχίζουν οι κατραπακιές. Με άλλα λόγια, ο Γερμανός σκηνοθέτης επιχειρεί να αποδείξει κάτι που έχει εγγραφεί στην ιστορία του ανθρώπινου γένους. Όσοι αιώνες και να έχουν περάσει, η Πυραμίδα παραμένει αναλλοίωτη. Από πάνω το κράτος και από κάτω τα όργανα (του κράτους) και οι υπήκοοι του ίδιου κράτους.

Η σκηνοθεσία ακολουθεί κατά γράμμα το πνεύμα του πειράματος. Έτσι, αντί ταινίας εισπράττεις μάθημα κοινωνικής... μικροβιολογίας. Τέτοια ψυχρή και τόσο επιδέξια μικροχειρουργική επέμβαση έχω να δω από τις ταινίες του Αυστριακού Μίκαελ Χάνεκε. Δράση - αντίδραση - σύνθεση. Σαν να βλέπεις νετρόνια τοποθετημένα πίσω από τα σίδερα της φυλακής, με δεσμοφύλακες επιγονίσκους του Αδόλφου. Αν ήμουν στη θέση του Χερσμπίγκελ, θα πρόσεχα. Με τέτοιες αντικρατικές αντιλήψεις και τόσο λεπτές χειρουργικές τομές, το όνομά του μπορεί να φτάσει ίσαμε τα κεντρικά της CΙΑ!