Ο άγραφος νόμος της Δύσης

Open Range. ΗΠΑ, 2003. Σκηνοθεσία: Κέβιν Κόστνερ. Σενάριο: Κρεγκ Στόρπερ. Ηθοποιοί: Κέβιν Κόστνερ, Ρόμπερτ Ντιβάλ, Ανέτ Μπένινγκ, Μάικλ Γκάμπον, Μάικλ Τζέτερ, Ντιέγκο Λούνα. Διάρκεια: 145 λεπτά.

Η σύγκρουση καουμπόηδων και αγελαδοτρόφων σε μια εξαιρετική ταινία που συνδυάζει, με λυρισμό και έμπνευση, στοιχεία του κλασικού με στοιχεία του μετα-μοντέρνου γουέστερν.

Στο τρίτο σκηνοθετικό του εγχείρημα, ο Κέβιν Κόστνερ επιστρέφει στην πρώτη αγάπη, την Αγρια Δύση, που είχε με τόση δεξιοτεχνία και ταλέντο καταγράψει στο «Χορεύοντας με τους λύκους», για να μας δώσει μια ταινία που μπορεί να συγκριθεί με τους «Ασυγχώρητους» του Κλιντ Ιστγουντ. Από την πρώτη κιόλας σκηνή της ταινίας βρισκόμαστε στην κατ' εξοχήν περιοχή της Αγριας Δύσης και κατ' επέκταση του κλασικού γουέστερν: Οι ανοιχτοί ορίζοντες, οι καουμπόηδες πάνω στα άλογα που μαζεύουν και καθοδηγούν τα κοπάδια. Λυρικές εικόνες που σταδιακά θα δώσουν τη θέση τους στη σύγκρουση, τη βία και την καταστροφή που επιφέρει η ανθρώπινη απληστία, αλλά και στην εκδίκηση και τη θανάσιμη αναμέτρηση που συναντάμε στο κλασικό γουέστερν.

Ο Κόστνερ, που είναι και πρωταγωνιστής, ερμηνεύει τον Τσάρλι Γουέιτ, καουμπόι στην υπηρεσία του αγελαδοτρόφου Μπος Σπίρμαν (Ρόμπερτ Ντιβάλ), αγελαδοτρόφου όμως που πιστεύει στην ελεύθερη βοσκή και που έρχεται αντιμέτωπος με τους κτηματίες αγελαδοτρόφους (εδώ τον εκπροσωπεί ο Μάικλ Γκάμπον που ελέγχει μια ολόκληρη πόλη), των οποίων στόχος είναι να περιφράξουν τις πεδιάδες με συρματόπλεγμα, δημιουργώντας φτιαχτά σύνορα, για προσωπική τους εκμετάλλευση και κέρδος. Βρισκόμαστε δηλαδή σε μια καμπή στην ιστορία της αμερικανικής Δύσης, από τη μια εκείνη των πιονέρων και της απόλυτης ελευθερίας, όταν κυριαρχούσε ο «άγραφος νόμος της Δύσης», όπως υποδεικνύει και ο ελληνικός τίτλος της ταινίας, κι από την άλλη εκείνη του επερχόμενου πολιτισμού, του περιορισμού της ελευθερίας της επιβολής του νόμου και της δικαιοσύνης του ισχυρού. Στοιχείο που συναντάμε στο μεταγενέστερο γουέστερν σκηνοθετών, όπως οι Σαμ Πέκινπα, Λόρενς Κάσνταν, Κλιντ Ιστγουντ, αλλά και ο Σέρτζιο Λεόνε.

Ο Κόστνερ γνωρίζει καλά το γουέστερν και τις ρίζες του. Η ιστορία του φέρνει στο νου μερικά από τα καλύτερα γουέστερν: Από το «My Darling Clementine» του Τζον Φορντ (οι πρώτες σκηνές της επίθεσης των μπράβων του Γκάμπον στον καταυλισμό του Μπος και τη δολοφονία ενός από τους καουμπόηδες αλλά και η σχέση του Κόστνερ με την Ανέτ Μπένινγκ) και το «Χωρίς συρματοπλέγματα» του Κινγκ Βίντορ (η σύγκρουση αγελαδοτρόφων και ραντσέρηδων) μέχρι «Το τρένο θα σφυρίξει τρεις φορές» του Τσίνεμαν και «Οι σκλάβοι του μίσους» («Silver Lode») του Αλαν Ντουάν (ο Τσάρλι και ο Μπος που αφήνονται μόνοι ν' αντιμετωπίσουν τη συμμορία του Γκάμπον), χωρίς να ξεχνάμε το «Ρίο Μπράβο» του Χάουορντ Χοκς (το θέμα της ανδρικής φιλίας και βέβαια η τελική, αιματηρή μονομαχία ανάμεσα στον Τσάρλι και τον Μπος από τη μια και τη συμμορία του Γκάμπον από την άλλη). Μόνο που ο Κόστνερ καταφέρνει να τα συνδυάσει σ' ένα εντελώς προσωπικό του στιλ, δημιουργώντας την ατμόσφαιρα εκείνη που ενώ ξέρεις ότι όλα τα έχεις ξαναδεί, εξακολουθούν να εκτυλίσσονται μπροστά στα μάτια σου με τη φρεσκάδα, το ρυθμό και πάνω απ' όλα την ομορφιά που συναντάμε στα καλύτερα γουέστερν του είδους. Πλάι στα κλασικά αυτά θέματα, ο Κόστνερ προσθέτει και μια σύγχρονη ματιά πάνω στο υλικό του, προσεγγίζοντας με διεισδυτικότητα και οξυδέρκεια τους χαρακτήρες των πρωταγωνιστών του, με τον κεντρικό του ήρωα, μεσήλικα καουμπόι που θέλει ν' αποφύγει τη βία (άλλο στοιχείο του σύγχρονου γουέστερν), κάνοντας ταυτόχρονα κι ένα σχόλιο πάνω στη σύγχρονη Αμερική και το ρόλο της στο εσωτερικό αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο, με αφορμή το θέμα του ελέγχου μιας ολόκληρης πόλης μέσα από το φόβο και τα όπλα, σε αντίθεση με τον Τσάρλι και την ομάδα του που αγωνίζονται για την επικράτηση της ελευθερίας και μιας πραγματικής δικαιοσύνης.

Εξάσφαιρα με αρχές και καρδιά

Το «Open range» η αλλιώς (και ελληνικώς) «Ο άγραφος νόμος της Δύσης» μοιάζει με αγαπησιαριάκη περίληψη κορυφαίων στιγμών του Western. Μια περίληψη γραμμένη με την καρδιά ενός ταλαντούχου απόφοιτου σχολής κινηματογράφου με το όνομα Κέβιν Κόστνερ! Δύο γελαδάρηδες που περιφρονούν τους νεοσύστατους νόμους των μεγάλων τσιφλικιών της Αμερικής του 1880 και που αφήνουν τα κοπάδια τους να βόσκουν στα ελεύθερα λιβάδια εμπλέκονται σε τελικό, αιματηρό, ξεκαθάρισμα λογαριασμών με την Αγρια Συμμορία. Μια συμμορία που αποτελείται από τις (συνήθεις στο παραδοσιακό γουέστερν) δυνάμεις: ο μεγαλοκαρχαρίας της περιοχής, η συμμορία του και ο τοποτηρητής του με τη στολή και το σήμα του σερίφη.

Το αποτέλεσμα αυτής της αναμέτρησης - του Κόστνερ με την παράδοση, δηλαδή με Χάουαρντ Χοκς, Σαμ Πέκινπα και Κλιντ Ίστγουντ - είναι μαχαίρι διπλής κόψεως. Από τη μία προσέρχεται στους Αγίους Τόπους με θρησκευτική ευλάβεια απλού και φτωχού προσκυνητή και προσεύχεται στους αφηγηματικούς κώδικες, τις ιδεολογικές αρχές και τις εικαστικές εμβληματικές περιγραφές του καθαρόαιμου γουέστερν. Από την άλλη όμως οι ώμοι του δεν αντέχουν να σηκώσουν το βάρος των συμβόλων και των εικόνων. Για να σας δώσω να καταλάβετε το πρώτο ημίωρο θυμίζει το «Κόκκινο ποτάμι», κάπου στη μέση παραπέμπει στην «Αγρια συμμορία» και στο τελευταίο ημίωρο, εκεί όπου ενορχηστρώνει, επαρκώς και ενίοτε συναρπαστικώς το τελικό ξεκαθάρισμα, αναμειγνύει το «Ρίο Μπράβο» με τους «Ασυγχώρητους» του Κλιντ Ίστγουντ. Δίκοπη η ταινία, δίκοπο το αποτέλεσμα. Από τη μια η σκηνοθεσία είναι θεόγυμνη από κάθε είδους επιτηδευμένη πρωτοτυπία (πράγμα που της κοστίζει στα ταμεία). Από την άλλη όμως ο παλιομοδίτικος σεβασμός της και οι παραδοσιακές της αρχές συγκινούν και αιχμαλωτίζουν. Γιατί σήμερα, περισσότερο από άλλοτε, είναι χρήσιμο να θυμηθούμε όχι μόνο τις πηγές και τους προγόνους, αλλά κάτι ακόμα πιο ουσιώδες. Πως πριν από το «χαρτί», το σπλάτερ και το ποπ κορν, η αμερικανική «περιπέτεια» ήταν το πρωτογενές υλικό που τροφοδότησε την ηρωική φαντασία μας. Σαν να λέει ψιθυριστά αυτός ο μοναχικός καουμπόη του Χόλιγουντ: Έτσι, για το Γουέστερν, ρε γαμώτο!