Ο σαμουράι του λυκόφωτος

The Twilight Samurai. Ιαπωνία, 2003. Σκηνοθεσία: Γιότζι Γιαμάντα. Σενάριο: Γιοσιτάκα Ασάμα, Γιότζι Γιαμάντα, από το μυθ. του Σουχέι Φουτζιβάρα. Ηθοποιοί: Χιρογιούκι Σανάντα, Ρίε Μιγιαζάβα, Μιν Τανάκα, Τετσούρο Τάμπα. 129 λεπτά.

Μια ώριμη, με ευαισθησία αλλά και χιούμορ και εικαστικά όμορφη ματιά πάνω στον κόσμο των υπό εξαφάνιση σαμουράι, με πολύ καλές ερμηνείες.

Ο σαμουράι του λυκόφωτος του τίτλου της ταινίας του Γιότζι Γιαμάντα, που ήταν υποψήφια για το ξενόγλωσσο Οσκαρ 2004, είναι ο Σαϊμπέι Ιγκούτσι (στο ρόλο ο γνωστός από την αυθεντική σειρά ταινιών «The Ring») ένας φιλήσυχος, θα έλεγα ντροπαλός, χήρος, φτωχός, με σχεδόν ρακένδυτα ρούχα, αλλά πάντα ευγενικός άντρας, στην περίοδο Εντα, που εργάζεται σε μια αποθήκη και που όταν τελειώνει τη δουλειά του, αντίθετα με τους άλλους συναδέλφους του, τρέχει στο σπίτι του για να φροντίσει τις δύο μικρές του κόρες και την άρρωστη μητέρα του αλλά και να βγάλει έξτρα χρήματα φτιάχνοντας μικρά κλουβιά. Ωσπου σε κάποια στιγμή, για να προστατέψει μια παλιά του φίλη, με την οποία ήταν ερωτευμένος, αναγκάζεται να δείξει τις ικανότητες ενός επιδέξιου σαμουράι. Επίδειξη που σύντομα θα τον βάλει σε μπελάδες και θα τον αναγκάσει ν' αντιμετωπίσει τους αντίπαλους της φυλής του.

Ο Γιαμάντα (γνωστός στην πατρίδα του για μια σειρά ρομαντικών κωμωδιών σ' ένα είδος γνωστό ως «Τόρα-Σαν») αρχίζει την ταινία του ήρεμα, με σκηνές ζοφερές, καταγράφοντας με λεπτομέρεια, την καθημερινή, άχαρη ζωή του Σαϊμπέι, μ' ένα στιλ λιτό, λυρικό που φέρνει στο νου περισσότερο τις ταινίες του Γιασουτζίρο Οτζου παρά του Κουροσάβα ή του Κομπαγιάσι, χωρίς να προαναγγέλλει αυτά που θα δούμε στη συνέχεια. Ομως ο θεατής, από τις πρώτες κιόλας σκηνές, παρασύρεται τόσο από το χαρακτήρα του Σαϊμπέι όσο κι από την ομορφιά των εικόνων, εικόνων που η κάθε μία έχει τη θέση της σε μια ιστορία σφιχτοδεμένη, χωρίς περιττές αποκλίσεις, μέχρι το δεύτερο μέρος της ταινίας που αρχίζει η δράση. Δεν πρόκειται όμως για μια δράση παράλογη, με έντονες σκηνές μονομαχιών και θανάτων, αλλά για δράση μελετημένη στην ακρίβεια και την κάθε της λεπτομέρεια, δοσμένη με τη σοβαρότητα, την ευαισθησία και τη γνώση του ανθρώπου που ξέρει πως απευθύνεται σ' ένα ενήλικο κοινό. Στις σκηνές των συγκρούσεων υπάρχει και χιούμορ αλλά και θλίψη, μαζί και μια επική πνοή, σε μια ταινία που ανατρέπει τους κανόνες των ταινιών με σαμουράι, για να μας δώσει μια πιο ρεαλιστική εικόνα μιας ολόκληρης εποχής, εποχής της «δύσης» των σαμουράι.

Σαμουράι, από νάνος γίγαντας

Επιτέλους, σταματήστε! Βαρεθήκαμε τη δυτική, εξωτική, μυωπία. Ο σαμουράι δεν είναι το συνώνυμο της βαρβαρότητας, αλλά το σύμβολο πολιτισμού ενός ολόκληρου λαού. Γιατί προορισμός του δεν είναι ο θάνατος του εχθρού του, αλλά η τιμή και η υπόληψή του! Ο βετεράνος Γιότζι Γιαμάντα, των 74 χρόνων και των 70 (!) ταινιών, αποφασίζει να βάλει τέλος στην άπληστη και βάναυση εκμετάλλευση των μυθικών μονομάχων της Ιαπωνίας. Έτσι, με το «Twilight Samurai» («Ο σαμουράι του λυκόφωτος») υπογράφει μια ελεγεία. Ένα ποιητικό «μανιφέστο», έναν επικήδειο για τους υπέρτατους ήρωες των υπέρτατων αξιών. Στη βάση του, τις προθέσεις του και την ποιητική του διάσταση, ο δικός του σαμουράι είναι συγχρονισμένος με τον ερωτευμένο φυγάδα Ινδιάνο στο «Tell them Willy boy is here», καθώς και με τον γενναίο μιγάδα Πολ Νιούμαν στο «Όμπρε». Όλοι τους θ' αφήσουν πίσω τους ανεξίτηλα ίχνη γενναιότητας, ήθους και ακεραιότητας. Ο κόσμος είναι άθλιος, αλλά μέσα σ' αυτήν την απροσμέτρητη αθλιότητα κρίνεται το μπόι του καθενός!

Έτσι ο Γιαμάντα τοποθετεί τον μύθο σε διαλεκτική σχέση με την ιστορική, κοινωνική πραγματικότητα. Ο «ήρωας» μετασχηματίζεται από νάνος σε γίγαντα μέσα στις συγκεκριμένες, ακραίες δοκιμασίες. Προστατευμένος και αναλλοίωτος από τις δικές του αξίες, από τη δική του ηθική, από τη μοναδική του σεμνότητα και αυτογνωσία και εμποτισμένος από μια βαθιά πίστη για τη ζωή, κόντρα στους ψευτοηρωισμούς, το αίμα και τον θάνατο, αναγκάζεται, γιατί αλλιώτικα δεν μπορεί να κάνει, να αποτελέσει το φονικό όπλο, τον εκτελεστή σε διατεταγμένη υπηρεσία. Και η μοίρα το φέρνει έτσι ώστε να μονομαχήσει με έναν... όμοιό του. Έναν ανυπάκουο αξιωματικό που αρνείται με το χαρακίρι και την αυτοκτονία του να κουκουλώσει τα αμαρτήματα της εξουσίας! Ο Γιαμάντα συνομιλεί με τον ψίθυρο, τα αισθήματα και την ευγένεια του ήρωά του. Είναι ο αρχιτέκτονας μιας καλύβας καμωμένης από άχυρο, αλλά ακλόνητης σαν τον βράχο και ανθεκτικής σαν την αλμύρα της θάλασσας. Προσέξτε την κολοσσιαία σκηνή της τελικής μονομαχίας. Εγκλωβισμένη σ' έναν κλειστό, ύπουλο χώρο, τυλιγμένη από ημίφως και καθορισμένη από εξωτερικές, αντικειμενικές και ανεξέλεγκτες δυνάμεις. Από τα σπουδαιότερα αρχιτεκτονήματα των τελευταίων χρόνων, που αξίζει μια θέση στο Πάνθεον της παγκόσμιας ανθολογίας. Αργά, υπόγεια και σταθερά γλιστράει σαν χέλι και παραβιάζει την κλειδωμένη ευαισθησία μας. Χωρίς τυμπανοκρουσίες και με τη σεμνότητα που αρμόζει στο «είδος» των μεγάλων αρχιμαστόρων, παραδίδει τα πιο σοφά μαθήματα σκηνοθεσίας, φωτογραφίας και ερμηνείας. Γιατί πάνω απ' όλα και πριν απ' όλα, αρχή των πάντων και φυσικά της τέχνης είναι η αρμονία!