Κρυμμένος

(Cache). Γαλλία/Αυστρία, 2005. Σκηνοθεσία-σενάριο: Μίκαελ Χάνεκε. Ηθοποιοί: Ζιλιέτ Μπινός, Ντανιέλ Οτέιγ, Μορίς Μπενισού, Ανί Ζιραρντό. 121'

Μια σειρά ανώνυμα βίντεο που καταγράφουν κρυφά σκηνές από τη ζωή του, ανατρέπουν την εφησυχασμένη ζωή του ήρωα που προσπαθεί να κρύψει ένα ένοχο παρελθόν, σε μια συναρπαστική, ατμοσφαιρική, που θέτει επίκαιρα ερωτήματα, ταινία.

Βραβευμένη στο Φεστιβάλ των Κανών (βραβείο σκηνοθεσίας) αλλά και από την Ευρωπαϊκή Ακαδημία Κινηματογράφου (καλύτερη ευρωπαϊκή ταινία του 2005), μας έρχεται η θαυμάσια ταινία «Κρυμμένος» του Αυστριακού σκηνοθέτη Μίκαελ Χάνεκε («Funny Games», «Ο άγνωστος κωδικός», «Η δασκάλα του πιάνου»). Θέμα της ταινίας, η ενοχή που ο Χάνεκε παρουσιάζει μ' έναν πρωτότυπο, δυνατό, μέσα από το μορφή του θρίλερ, τρόπο. Ο Ζορζ (ένας πράγματι εξαιρετικός, απόμακρος, κλεισμένος στον εαυτό του, όπως τον θέλει η ταινία, Ντανιέλ Οτέιγ), παρουσιαστής τηλεοπτικού προγράμματος παρουσίασης βιβλίων, παντρεμένος με μια όμορφη γυναίκα (μια εξίσου πολύ καλή Ζιλιέτ Μπινός) και έχοντας έναν γιο, αρχίζει να λαμβάνει μια σειρά βίντεο από έναν άγνωστο που τον κινηματογραφεί κρυφά έξω από το σπίτι του καθώς και από άλλα σημεία. Βίντεο καθώς και αλλόκοτα παιδικά σχέδια δεμένα με το παρελθόν του Ζορζ, που ο «κρυμμένος», άγνωστος κινηματογραφιστής τού στέλνει καθημερινά (όπως και αργότερα και στο αφεντικό του, στην τηλεόραση), προκαλώντας σταδιακά το μυστήριο, την αγωνία και τελικά τον φόβο.

 Στο επίκεντρο της ταινίας, το παρελθόν του Ζορζ με τα μυστικά του, που σταδιακά αρχίζουν να βγαίνουν στην επιφάνεια ξεσκεπάζοντας τις μικροαστικές προκαταλήψεις, αλλά και το μίσος και τον ρατσισμό που καιροφυλακτεί κάτω από την επιφάνεια, προσφέροντάς μας μια προφητική εικόνα των πρόσφατων βίαιων εξεγέρσεων των μεταναστών στα προάστια του Παρισιού, εξεγέρσεων που μας αποκάλυψαν τα τρομερά κοινωνικά και άλλα αδιέξοδα της σύγχρονης, πολυπολιτισμικής γαλλικής κοινωνίας.

 Ο Χάνεκε χρησιμοποιεί με δεξιοτεχνία την κάμερά του για να τονίσει την ατμόσφαιρα μιας αόρατης απειλής, συνδυάζοντάς τη με φλας μπακ από την παιδική ηλικία του ήρωά του, συχνά και μέσα από όνειρα, για να τονίσει τον τρόμο της εφησυχασμένης αστικής οικογένειάς του, αλλά και την παράνοια που αρχίζει να κυριαρχεί, με τον Ζορζ να προσπαθεί ν' αποφύγει ν' αντιμετωπίσει το ένοχο παρελθόν του, αντίθετα με τη γυναίκα του που μπροστά στη στάση του αρχίζει να χάνει την εμπιστοσύνη της σ' αυτόν. Η κάθε σκηνή είναι στημένη με γνώση και συνέπεια, με το κάθε τι τοποθετημένο σωστά στη θέση του - παράδειγμα η «παρέμβαση» που γίνεται στη ζωή του «κρυμμένου» στον εαυτό του ήρωα, μέσα από τα ανώνυμα βίντεο τα οποία δεν μπορεί να ελέγξει, και που έμμεσα παραλληλίζεται με τις δικές του παρεμβάσεις στις ομιλίες των καλεσμένων του στο τηλεοπτικό του πρόγραμμα, ή η φθορά που αρχίζει να δημιουργείται στη σχέση με την οικογένειά του. Ενώ, παράλληλα, χρησιμοποιώντας τα στοιχεία του κλασικού θρίλερ, καταφέρνει να εντείνει το σασπένς και να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα αστυνομικού θρίλερ, προσφέροντάς μας ένα φινάλε που αφήνει τον θεατή με ανοιχτά, αναπάντητα ερωτήματα. Ενα φινάλε κάθε άλλο παρά εφησυχαστικό, τέλεια δεμένο με το υπόλοιπο πνεύμα της ταινίας.

 Eφιάλτες από το παρελθόν

 Mερικές φορές ο μεγάλος αδελφός - λέει ο Mίκαελ Xάνεκε στη σπουδαιότερη ταινία του «Cache» (κρυμμένος) - κάνει καλό. Ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιο των εφιαλτικών ενοχών!

 Ψηφίστηκε ως η καλύτερη ευρωπαϊκή του 2005, θα μπει στην πεντάδα των Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας και από το τελευταίο Φεστιβάλ των Καννών, αφού παραλίγο να κερδίσει τον Χρυσό Φοίνικα, έφυγε στο τέλος με τρία βραβεία! Ίσως η πιο φωτεινή και ώριμη στιγμή στην καριέρα του Αυστριακού σκηνοθέτη μιας τετράδας ανεξίτηλων έργων. Δηλαδή η βία ως παιχνίδι («Benny's Video»), ο νεοφασισμός της διπλανής πόρτας («Funny Games»), ο τερατικός διχασμός της δυτικής κοινωνίας («Δασκάλα πιάνου»). Σπάνιο προσόν τού Χάνεκε η δημιουργική συνύπαρξη γερμανικού ορθολογισμού, γαλλικής κουλτούρας και αμερικανικού θρίλερ. Με απλά λόγια: Στοχασμός με αγωνία!

Το «Cache» είναι κορυφαίο γιατί είναι τέκνο υγιούς, τοκετού, αιωνόβιας όσο και νεανικής μήτρας. Μικρές, απλές, «ασήμαντες» προσωπικές ιστορίες με ανοίγματα πολλά. Αυτό είναι το μεγάλο, το ακατάβλητο σινεμά. Όλα τα άλλα, όσο καλά, δεν είναι τίποτα άλλο παρά εγκεφαλικά. H τέχνη τής αναγωγής, φίλοι μου, είναι σπάνιο χάρισμα. Καθένας μπορεί με αυτήν τη σύνθετη ταινία να συναντηθεί. Εγώ καταλαβαίνω ένα, εσύ δύο, ο άλλος τρία και όλοι μαζί μια μεγάλη αλήθεια. Σαν πασπαρτού. Πρώτα ανοίγεις το ισόγειο, μετά το σπίτι, στο τέλος το κρυμμένο, σφραγισμένο υπόγειο.

Έχουμε και λέμε λοιπόν: πενηντάρης τηλε-παρουσιαστής για βιβλία και συγγραφείς (ας πούμε ο Πιβό του «Apostrophe»), παντρεμένος και πατέρας ενός ανήσυχου εφήβου, λαμβάνει βιντεοκασέτα ανώνυμου «μεγάλου αδελφού». Κάποιος παρακολουθεί. Εκείνον (Ντανιέλ Οτέιγ), τη γυναίκα του (Ζιλιέτ Μπινός), το σπίτι του, τις κινήσεις του. Στην αρχή δεν δίνει σημασία, στη συνέχεια ταράζεται, πανικοβάλλεται, ανατρέπεται. Μία μία οι γέφυρες γκρεμίζονται. Κάθε καινούργια κασέτα και ένα βήμα προς τα πίσω. Κάθε βλέμμα αυτού του αόρατου «μεγάλου αδελφού» τον σπρώχνει προς την κρυμμένη κρύπτη και το παρελθόν.

 Ο Ζορζ (αυτό είναι το όνομά του) σαν στρείδι κλείνεται στον εαυτό του, συνεδριάζει με το παρελθόν του και, χωρίς να συντονιστεί με τη γυναίκα του, κατευθύνεται προς τη γριά, απομονωμένη και εγκαταλελειμμένη απ' αυτόν μητέρα του (Ανί Ζιραρντό). Το παρελθόν φυγείν αδύνατον. Μπορεί να έχει σκαρφαλώσει στο ρετιρέ της παριζιάνικης αφρόκρεμας. Μπορεί οι πάντες να τον αναγνωρίζουν, μπορεί ο δείκτης της θεαματικότητας να σκαρφαλώνει διαρκώς, όμως από κάπου, από κάποιο χωριό, από κάποια οικογένεια, από κάποιο «έγκλημα» άρχισε κι αυτός!

Έτσι τώρα είναι αναγκασμένος να επιστρέψει στα παιδικά του χρόνια. Όταν οι γονείς του, πλημμυρισμένοι από φιλανθρωπικά αισθήματα, είχαν αποφασίσει να υιοθετήσουν έναν συνομήλικο με αυτόν ρακένδυτο, απροστάτευτο, από την Αλγερία, εκείνος από εγωισμό, ρατσισμό και από ακατανίκητο σύνδρομο ιδιοκτησίας συκοφάντησε το ορφανό και έτσι απαλλάχτηκε από μια δυσάρεστη παρουσία που θα τον ανάγκαζε να μοιραστεί τα ελέη της δικής του μονοφαγίας. Κέρδισε τη μοναδικότητά του, την αλαζονεία του με μια συκοφαντία. Καιρός τώρα να απαλλαγεί οριστικά απ' αυτό το μίασμα, που προφανώς από φθόνο και εκδίκηση παραβιάζει το άσυλό του και απειλεί τη ζωή του.

Χωρίς άλλη σκέψη, εισβάλλει στην καλύβα του Αλγερινού με τη βεβαιότητα πως είναι κυρίαρχος του παιχνιδιού, γιατί αυτός είναι ο ευκατάστατος, ο εγγράμματος, ο λευκός, ενώ ο άλλος είναι ένα σκουπίδι που τίποτα δεν αξίζει. Το παρελθόν έχει μεταλλαχθεί σε εφιαλτικό παρόν. Για δεύτερη φορά ο ώριμος, δημοκρατικός, ευπρεπής, σοβαρός τώρα πια Ζορζ, μεταβάλλεται σε διώκτη τού παραλίγο αδελφού του.

Έτσι ξαναχτυπάει την πόρτα του, αλλά αυτήν τη φορά η συνάντηση θα τελειώσει τραγικά. Παρ' όλα αυτά όμως, οι κασέτες εξακολουθούν να καταφθάνουν πιο απειλητικά. Αυτό που έμοιαζε να έχει τελειώσει, μόλις αρχίζει. Και ο Αλγερινός, ο οποίος έμοιαζε στα μάτια του ένοχος, αποδεικνύεται αθώος. Τίποτα από εδώ και μπρος δεν θα είναι όπως παλιά. Τώρα πρέπει να λογοδοτήσει για τις κρυμμένες ενοχές του. Για να τη σκαπουλάρει όμως από τη συνείδησή του και να προσπεράσει τις ενοχές του, τρέχει να γλιτώσει από τη σκιά του. Όσο τρέχει μπροστά τόσο πίσω τον στέλνει ο «μεγάλος αδελφός». Γι' αυτόν και για κάθε Ζορζ, οι Ερινύες (όπως και στο «Match Point» του Γούντι Άλεν) είναι νεκρές!

 Ο «μεγάλος αδελφός» κάνει καλό!

 Μίκαελ Χάνεκε, μέσα στις πέντε μεγάλες, σημερινές, ευρωπαϊκές υπογραφές!

Ο Χάνεκε επεξεργάζεται την έννοια «κρυμμένος» με την αριστοτεχνική άνεση ενός σεφ τριών αστέρων της «Μισελέν». Ο Ζορζ κρυμμένος από το παρελθόν του. Ο Ζορζ κρυμμένος από την οικογένειά του. Ο Ζορζ κρυμμένος από τη γυναίκα και το παιδί του. Ο Ζορζ κρυμμένος από τους θαυμαστές του. Κρυμμένος και ο «μεγάλος αδελφός», όπως κρυμμένη για τον απλό θεατή είναι η κινηματογραφική μηχανή. Ο Χάνεκε παρακολουθεί τον «μεγάλο αδελφό», αυτός τον Ζορζ, ο Ζορζ τον Αλγερινό, ο Αλγερινός το παρελθόν. Κύκλος σπειροειδής, όπως η εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού. Το βαθύτερο νόημα της ιστορίας είναι κρυμμένο από τους θεατές της. Ο Αλγερινός κρυμμένος από τη γαλλική (και κάθε ευρωπαϊκή, δυτική) κοινωνία. Το έγκλημα (μικρό, μεγάλο, αδιάφορο) κρυμμένο από την ειδησεογραφία.

Κρυμμένα και τα προσωπικά δεδομένα του Ζορζ. Κρυμμένα (προστατευμένα) από τη δική του, τη λευκή, την ανώτερη κοινωνία. Έτσι, κάθε κόκκος αυτής της ιστορίας είναι διαποτισμένος από μια ευρύτερη σημασία. Ο Ζορζ που αναλύει, εμβαθύνει στα νοήματα των βιβλίων, δεν είναι αυτός που βλέπουμε στην οθόνη, αλλά κάποιος άλλος, διαφορετικός. Ο Ζορζ είναι τα 2/3 της κάθε δυτικής κοινωνίας. Αυτοί ανέχθηκαν, ενθάρρυναν, υπέθαλψαν, ωφελήθηκαν από τον ρατσισμό, «λέει» ο Χάνεκε. Καταλάβατε τώρα γιατί πριν από μερικές εβδομάδες παραλίγο να καεί το Παρίσι; Καταλάβατε το νόημα της τυφλής, ασύμμετρης εξέγερσης των σκουπιδιών;

Ο κόσμος, μέσα στο ίδιο γεωγραφικό σημείο, μέσα και γύρω απ' το Παρίσι, πρωτεύουσα του Φωτός, χωρισμένος στα δύο. Ο πρώτος, ο επίσημος, η βιτρίνα, είναι του Ζορζ. Ο δεύτερος από την τριτοκοσμική Αλγερία. Το στοιχείο που μεσολαβεί, συνδέει και ενεργοποιεί την κίνηση, τη διαδικασία, το στοιχείο που επαναφέρει τους εφιάλτες από το παρελθόν είναι ο «μεγάλος αδελφός». «Μεγάλος αδελφός» ο Ζορζ (αυτός γκρέμισε τη ζωή του Αλγερινού). «Μεγάλος αδελφός» του Ζορζ το παρελθόν (αυτό το παρελθόν γκρεμίζει τη ζωή του Ζορζ). «Μεγάλος αδελφός» - όμως λυτρωτικός - και του Ζορζ και του Αλγερινού η Τέχνη, ο σκηνοθέτης της ταινίας, ο φακός. Μα είναι δυνατόν; Είναι λέει με διαλεκτική σοφία ο Μίκαελ Χάνεκε. Όπως πρώτοι στοχάστηκαν οι Αρχαίοι και στην συνέχεια επεξεργάστηκαν ο Χέγκελ και ο Μαρξ. Ουδέν κακό αμιγές καλού!