Match Point

ΗΠΑ, 2005. Σκηνοθεσία-σενάριο: Γούντι Αλεν. Ηθοποιοί: Τζόναθαν Ρις Μάιερς, Σκάρλετ Γιόχανσον, Εμιλι Μόρτιμερ, Μάθιου Γκουντ, Μπράιαν Κοξ, Πενέλοπι Γουίλτον. 123 λεπτά.

Ενας φτωχής καταγωγής πρώην παίκτης του τένις προσπαθεί ν' ανέβει στην κορυφή αποφασισμένος για όλα, σε μια ταινία γύρω από την απληστία, την υποκρισία και την ενοχή - από τις καλύτερες και πιο σκοτεινές ταινίες που μας έδωσε τα τελευταία χρόνια ο Γούντι Αλεν. Με μια πολύ καλή Σκάρλετ Γιόχανσον.

Πρωταγωνιστής στη νέα ταινία του Γούντι Αλεν είναι ο Κρις Γουίλτον (Τζόναθαν Ρις Μάιερς), ένας φτωχής καταγωγής Ιρλανδός, πρώην πρωταθλητής του τένις, που αναζητά την τύχη του στο Λονδίνο. Εκεί θα γνωρίσει την πλούσια οικογένεια των Χιούετ και θ' αρχίσει να εργάζεται στην επιχείρησή τους, για να παντρευτεί στη συνέχεια την κόρη, Κλόε (Εμιλι Μόρτιμερ), ενώ, παράλληλα, αρχίζει μια ερωτική σχέση με μια ελκυστική, φιλόδοξη Αμερικανίδα, τη Νόλα Ράις (Σκάρλετ Γιόχανσον), πρώην φιλενάδα του γαμπρού του, που θέλει να γίνει ηθοποιός και την οποία ο Κρις αφήνει έγκυο. Ωσπου, όταν εκείνη προσπαθεί να τον πείσει να εγκαταλείψει τη γυναίκα του, αυτός ψάχνει να βρει τρόπο να την ξεφορτωθεί.

Η ταινία ξεκινά με μια μπάλα που παγώνει, μετέωρη, πάνω από τα δίχτυα του τένις, χωρίς να ξέρουμε προς ποια πλευρά θα πέσει -μεταφορά για την τύχη που κυβερνά τη ζωή μας- για να τελειώσει με μια άλλη μετέωρη μπάλα που θα δώσει τη λύση στο φινάλε. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια παραλλαγή της ιστορίας του κλασικού βιβλίου «Αμερικανική τραγωδία» του Θίοντορ Ντράιζερ (που είχε παλαιότερα μεταφερθεί δύο φορές στην οθόνη - τη μία με τον τίτλο «Μια θέση στον ήλιο», με πρωταγωνιστές τον Μοντγκόμερι Κλιφτ και την Ελίζαμπεθ Τέιλορ), το οποίο ο Αλεν, τη φορά αυτή, μεταφέρει στο σύγχρονο Λονδίνο. Στο επίκεντρο, ο αγώνας των βασικών χαρακτήρων να επιβιώσουν σε μια κοινωνία όπου κυριαρχεί ο πιο δυνατός. Για να επιτύχει, με άλλα λόγια, ν' αποκτήσει χρήματα και μια θέση στην κοινωνία, ο Κρις είναι έτοιμος να κάνει τα πάντα, ακόμη και να θυσιάσει ό,τι καλύτερο έχει στη ζωή του: τον έρωτά του για τη Νόλα.

Συνεχίζοντας, από μια διαφορετική πλευρά, τη θεματική που εισήγαγε με το «Μελίντα και Μελίντα», και με βάση ένα σφιχτοδεμένο σενάριο, όπου το τάιμινγκ έχει μεγάλη σημασία, ο Αλεν αναπτύσσει με οξυδέρκεια και ακρίβεια τους χαρακτήρες του, καταγράφοντας τη συμπεριφορά και τις αντιδράσεις τους, αλλά και τον κυνισμό τους, συχνά με λεπτό χιούμορ που εκφράζεται όχι μόνο οπτικά αλλά και μέσα από τον διάλογο - τη φορά αυτή μάλιστα χρησιμοποιώντας μουσική από όπερα και όχι τζαζ (σύμφωνα με την κοινωνική θέση της μεγαλοαστικής οικογένειας Χιούετ), εκμεταλλευόμενος έξυπνα τους χώρους του Λονδίνου που εντάσσει στον προσωπικό του κόσμο, δημιουργώντας τη σωστή ατμόσφαιρα. Εξαιρετικές είναι οι ερμηνείες όλων των ηθοποιών, μ' επικεφαλής τη Σκάρλετ Γιόχανσον και τον Τζόναθαν Ρις Μάιερς. Αναμφισβήτητα, η καλύτερη ταινία του Αλεν από την εποχή τού «Απιστίες και αμαρτίες».

Οι Eρινύες στην εποχή μας είναι νεκρές!

Kαι έρωτας και μελόδραμα και «ταινία εποχής» και φιλοσοφικός στοχασμός και θρίλερ και Tζέιν Όστιν και Πατρίτσια Xάισμιθ και Tζέιμς Άιβορι και Άλφρεντ Xίτσκοκ και «Mια θέση στον ήλιο» και «Pίπλεϊ» και, και, και. Xωρίς περιστροφές, «Μatch point», ο καλύτερος Γούντι Άλεν όλων των εποχών!

 Πριν κόψετε εισιτήριο: Δεν είναι κωμωδία, ούτε καν κομεντί και ο Γούντι Άλεν δεν πρωταγωνιστεί. Πρόκειται για την 47η ταινία του, μια και η μεγαλύτερη... λιλιπούτεια ιδιοφυΐα που διαθέτει το American cinema και που διανύει τα 70 έχει αναγάγει τη σκηνοθεσία σε ψυχοθεραπεία, δηλαδή, γυρίζει ετησίως από μία ταινία με την παρόρμηση και την ανάγκη που αισθάνεται ο ασθενής προς τον προσωπικό του ψυχαναλυτή. Περίπου σαν να δηλώνει «σκηνοθετώ άρα ζω»!

Δύο καθοριστικά «στοιχεία» διαφοροποιούν το «Match point» από οτιδήποτε άλλο έχει κάνει μέχρι στιγμής. Τοποθεσία της ιστορίας είναι το Λονδίνο και όχι το Μανχάταν και δεύτερον είναι η πρώτη φορά που εμφυσεί αύρα «εποχής» σ' ένα ερωτικό δράμα που εξελίσσεται στη σύγχρονη εποχή. Αν η μετακίνησή του από το αγαπημένο του Μανχάταν στο «άγνωστο» Λονδίνο οφείλεται σε εξωτερικούς παράγοντες - φτηνότερη παραγωγή - η επιλογή της διαχρονικής αισθητικής για μια ιστορία που «στέλνει» την Τζέιν Όστιν στην αγκαλιά της Πατρίτσια Χάισμιθ, οφείλεται σε εσωτερικούς, κοινωνικούς και φιλοσοφικούς. Με δυο λέξεις, όπως με απελπισία διαπιστώνει μια από τις ηρωίδες του πριν από το φινάλε: «Αν υπήρχε δικαιοσύνη τότε τα πράγματα και η ζωή θα αποκτούσαν κάποιο νόημα».

H ιστορία θυμίζει το αθάνατο μελόδραμα του Τζορτζ Στίβενς «Μια θέση στον ήλιο» (Α place in the sun) με Μοντγκόμερι Κλιφτ και Σέλεϊ Γουίντερς. Αμυδρά, μακρινά και αρκετά τροποποιημένα: Νεαρός Ιρλανδός, δάσκαλος του τένις (Τζόναθαν Ρις Μάγιερς), «ξεκλειδώνει» με τη γοητεία και τους καλούς τρόπους του το μέγαρο ζάπλουτης οικογένειας του αριστοκρατικού Λονδίνου. Πρώτος «πεσών» ο γιος (Μάθιου Γκούντι), δεύτερος ο πατέρας (Μπράιαν Κοξ), τρίτη το ψητό, δηλαδή η Κλόι, η ανύπαντρη θυγατέρα (Έμιλι Μόρτιμερ) και τέλος η μαμά (Πενέλοπι Γουίλτον). Εδώ ο Γούντι Άλεν συναντάει το «Θεώρημα» του Πιέρ Πάολο Παζολίνι. Μόνο εδώ!

 Τύχη βουνό, θα πείτε. Όχι μόνο. Και τύχη (σύμπτωση), αλλά κυρίως οργάνωση ανθρώπινου εγκέφαλου. Αν και σε παρόμοιες ιστορίες, όπου κατώτερος γαμπρός θα δημιουργούσε τις μύριες υποψίες και θα εξόργιζε το σύνδρομο ανωτερότητας της πλουτοκρατίας προς τους πληβείους, εντούτοις, ο Γούντι Άλεν τροποποιεί μια τέτοια «αναχρονιστική» αντίδραση. H κεφαλή της οικογένειας αναγνωρίζει πάνω σ' αυτό το φτωχό αγόρι όλα τα χαρακτηριστικά ενός φιλόδοξου υποψήφιου στελέχους, που με τη λαιμαργία και τη γοητεία του θα εκτοξεύσει τον όμιλο των επιχειρήσεων σε πρωτόγνωρα ύψη. Το αίμα της αριστοκρατίας υποκύπτει στην ανάγκη του χρήματος. «Ανανέωση» και ας είναι Ιρλανδός και προικοθήρας.

Έτσι ο γαμπρός (Κρις) προσγειώνεται στα πούπουλα της ευτυχίας. Όμως μια σύμπτωση (δηλαδή τύχη που στην εξέλιξη μετατρέπεται σε ατυχία) αναμοχλεύει τα καταπιεσμένα πάθη του. H αρραβωνιαστικιά του κουνιάδου του, μια άνεργη και ατάλαντη Αμερικανίδα ηθοποιός με σαρκώδη χείλη και σεξουαλικούς χυμούς να χορτάσει ολόκληρο το Λονδίνο (Σκάρλετ Γιόχανσον), τυφλώνει την καρδιά του. Στις πρώτες συναντήσεις εκείνη υποκύπτει, αλλά συνέχεια στην απιστία δεν δίνει. Επειδή όμως η πεθερά, αντίθετα με την «δημοκρατική» ανεκτικότητά της προς τον κατώτερο γαμπρό της, «απαγορεύει» στον γιο της να παντρευτεί αυτή την «τσούλα» και επειδή αυτός είναι επιπόλαιος και ρηχός εγκαταλείπει την παρείσακτη εξ Αμερικής και παντρεύεται μια της τάξεώς του, συνοικέσιο της μητέρας του με την οικογένειά της. Έτσι ο δρόμος για μια διπλή ζωή του Κρις είναι ανοικτός. Συμπτωματικό και αυτό; Καθόλου. Το διαζύγιο με την Αμερικανίδα και ο γάμος με την εύπορη Βρετανίδα είναι βασικές επιλογές ζωής. Ανθρώπων και καθόλου θεών!

Ο Κρις πρέπει τώρα να τοποθετήσει δύο ιστορίες στη συσκευασία της μιας. Και με τη σύζυγο και με τη ερωμένη. Απλά πράγματα, εντελώς «κανονικά» για κάθε «κανονικό» άνθρωπο, πόσο μάλλον για έναν ανερχόμενο παράγοντα της ιδιωτικής, βρετανικής, οικονομίας. Το πρώτο πλάνο έπιασε. Γιατί όχι και το δεύτερο. Πλάνη μεγάλη. Και δεν πρόκειται για ατυχία, αλλά για λανθασμένους υπολογισμούς. Πρώτον, η Κλόι (δηλαδή η... προίκα) είναι σεμνή και φρόνιμη. Και στη μαμά και τον μπαμπά και τον σύζυγο. Αντίθετα, η Νόλα (Σκάρλετ Γιόχανσον) σαν αδέσποτη και ανασφαλής είναι απαιτητική και διεκδικητική. Υποταγμένη η πλούσια, επιθετική η φτωχή. Και δεύτερον η Κλόι αγαπάει τρυφερά τον Κρις, η Νόλα τον ερωτεύεται τρελά. Ο τρίτος παράγοντας ρίχνει τη χαριστική βολή. H Αμερικανίδα είναι έγκυος και λόγω πολλών εκτρώσεων στο παρελθόν δεν έχει άλλη επιλογή. Πρέπει ο εραστής της να χωρίσει και να αναγνωρίσει το παιδί του. Ο πυρετός είναι αρκετός να σκοτώσει ταύρο. Το σταυροδρόμι είναι κρίσιμο σαν το Μεσανατολικό. Με το μωρό και τον έρωτά του ή με τα λεφτά, τις επιχειρήσεις και τη γυναικούλα του;

Κάθε φορά με λιγότερες ενοχές

Γούντι Άλεν. Στα 70 παίζει την καλύτερη παρτίδα τένις της καριέρας του!

Το σενάριο, η δραματουργική επεξεργασία των αντιφατικών χαρακτήρων και η σκηνοθεσία - όλα του Γούντι Άλεν - συγκροτούν ένα από τα μεγαλύτερα μνημεία ωριμότητας της σύγχρονης οθόνης, επιπέδου Ντέιβιντ Λιν. H οργάνωση της ιδιοτέλειας των ανθρώπων είναι η κινητήρια δύναμη στην εξέλιξη του «είδους». Ακόμα ο παράγοντας τύχη, σύμπτωση, τάιμινγκ, συντονίζεται με το στρατόπεδο των ισχυρών και των δολοπλόκων. Ο «από μηχανής θεός», η «Αθηνά» της αρχαίας τραγωδίας είναι πλέον ένα μυθικό παρελθόν. Κερδισμένος - λέει ο Γούντι Άλεν - είναι ο ισχυρός. Τα πάσης φύσεως «εγκλήματα» δεν τιμωρούνται, γιατί είναι τα καύσιμα αυτής της κινητήριας οικονομικής δύναμης. Το «έγκλημα και τιμωρία» έχει τελειώσει με τον θάνατο του Ντοστογιέφσκι. Τα πρόσωπα δεν χωρίζονται σε «καλούς» και «κακούς», δηλαδή, δεν προσδιορίζονται με ηθικές κατηγορίες, αλλά υπακούουν στις υλικές τους φιλοδοξίες. Ηθική παράγεται από την πράξη και όχι από τον λόγο. Έτσι όλα τα πρόσωπα της πλούσιας, αγγλικής, οικογένειας είναι συνετά, ανεκτικά και «καλά». Ακόμα, ο έρωτας, το πάθος, το ένστικτο και η παρόρμηση είναι χαρακτηριστικά των κατώτερων (Νόλα, Κρις). Όμως όταν και αυτοί από το συμφέρον μολυνθούν, τότε μεταμορφώνονται, μεταλλάσσονται και πολλές φορές η χρηματομανία τους, που σκοτώνει τα αληθινά τους αισθήματα, ξεπερνάει σε βουλιμία τα αφεντικά τους. Κάθε φτωχός άνθρωπος, λέει ο Γούντι Άλεν, είναι ικανός να διαπράξει τα πάντα και να σκοτώσει την κοιτίδα της καταγωγής του, τα αληθινά του φρονήματα, προκειμένου να εξασφαλίσει τα πλούσια ελέη μιας εύκολης, άνετης ζωής. Καθένας από μας έχει μέσα του έναν μικρό Τομ Ρίπλεϊ. Κάθε σκαλοπάτι αναρρίχησης κολυμπάει στο αίμα. Φορτωμένοι στην αρχή με τύψεις, σκαρφαλώνουμε προς το ρετιρέ και στο επόμενο σκαλοπάτι έχουμε απαλλαγεί απ' αυτές. Κάθε φορά με λιγότερες ενοχές. Οι Ερινύες στην εποχή μας είναι νεκρές!