Stay

ΗΠΑ, 2005. Σκηνοθεσία: Μαρκ Φόρστερ. Σενάριο: Ντέιβιντ Μπένιοθ. Ηθοποιοί: Γιούαν ΜακΓκρέγκορ, Ναόμι Γουότς, Ράιαν Γκόσλινγκ, Τζανίν Γκαροφάλο, Μπομπ Χόσκινς. 99 λεπτά.

Η πραγματικότητα σμίγει με το φανταστικό στη συναρπαστική αυτή ιστορία ενός ψυχίατρου που προσπαθεί να σώσει έναν άρρωστο σπουδαστή από αυτοκτονία.

Υπάρχει τελευταία μια τάση ορισμένων Αμερικανών σκηνοθετών να γυρίζουν ενδιάμεσα με το συνηθισμένο έργο τους και ταινίες εντελώς προσωπικές, σχεδόν «πειραματικές» για τα δεδομένα του Χόλιγουντ. Πρόσφατα παραδείγματα, ο Νιλ Τζόρνταν με το «Breakfast on Pluto» και ο Στίβεν Σόντερμπεργκ με το «Bubbles». Σ' αυτούς πρέπει τώρα να προσθέσω και τον Μαρκ Φόρστερ («Ο χορός των τεράτων», «Αναζητώντας για τη χώρα τού Ποτέ») με την ταινία του «Stay».

Η ιστορία, τουλάχιστον στο χαρτί, φαίνεται πολύ απλή. Ο ψυχίατρος Σαμ Φόρστερ (ΜακΓκρέγκορ) αναλαμβάνει τη θεραπεία του καταθλιπτικού σπουδαστή της Σχολής Καλών Τεχνών, Χένρι Λέιθαμ (Γκόσλινγκ), ο οποίος προτείθεται ν' αυτοκτονήσει το επόμενο Σάββατο τα μεσάνυχτα. Οταν, δυο μέρες πριν από την αυτοκτονία του, ο Χένρι εξαφανίζεται, ο Σαμ αρχίζει να τον ψάχνει σ' ολόκληρη τη Νέα Υόρκη - μια Νέα Υόρκη, πρέπει να πω, κινηματογραφικά εντελώς ασυνήθιστη από εκείνη που ξέραμε από τις ταινίες.

Ομως τα πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται: ένα αλλόκοτο αυτοκινητικό δυστύχημα στην αρχή της ταινίας ακολουθείται από ένα πιο συγκεκριμένο δυστύχημα στο φινάλε (νύξη για το τι συνέβηκε), το πρόσωπο του Σαμ να δίνει σε ορισμένα πλάνα τη θέση του σ' εκείνο του Χένρι ή και το αντίθετο, οι αλλαγές από το ένα πλάνο στο άλλο γίνονται συχνά με τρόπο σχεδόν σουρεαλιστικό, ένας τυφλός (Χόσκινς), που ο Χένρι πιστεύει πως είναι ο πατέρας του, αρχίζει να βλέπει, ο ψυχίατρος συναντά και κουβεντιάζει με τη «νεκρή» μητέρα του Χένρι, ενώ γύρω από τον Σαμ κινούνται πρόσωπα το ίδιο καταθλιπτικά ή με τάση αυτοκτονίας, όπως η πρώην ψυχίατρος του Χένρι (Τζανίν Γκαροφάλο) ή η φιλενάδα του Σαμ, Λάιλα (Ναόμι Γουότς). Ο Φόρστερ ξέρει να δημιουργεί την ατμόσφαιρα του αλλόκοτου, με την επιλογή των χώρων, της σύνθεσης των πλάνων (με την κάμερα συχνά να γέρνει προς τη μια πλευρά ή τις λήψεις μέσα από τζάμια ή άλλα αντικείμενα που συχνά παραμορφώνουν τα πρόσωπα), με το φωτισμό, τα χρώματα (η έξοχη, ατμοσφαιρική φωτογραφία είναι του Ρομπέρτο Σέφερ) και το μοντάζ. Μπορεί σε κάποιους όλα αυτά να φαίνονται ψεύτικα ή επίδειξη στιλ, αν όμως σκύψει κανείς με προσοχή πάνω στην ταινία, αντιμετωπίσει ενεργά και όχι παθητικά το κάθε πλάνο και προσπαθήσει να συσχετίσει τα διάφορα στοιχεία ή και τις νύξεις που του κάνει μέσα από το κάθε τι ο σκηνοθέτης, ακόμη και το φαινομενικά πιο ασήμαντο που βλέπει, θα ανακαλύψει πως πρόκειται για ένα έργο πλούσιο, πρωτότυπο, συναρπαστικό με ένα δικό του ξεχωριστό τρόπο.

H διακριτική γοητεία ενός γρίφου

 Με το «Stay» του Μαρκ Φόρστερ του «Χορού των τεράτων» συμβαίνει όπως με ταινίες του Ντέιβιντ Λιντς. Άφθονη μαγεία χωρίς να καταλαβαίνεις μία!

Είναι νόμιμο αυτό; Οτιδήποτε είναι, αρκεί να προκαλεί, να ερεθίζει το συναίσθημα ή το μυαλό ή - ακόμα καλύτερα - και τα δύο. Στην περίπτωση του «Stay» συμβαίνει μόνο το πρώτο. Κι όμως. Είναι μέσα στις δέκα - είκοσι ταινίες που θέλω να ξαναδώ. Ο αμφιβληστροειδής αιχμαλωτίζεται από νεοϋορκέζικες τοποθεσίες που δεν είχαμε δει σε άλλη ταινία, από την ίντριγκα, από το καφκικό, σουρεαλιστικό πλέγμα ψυχανάλυσης και παραψυχολογίας, από χαρακτήρες δραματοποιημένους μ' έναν τόσο αλλόκοτο, παράξενο τρόπο. Δεν κατάλαβα, αλλά μαγεύτηκα.

Καταθέτω στο τραπέζι μια υπόθεση εργασίας. Ψυχίατρος (Γιούαν ΜακΓκρέγκορ) αναλαμβάνει να διασώσει νεαρό με διαταραγμένο ψυχικό κόσμο (Ράιαν Γκόσλινγκ), αποφασισμένο να θέσει τέρμα στη ζωή του, ακριβώς στα 21α γενέθλιά του, όπως ακριβώς συνέβη μ' έναν ζωγράφο που δεν έδειξε ποτέ τα έργα του και που τα έκαψε παίρνοντας μαζί του, στον τάφο του, την τέχνη του. Αυτό. Από εδώ και πέρα η σκηνοθεσία αναλαμβάνει να προσθέσει περισσότερα στοιχεία. Δηλαδή, αν και οι πορείες των δύο χαρακτήρων είναι αντιθετικές, στην πραγματικότητα συγκλίνουν η μία προς την άλλη, σε σημείο που ο ένας να είναι η προέκταση του άλλου. Περίπου σαν ο ψυχίατρος να ενσαρκώνει το συνειδητό και ο ασθενής το ασυνείδητο και, όσο περνάει ο χρόνος, τόσο το πρώτο (το συνειδητό) να λειώνει μέσα στο άλλο (το ασυνείδητο).

H κόκκινη κλωστή που δένει τους δύο χαρακτήρες είναι ένα αυτοκινητικό δυστύχημα - που συνέβη, ή που πρόκειται να συμβεί, ή που δεν πρόκειται, αληθινά, να συντελεστεί - με υποκινητή τον γιατρό και θύματα τον ασθενή και τους γονείς του. Έτσι, όσο ο Γιούαν ΜακΓκρέγκορ προσπαθεί να σώσει τον Γκόσλινγκ, τόσο αυτός προκαλεί την εμφάνιση (ρεαλιστική ή φαντασιακή) του τραγικού γεγονότος. H αυτοκτονία του είναι το ξεκλήρισμα του ίδιου και των γονιών του σ' αυτό το δυστύχημα. Εν ολίγοις, ο θάνατος είναι διπλός: από τη μια αληθινός, δηλαδή ρεαλιστικός, από την άλλη ψυχικός, δηλαδή φαντασιακός.

Κι όμως, αυτή η υπόθεση εργασίας μπορεί να καταρρεύσει από μια δεύτερη, όπου τίποτε δεν συμβαίνει επί ρεαλιστικού εδάφους, απλώς τα πάντα και οι πάντες είναι αποκυήματα ενός διαταραγμένου υποσυνείδητου και οι ίδιες ψευδείς εικόνες του ασθενούς, σαν επιδημία αθεράπευτου ιού, μεταφέρονται και «σκοτώνουν» το συνειδητό του ψυχιάτρου. Και οι δύο «βλέπουν» αυτό που θα συμβεί, αλλά δεν συμβαίνει, επειδή ό,τι «βλέπουν» με τα μάτια του υποσυνείδητου και που εικονογραφούνται από τον σκηνοθέτη είναι φόβοι, ενοχές και προειδοποιήσεις ενός διαταραγμένου εσωτερικού κόσμου.

Δεν καταλάβατε; Σας καταλαβαίνω. Ένα είναι το γεγονός. H παραψυχολογία κατατροπώνει την ψυχολογία, το μεταφυσικό την επιστήμη και ο παραλογισμός τον ορθολογισμό. Συμφωνείς ή διαφωνείς επί της ιδεολογικής ουσίας, ένα είναι το γεγονός: σ' αυτή την ταινία ο Φόρστερ επιδίδεται σε ρεσιτάλ σκηνοθεσίας. Αφήστε το μυαλό σας έξω από την αίθουσα και ελευθερώστε τις αισθήσεις σας να καθηλωθούν και να παραδοθούν αμαχητί!