Ulzhan. Γερμανία/Γαλλία/Καζακστάν, 2008. Σκηνοθεσία: Φόλκερ Σλέντορφ. Σενάριο: Ζαν-Κλοντ Καριέρ. Ηθοποιοί: Φιλίπ Τορετόν, Ντέιβιντ Μπένετ, Αγιανάτ Ξενμπάι. 105 λεπτά.

Ενας Ευρωπαίος αναζητεί τη λύτρωση στις ασιατικές στέπες, σ' ένα όμορφο, ελεγειακό ρόουντ-μούβι, σχόλιο πάνω στην καταστροφή των αληθινών αξιών αλλά και ύμνος στην ομορφιά της φύσης.

Σ' ένα ποιητικό, ελεγειακό ρόουντ-μούβι στρέφεται ο Φόλκερ Σλέντορφ («Η χαμένη τιμή της Καταρίνα Μπλουμ», «Το ταμπούρλο», «Ο ταξιδιώτης»), στη νέα του αυτή ταινία, μέσα από την ιστορία ενός Ευρωπαίου που φτάνει στις ασιατικές στέπες σ'αναζήτηση λύτρωσης. Ο Σαρλ (Φιλίπ Τορετόν), δάσκαλος από το Παρίσι, μόλις περάσει τα σύνορα στο Καζακστάν εγκαταλείπει το αυτοκίνητό του κι ύστερα από ένα διάλειμμα σε μία από τις μοντέρνες πόλεις που έχουν χτιστεί εξαιτίας της ραγδαίας ανάπτυξης στο πετρέλαιο -η εισβολή του «δυτικού πολιτισμού» που καταστρέφει τις αξίες της Ανατολής- όπου χαρίζει τα λεφτά και το διαβατήριό του, συνεχίζει, με τα πόδια, το μακρύ ταξίδι του στις αχανείς ερήμους της Ασίας.

Στην πορεία του, για την ανακάλυψη δήθεν ενός κρυμμένου θησαυρού, στην πραγματικότητα σ' αναζήτηση ενός τρόπου να γιατρέψει την ψυχή του, θα συναντήσει διάφορα πρόσωπα, που έχουν άμεση σχέση με τη γη, ανάμεσά τους κι έναν περίεργο «σαμάν», τον Σακούνι (Ντέιβιντ Μπένετ, που ερμήνευε το παιδί στο «Ταμπούρλο»), που «πουλάει λέξεις», και μια νεαρή Καζάκα γυναίκα, την Ουλτσχάν του τίτλου (Αγιανάτ Ξενμπάι), από την οποία αγοράζει ένα άλογο, και που, παρά τις αντιδράσεις του, τον ακολουθεί στο ταξίδι του μέχρι τις παγωμένες στέπες της Μογγολίας, για να τον βοηθήσει, σαν φύλακας άγγελος, να σώσει την ψυχή του. Ταξίδι που φέρνει στον νου το «Ταξίδι στην Αγρια Δύση» του Σον Πεν, μ' έναν παρόμοιο ήρωα που, όπως και ο Σαρλ, εγκαταλείπει το αυτοκίνητο και τα υπάρχοντά του, αναζητώντας τη λύτρωση κοντά στη μοναξιά της φύσης.

Πίσω από το ταξίδι του υπαρξιακού ήρωα του Σλέντορφ, υπάρχει, σε δεύτερο επίπεδο, ένα έντονο σχόλιο πάνω σε μια γενικότερη κοινωνική και πολιτική κατάσταση, ιδιαίτερα σ' ό,τι αφορά την καταστροφή του πλανήτη - σε μια σκηνή, μάλιστα, παρακολουθούμε σκηνές από διάφορες πυρηνικές δοκιμές που έχουν καταστρέψει ανεπανόρθωτα την περιοχή. Αν από τη μια, ο Ευρωπαίος Σαρλ προσπαθεί να απαλύνει έναν προσωπικό πόνο (τον χαμό της γυναίκας και των παιδιών του, που κρατάει σε φωτογραφία πάντα μαζί του), από την άλλη αγωνίζεται ν' απαλλαγεί από την κοινωνία της ευημερίας -είτε αυτή είναι εκείνη που του προσφέρει η Ευρώπη είτε εκείνη που συναντά στην εντυπωσιακή, απαστράπτουσα, με εξωγήινα στη μορφή τους κτίρια, πρωτεύουσα του Καζακστάν. Κοινωνία που οδηγεί το άτομο στην αποξένωση και τον πλανήτη στην εξαφάνισή του.

Ο Σλέντορφ αφηγείται την πορεία του ήρωά του με απλές, όμορφες, συχνά ονειρικές, εικόνες, επιμένοντας στην παράξενη, μαγική έλξη που δημιουργείται ανάμεσα στο ζευγάρι του, αποφεύγοντας τον πολύ διάλογο, φτιάχνοντας ταυτόχρονα έναν ύμνο στη φύση. Εναν ύμνο που σε παρασύρει και σε συγκινεί, φτάνει ν' αφεθείς στη γοητεία του.

ΟΥΛΤΣΧΑΝ
ULZHAN
του Βόλκερ Σλέντορφ

Υπόθεση: Κάπου στις ατέλειωτες στέπες της Κεντρικής Ασίας κρύβεται ένας θησαυρός. Ένας άντρας φαίνεται να ξέρει το μυστικό και έχει τον αρχαίο χάρτη. Όμως, ο ήρωάς μας, στην ουσία, δεν ζητάει θησαυρούς και δόξα. Ζητάει να σώσει την ψυχή του ή να βρει τη λύτρωσή του από τους προσωπικούς του εφιάλτες… Σε αυτήν την περιπλάνησή του, η μοίρα θα σταθεί ευγενική μαζί του, στέλνοντάς του έναν φύλακα άγγελο, την Ουλτσχάν (μια όμορφη Καυκασιανή), αλλά και έναν καλό φίλο, έναν ξεχασμένο φρικ-σαμάνο… Ο ήρωας έχει να διαλέξει, τώρα, ανάμεσα στην τέχνη της ζωής και τον έρωτα…

Σινεφίλ καλεί Γερμανία…
Μου λείπουν απίστευτα οι μεγάλοι Γερμανοί δημιουργοί του νέου κύματος των 1970. Η Margarethe von Trotta, o Wim Wenders και ο Werner Herzog είναι σκιές του παρελθόντος. Ο Rainer Werner Fassbinder μας άφησε νωρίς. Ο δημιουργός του Ταμπούρλου και της Χαμένης Τιμής της Κατερίνα Μπλουμ, Volker Schlöndorff, απλά πασχίζει αναζητώντας νέα ταυτότητα.
Φυσικά και μας απασχολεί τώρα η τελευταία περίπτωση, ενός δημιουργού που μέχρι τα μέσα των 1980 επεξεργαζόταν με δεινή ακρίβεια το σινεφιλικό σινεμά και γνώριζε να απλώνει τις, πάντα καλογραμμένες, ιστορίες του. Το 1991 ταξίδεψε ως την χώρα μας δοκιμάζοντας την ταινία δρόμου, με πολύ πλαστικά όμως αποτελέσματα και ένα αμερικανικό επιτελείο που δεν του ταίριαζε. Εδώ με το Ουλτσχάν προσπαθεί να επιστρέψει, σωστά, την ταινία δρόμου στις ρίζες της, στα μεγάλα πεδία, στις απέραντες αποστάσεις. Στο πλευρό του ο πάντα ιδανικός Jean-Claude Carriere, αγαπημένος σεναριογράφος του Luis Buñuel, αλλά και δημιουργός του Ταμπούρλου. Στην μουσική ο Bruno Coulais των Ιμαλάιων και των Παιδιών της Χορωδίας. Η παραγωγή γίνεται με καζακστανά, γαλλικά και γερμανικά χρήματα, αρκετά για να λυθούν τα χέρια.
Όμως παρά τις τέλειες συνθήκες, ο Schlöndorff δεν είναι πλέον ο ίδιος και φοβάμαι ότι ποτέ δεν θα είναι πια αυτός της νιότης μας. Του λείπει το διάβασμα ενός Wenders από το Παρίσι, Τέξας, ενός Antonioni από το Επάγγελμα: Ρεπόρτερ, αλλά και ενός Mikhalkov από την Ούργκα. Το αξιολογότατο σενάριο του Carriere χρειαζότανε οπτική εμβάθυνση, τρεις ισοδύναμους χαρακτήρες και οι διαθέσιμες εκτάσεις της Ασίας περισσότερο βάθος πεδίου, ή στοραρική φωτογραφία. Ο κεντρικός ήρωας υπερτερεί κατά πολύ σε ενδιαφέρον από τους άλλους δύο, με αποτέλεσμα να μη «γεμίζει» το νόημα.
Ο κεντρικός ήρωας, ένας μυστηριώδης γάλλος που βρίσκεται στο Καζακστάν, είναι ιδανικά πλασμένος για ταινία δρόμου. Η φιλελεύθερη νοοτροπία του θα κάνει ουσιαστική αντίθεση με τη νέα ντόπια «αρρώστια» που ονομάζεται χρήμα. Στο διάβα του, και ενώ θα βγει από τον πολιτισμό, θα βρεθεί μια κοπέλα, που συμβολίζει το πνεύμα (δασκάλα), την αθωότητα (διδάσκει παιδιά), τις ρίζες (μένει με την γιαγιά της) και την ελευθερία (το άλογο της είναι λευκό). Στην ιστορία μπαίνει και ένας τρίτος άνθρωπος, ένας έμπορος της ερήμου, που συμβολίζει την γνώση, τον μυστικισμό της ερήμου, την περιπλάνηση. Όμως και οι δύο αυτοί καίριοι χαρακτήρες-φύλακες άγγελοι θα μείνουν ανεξιχνίαστοι και όταν πια ο Γάλλος αποκαλύψει το μυστικό του, η μαγεία περνάει σε δεύτερη μοίρα.
Κριτική Σύνοψη
Ο Schlöndorff επεξεργάζεται την μαγεία του μυστικισμού, πάνω στην ρότα της παλαιάς ταινίας δρόμου, αλλά χάνεται κάπου στα μισά της διαδρομής. Είναι πολύ ουσιαστικότερος όταν κρίνει την κατάσταση που βρίσκει στο Καζακστάν, αλλά λίγος και περισσότερο δραματικός από ότι πρέπει, όταν περνάει στο ουσιαστικότερο μέρος, αυτό της ερήμου. Λείπει μια ιδιαίτερη φωτογραφία, το μουσικό θέμα δεν είναι από τα καλύτερα του Bruno Coulais, οι δύο δεύτεροι ρόλοι χάνονται στην επιφάνια και τους βασικούς συμβολισμούς τους. Όμως, πρόκειται για μια ταινία με αρετές και την κρίνω σκληρά, ακριβώς επειδή νοσταλγώ την παλιά γερμανική δεινότητα στα ανοιχτά πεδία. Πολύ καλή η ερμηνεία του Philippe Torreton (Κάπτεν Κόναν), αλλά και εξαιρετικά γραμμένο το σενάριο του βετεράνου Jean-Claude Carriere.

Ο έρωτας, η Τέχνη και ο Θάνατος, σε μιαν άνιση αναμέτρηση για τη σωτηρία της ψυχής…
«Στην έρημο, όπου περιπλανήθηκαν ήρωες, όπως ο Μέγας Αλέξανδρος, ή μαρτύρησαν άνθρωποι σε γκούλαγκ, όπως ο Α. Σολτζενίτσιν, κρύβεται το μυστικό για την ύπαρξη της ζωής; Ή μήπως κρύβεται βαθιά μέσα μας;»
Β. ΣΛΕΝΤΟΡΦ
Η συνάντηση δυο μεγάλων «δασκάλων» του ευρωπαϊκού σινεμά, του Βόλκερ Σλέντορφ και του σεναριογράφου Ζαν Κλοντ Καριέρ, μας δίνει μια σπουδαία ταινία, για την πορεία του σύγχρονου ανθρώπου προς τη λύτρωση, το πραγματικό νόημα της ύπαρξης, την κάθαρση.
Έστω κι αν η ύβρις έχει συντελεστεί από άλλους και ο έρωτας μαζί με την τέχνη προσπαθούν να τον κρατήσουν κοντά τους, ο ήρωάς μας, σαν σύγχρονος Οιδίπους, επιλέγει τον πλέον επίπονο και λυτρωτικό τρόπο.
Η τελευταία ταινία του Βόλκερ Σλέντορφ, 28 χρόνια μετά το «Ταμπούρλο», μας φέρνει αντιμέτωπους με την υπαρξιακή αγωνία για την μοίρα της ανθρωπότητας. Ένα ποίημα για τον σκεπτόμενο άνθρωπο, την εποχή που χάνονται όλα… Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει να δει κανείς τον Ντέιβιντ Μπένεντ, το μικρό παιδί που έπαιζε στο «Ταμπούρλο», ώριμο άνδρα πια, για να συνειδητοποιήσει το πέρασμα του χρόνου…
Στη μουσική σύνθεση της ταινίας συναντάμε τον Μπρούνο Κουλέ που έχει γράψει και τη μουσική για τις ταινίες: «Τα παιδιά της χορωδίας», «Μικρόκοσμος»