Cargo 200. Ρωσία, 2007. Σκηνοθεσία-σενάριο: Αλεξέι Μπαλαμπάνοφ. Ηθοποιοί: Αλεξέι Σερεμπριάκοφ, Λεονίντ Γκρόμοφ, Γιούρι Στεπάνοφ, Αγκνίγια Κουζνέτσοβα. 89 λεπτά.

Η απαγωγή και τα βασανιστήρια στα οποία υποβάλλεται ένα κορίτσι στη Σοβιετική Ενωση του Τσερνένκο και του πολέμου του Αφγανιστάν (1984), σε μια ταινία-σοκ που αγγίζει τα όρια του τρόμου, βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα.

Η ταινία ξεκινάει με την ανακοίνωση… «ότι δείτε, έχει συμβεί αληθινά». Τελειώνοντας η ταινία σε βρίσκει να τρίβεις τα μάτια σου από όσα γκροτέσκα είδες και να αναρωτιέσαι αν όλα αυτά έχουν συμβεί. Ο ρωσικός κινηματογράφος δεν είναι πλέον ο ίδιος και δεν εκφράζεται καν από τον Sokurov. Αυτή είναι η νέα Ρωσία, ένας «πλανήτης» προερχόμενος από τη σφαίρα της παράνοιας, με το ένα πόδι στη μνήμη και το άλλο πόδι στο αβέβαια απελευθερωμένο παρόν…

Ο Alexei Balabanov, γνωστός στη χώρα του από τον Αδελφό του 1997, δεν κάνει τίποτα παραπάνω από το να ασπαστεί και να τραβήξει στα άκρα το σινεμά των αδελφών Coen. Απλώνει τους χαρακτήρες του σε καίρια σημεία και ενώ δεν προσδίδει σε όλους ενδιαφέρον, καταλήγεις να καταλάβεις ό,τι όλοι τους είναι χρήσιμοι. Το σκηνοθετικό του ύφος είναι μάλλον η ψυχρότητα, απόρροια ενός ανθρώπου που αντιλαμβάνεται το παρελθόν με κάποιο αντί-ανθρωπιστικό φόβο. Κάνει έναν κινηματογράφο με παλιά μοτίβα διαχείρισης υλικού, σε τελείως νέες και δυτικές φόρμες εξιστόρησης.

Η εποχή που βρισκόμαστε είναι η τελευταία του κομουνιστικού καθεστώτος. Από το Αφγανιστάν καταφθάνουν πτώματα με τις κάσες, χωρίς να ξέρουν καν που θα ταφούν. Στην αστυνομία επικρατεί ένας πανικός, σε σημείο που το όπλο θα εκπυρσοκροτήσει χωρίς καμία ηθική συνείδηση. Ο φτωχότερος τρώει χειρότερα από τον ανώτερο και η ταξική ισορροπία του Μαρξ έχει πάει περίπατο. Το κράτος διδάσκει την αθεΐα, αλλά αυτό δεν θα πει ότι έχει πείσει και τους κατοίκους του.

Ο ψυχοπαθής ήρωας δεν είναι τυχαίο ότι κατέχει περίοπτη θέση στον κρατικό μηχανισμό. Η έννοια της ασύδοτης εξουσίας σε ένα λαό που καταπιέζεται, επιβάλει τέτοιες καρκινογενέσεις. Ο Balabanov έχει σαφή θέση εναντίον του συστήματος και ενώ επιβάλει μια σατιρική διάθεση στα τρελά γεγονότα που λαμβάνουν χώρα, επιφυλάσσει την τιμωρία στο έγκλημα. Η τιμωρία δεν θα έρθει από τον κρατικό μηχανισμό, που έπρεπε να επαγρυπνά, αλλά από τον αδικημένο, δηλαδή εκείνον τον προλετάριο που έπρεπε να χαίρει την ανώτατης εκτίμησης.

Οι αδελφοί Coen ταξιδεύουν στη Ρωσία και το Φάργκο συναντά τον Σχιζοφρενή Δολοφόνο με το Πριόνι. Όχι δεν είναι θρίλερ τρόμου, αν και τα αμερικανικά, νεανικά θρίλερ, με ντόπιους του Νότου, θα είχαν πολλά να ζηλέψουν, αλλά ρεαλιστικός παραλογισμός. Μια ενδοφλέβια κριτική σε ένα σύστημα που δεν πρόσφερε τίποτα από όσα υποσχόταν και άφησε μοναχά ανοιχτές πληγές να επουλώνονται ακόμα. Προσέχτε ιδιαίτερα και αυτό πάρτε το σαν προειδοποίηση, ότι η γκροτέσκα πλευρά της ταινίας είναι αληθινά άρρωστη και έχει τη δύναμη να σας επηρεάσει βαθειά, παρότι ο Balabanov την «ντύνει» παρωδιακά. Δείτε το, αλλά ψυχραιμία…

Ο σύντροφος με το πριόνι!

Τον περασμένο Νοέμβριο, στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, είπα να σκοτώσω την ώρα μου βλέποντας τη ρωσική ιστορία «Κargo 200» κάποιου Αλεξέι Μπαλαμπάνοφ. Ε το σοκ ήταν τόσο ισχυρό που το βράδυ ξενύχτησα κοιτώντας κάτω από το κρεβάτι, μπας και ο σχιζοφρενής σύντροφος με το πριόνι μού κόψει το κεφάλι!

Η διαφορά από το «Ψυχώ» είναι τόσο χασματική όσο απέχει η Γη από τον Ουρανό. Άλλο πράγμα να ξέρεις πως το θρίλερ που βλέπεις είναι επινοημένο από του σεναριογράφου το μυαλό και άλλο να βλέπεις μια μαύρη ιστορία, αληθινή μέχρι την τελευταία ρανίδα. Για να μην πολυλογώ, αυτό το ρωσικό χρονικό που λαμβάνει χώρα μερικά χρόνια πριν από την πτώση του «υπαρκτούσοβιετικού- σοσιαλισμού» εξηγεί πλαγίως όλους τους λόγους της βροντώδους κατάρρευσης, η οποία συντελέστηκε χωρίς να ανοίξει μύτη και χωρίς αντίσταση σοβαρή από τα πλήθη.

Δηλαδή, αυτός ο δαιμόνιος και «άγνωστος» Ρώσος πρωτομάστορας της ρεαλιστική αφήγησης βγάζει μπαλαντέρ και σηκώνει το τραπέζι. Χωρίς να παρεκκλίνει μισό πόντο από τη γραμμή και την ομοιογένεια της γραφής του, καταφέρνει να εξιστορεί αυτή τη φρικιαστική ιστορία και να αναδεικνύει όλα τα ίχνη ενός καταρρέοντος οικοδομήματος, που με ένα «φου»- όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια- μπορούσε να γκρεμιστεί σαν χάρτινος πύργος. Αυτό λέγεται διαλεκτική. Μια διαδικασία αισθητική που έχει να κάνει με την υπόγεια συνομιλία ανάμεσα στους στρεβλούς χαρακτήρες των ηρώων και με το βρώμικο, αραχνιασμένο, μουχλιασμένο «ντεκόρ», δηλαδή με έναν περιβάλλοντα χώρο εντελώς τριτοκοσμικό. Το εξηγώ, ώστε αυτή η διαλεκτική να γίνει εντελώς αντιληπτή.

Ένας καθηγητής που διδάσκει Επιστημονικό Αθεϊσμό, θεμέλιος λίθος της μαρξιστικής φιλοσοφίας, επιβαίνοντας σε μια σακαράκα, καταλήγει για βοήθεια σε έναν μπεκρή που πουλάει παράνομη βότκα και ο οποίος πιστεύει στον Θεό και την ψυχή. Εκ πρώτης όψεως, η συνύπαρξη μεταφυσικής και υλισμού παραπέμπει σε κωμωδία. Ωστόσο, με το ύφος που ο σκηνοθέτης διαχειρίζεται αυτή τη συνάντηση, αποκαλύπτεται τερατομορφία. Διότι είτε υλιστής είτε της εκκλησίας και της μεταφυσικής, αμφότεροι στεγάζονται και βιώνουν τα επιτεύγματα της ντροπής.

Ένας βαθμοφόρος, ανώτερος αξιωματικός της Αστυνομίας, ο μοχλός αυτής της ανατριχιαστικής ιστορίας, επιδίδεται στο προσφιλές σπορ ενός καθαρόαιμου σχιζοφρενούς δολοφόνου χωρίς ίχνος αναστολών. Το εξωφρενικό είναι πως ουδεμία δύναμη ακόμα και η ανώτερη ή κομματική, ούτε ο Μπρέζνιεφ μα ούτε ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, θα μπορούσε να σταματήσει τις ορέξεις αυτού του κτήνους με βλέμμα ακατοίκητο από κάθε ανθρώπινο ίχνος. Ο λόγος απλός. Η αδιαφάνεια πορεύεται με τη διαφθορά. Η διαφθορά με την παρακμή και η παρακμή με την ασυδοσία και την πάσης φύσεως εγκληματική δραστηριότητα. Ασταμάτητα εγκλήματα χωρίς τιμωρία. Με κορυφαία- πλαγίως- ουσία πως η ανθρώπινη ζωή είναι αναλώσιμη από κάθε μικρή η μεγάλη Αρχή!

Δεν τελειώσαμε. Όλοι είναι ένοχοι ή συνένοχοι. Ανάλογα με το μερίδιο ευθύνης και τον ρόλο που τους έχει αναθέσει ο σκηνοθέτης αυτού του ασύλληπτου, σοβιετικού horror movie. Η γριά μητέρα του σχιζοφρενούς αστυνομικού, όχι μόνο δεν «ακούει» και δεν λυγίζει από τα ουρλιαχτά του θύματός του από το διπλανό δωμάτιο, αλλά καρφωμένη σε μια άθλια τηλεοπτική συσκευή, χαχανίζει βλέποντας μια σαπουνόπερα ή απολαμβάνει τις πολιτικές μπουρδολογίες κάποιου αξιωματούχου της σοβιετικής εξουσίας. Αφασία στη νιοστή. Είπαμε, άπαντες- κομματικοί ή εξωκομματικοί, μεγάλοι και μικροί, καθηγητές και αστυνομικοί- σε κατάσταση εσωτερικής αποσύνθεσης μοναδικής!

Και η ελπίδα; Τα νιάτα; Η αμφισβήτηση; Το μέλλον; Το αδιέξοδο γράφεται με γράμματα μοντέρνα. Ενώ το πτώμα ενός νέου αξιωματικού μεταφέρεται από το Αφγανιστάν με την κωδική ονομασία «Κargo 200», το κορίτσι του φλερτάρει με κάποιον άλλο παρέα με άφθονη βότκα και βλαχορόκ. Ο εφιάλτης δεν τελειώνει εδώ. Γιατί η πιτσιρίκα καταλήγει σφαχτάρι στο κρεβάτι του σχιζοφρενούς δολοφόνου και αστυνομικού, ουρλιάζοντας «σας παρακαλώ μη μου κάνετε κακό, ο αρραβωνιαστικός μου υπηρετεί στο Αφγανιστάν την πατρίδα». Πολύ αργά για δάκρυα, Ρωσία. Το μόνο που έχω να πω είναι αυτονόητο και παρορμητικό: Σύντροφοι, αν αυτό ήταν σοσιαλισμός, τότε ο ελληνικός καπιταλισμός, παράδεισος μοναδικός! Με δυο λόγια: Το περιστατικό αληθινό, όπως συνέβη λίγα χρόνια πριν από την κατάρρευση σε μια σοβιετική, βιομηχανική, βρώμικη πόλη με το όνομα Λένινσκ. Καθηγητής πανεπιστημίου που διδάσκει Επιστημονικό Αθεϊσμό καταλήγει ένα βράδυ σε μια τρισάθλια παράγκα, όπου λαθραία παρασκευάζεται και διακινείται βότκα. Ταυτόχρονα, ζευγάρι νεαρών καταφθάνει στο ίδιο σημείο για αγορά και κατανάλωση αλκοόλ. Σημείο επαφής όλων των Ρώσων, το ποτό.

Η συνάντηση αυτή, συνηθισμένη στον «υπαρκτό σοσιαλισμό», θα διακοπεί βιαίως όταν παρακείμενος τύπος με ακατοίκητο βλέμμα, που στη συνέχεια αποκαλύπτεται πως είναι ανώτερος αξιωματικός της Αστυνομίας, θα αρπάξει το κορίτσι, θα το δέσει και σαν σφαχτάρι θα το οδηγήσει σε ένα άθλιο διαμέρισμα, εντός του οποίου η αφασική μητέρα του απολαμβάνει στην τηλεόραση τις μπουρδολογίες των κομματικών αρχών. Η Κόλαση μόλις άρχισε. Η συνέχεια ξεπερνά ακόμα και τον τρόμο από τον «σχιζοφρενή δολοφόνο με το πριόνι».