Caos calmo. Ιταλία, 2008. Σκηνοθεσία: Αντονέλο Γκριμάλντι. Σενάριο: Νάνι Μορέτι, Λάουρα Παολούτσι, Φραντζέσκο Πίκολο. Ηθοποιοί: Νάνι Μορέτι, Βαλέρια Γκολίνο, Ιζαμπέλ Φεράρι, Αλεσάντρο Γκάσμαν, Ιπολίτ Ζιραρντό. 117 λεπτά.

Συγκινητική, με ωραίες ερμηνείες ταινία, γύρω από την απώλεια και το ξεπέρασμά της, μέσα από την ιστορία ενός πατέρα που προσπαθεί να ξεπεράσει το «ήρεμο χάος» του θανάτου της γυναίκας του μέσα από τη σχέση του με τη 10χρονη κόρη του.

Η σχέση ενός πατέρα με τη 10χρονη κόρη του, μετά τον ξαφνικό θάνατο της γυναίκας του, είναι στο επίκεντρο της ταινίας αυτής που σκηνοθέτησε ο Αντονέλο Γκριμάλντι, σε σενάριο των Νάνι Μορέτι, Λάουρα Παολούτσι και Φραντζέσκο Πίκολο, βασισμένο στο ομότιτλο βιβλίο του Σάντρο Βερονέζε.

Ο ίδιος ο Μορέτι ερμηνεύει (για πρώτη φορά, μετά από πολλά χρόνια, σε ταινία που δεν σκηνοθέτησε ο ίδιος) τον πατέρα, Πιέτρο Παλαντίνι, πολυάσχολο επιχειρηματία, που η ξαφνική αυτοκτονία της γυναίκας του τον μετατρέπει σ' ένα σιωπηλό, εσωστρεφή, αφημένο σ' ένα «ήρεμο χάος» άντρα, που αρχίζει να στρέφει το ενδιαφέρον του αποκλειστικά στη μικρή του κόρη, Κλαούντια. Την πρώτη κιόλας μέρα του σχολικού έτους, ενώ τη συνοδεύει στο σχολείο, ο Πιέτρο αποφασίζει να σταματήσει τη δουλειά του και αρχίζει να περιμένει, έξω από το σχολείο, την Κλαούντια να σχολάσει.

Το θέμα της απώλειας αλλά και της μοναξιάς και η προσπάθεια ξεπεράσματός τους, μαζί και οι αληθινές αξίες της ζωής, είναι στο επίκεντρο της ταινίας, με τον Αντονέλο Γκριμάλντι να καταφέρνει, μέσα από μικρές, ωραίες σκηνές (ιδιαίτερα εκείνες των συναντήσεων του ήρωα με διάφορους τύπους στην πλατεία) κι ένα λεπτό χιούμορ, και αποφεύγοντας τους μελοδραματισμούς, να φτιάξει, με ειλικρίνεια και αληθινή συγκίνηση, μια τρυφερή ταινία χαμηλών τόνων. Στη δημιουργία της ατμόσφαιρας συμβάλλει τόσο η εξαιρετική επιλογή της μουσικής, καθώς και, σε πολύ μεγάλο βαθμό, η συγκρατημένη, δοσμένη με ζεστασιά και αρκετή φρεσκάδα, ερμηνεία του ίδιου του Μορέτι, αλλά και των υπόλοιπων, δεύτερων ρόλων, με επικεφαλής τη δική μας Βαλέρια Γκολίνο, την Ιζαμπέλ Φεράρι (που μας πρόσφερε και μια ιδιαίτερα τολμηρή ερωτική σκηνή με τον Μορέτι) και τον Ρόμαν Πολάνσκι, σ' ένα ρόλο γκεστ-σταρ, εκείνο του εκπροσώπου της κινηματογραφικής βιομηχανίας με την οποία σχετίζεται ο Πιέτρο.

Ευρώπη κατατροπώνει Αμερική

Η δραματική κομεντί «Caos Calmo» («Ήρεμο χάος») του Αντονέλο Γκριμάλντι, είναι σκηνοθετημένη πάνω σε σενάριο και με πρωταγωνιστή τον Νάνι Μορέτι. Τον καλύτερο Μορέτι όλων των εποχών. Απίστευτο κι όμως αληθινό. Μια θαυμαστή ισορροπία ανάμεσα στο δράμα και την κωμωδία. Μια εξαιρετικά κομψή, γλυκόπικρη ιστορία. Και πάνω απ΄ όλα μια ταινία που σχεδόν εξ ολοκλήρου έχει γυριστεί πάνω και γύρω από ένα παγκάκι, έξω από το προαύλιο ενός σχολείου στην Ιταλία. Μάθημα παραγωγής, μάθημα σεναρίου, μάθημα πλοκής!

Αν δεν με απατά η μνήμη μου, είναι η τρίτη φορά που ο Μορέτι διαχειρίζεται τη συνάντηση με τον θάνατο. Η πρώτη ως καρκίνος στο «Αγαπημένο μου ημερολόγιο». Η δεύτερη με το «Δωμάτιο του γιου μου». Η τρίτη στο «Ήρεμο χάος» με την απώλεια της γυναίκας του. Με τον γιο του δραματικός, πεισιθάνατος και βαρύς. Με το «Χάος» ανάλαφρος, σκεπτικός, μελαγχολικός, αποστασιοποιημένος και σοφός. Όπως ο Διογένης με το πιθάρι. Θα σου δώσω ό,τι μου ζητήσεις, του λέει ο Μέγα Αλέξανδρος. Τίποτα, απλώς κάνε λίγο έτσι γιατί μου κρύβεις τον ήλιο. Το πιθάρι του Διογένη είναι το παγκάκι του Νάνι Μορέτι!

Αν κωμωδία ίσον δράμα συν χρόνος, τότε σοφία ίσον δράμα συν απόσταση. Ο Πιέτρο Παλαντίνι, μεγαλοστέλεχος θηριώδους εταιρείας που πρόκειται να συγχωνευτεί με μια γαλλική, όταν μαθαίνει τον αιφνίδιο θάνατο της γυναίκας του με την οποία διατηρούσε μια μάλλον χαλαρή σχέ ση, αποφασίζει να κατεβάσει τον διακόπτη. Έτσι με τη μία. Με το ένστικτο. Δηλαδή με απλή, φυσική διαδικασία. Χωρίς δάκρυ, χωρίς απέραντη μελαγχολία και χωρίς κουρελιασμένη ψυχολογία. Ο θάνατος εν αιθρία είναι η αφορμή. Δεν είναι που έχασε τη γυναίκα του. Το ίδιο μπορεί να συμβεί με την κόρη του, με τη δική του ζωή. Μπορεί οποτεδήποτε να συμβεί. Έτσι συναντάται με τη βασική αιτία αυτής της αλλαγής. Το εφήμερο από μια άδεια, πλούσια καθημερινή ζωή. Απλό. Έτσι αλλάζει το πρόγραμμά του. Αντί για γραφείο, συνεδριάσεις και αποφάσεις, να συνοδεύει κάθε μέρα τη δεκάχρονη κόρη του στο σχολείο της και να την περιμένει σ΄ ένα παγκάκι. Ανταπόδοση μοναδική σ΄ αυτή τη διαδρομή, το χαμόγελο της κόρης του από το παράθυρο του σχολείου, κάποια στιγμή. Έτσι ο Πιέτρο, εντελώς φυσικά και με την καρδιά, παίρνει τις αποστάσεις του από τα καθημερινά. Έτσι όλοι πια, από την κουνιάδα του (Βαλέρια Γκολίνο) μέχρι τον ιδιοκτήτη της εταιρείας του, μοιάζουν καρικατούρες, γελοιογραφίες, ανθρωπάκια χωρίς ουσία καμιά. Έτσι η απόσταση πυροδοτεί την περισυλλογή, η περισυλλογή την απόσταση, η απόσταση την αυτογνωσία. Κι έτσι με την αυτογνωσία βγάζει τα γυαλιά και τότε τα βλέπει όλα καθαρά! Ο Αντονέλο Γκριμάλντι (ο σκηνοθέτης ντε) οργανώνει το υλικό του αντιγράφοντας μέχρι τέλους και με ακρίβεια copy paste το ύφος και το ήθος του Νάνι Μορέτι. Αυτοκόλλητη ομοιότητα. Σιαμαίοι. Και το οργανώνει γύρω από ένα παγκάκι. Σε μια μικρή, λιλιπούτεια όαση πράσινου, έξω από ένα σχολείο. Η Φύση και η Παιδεία. Απ΄ αυτήν τη σχέση προκύπτει σαρκασμός και ειρωνεία. Παγκάκι αντί για γραφείο. Πάρκο αντί για εταιρεία. Περισυλλογή αντί για δόξα και χρήμα. Από την ίδια σχέση προκύπτει και σουρεαλισμός αληθινός. Αντί ο Μορέτι να χτυπήσει την πόρτα των στελεχών αλλά και των γνωστών, εκείνοι έρχονται σ΄ αυτόν. Έτσι γκρεμίζεται ο ανταγωνισμός. Έτσι ξεκρέμαστος ο άκρατος καπιταλισμός. Έτσι γυμνός και γελοίος- σ΄ ένα παγκάκι- ο καταναλωτισμός. Έτσι ο Πιέτρο Παλαντίνι, από μέγας και τρανός, μοιάζει με σύγχρονο Διομήδη πάνω σε παγκάκι να λέει περίπου στον πρόεδρο της εταιρείας που του προτείνει αρχηγό να τον κάνει: Σε παρακαλώ, κάνε λίγο έτσι να με βλέπει ο ήλιος ο λαμπερός!

Περισσότερα για την ταινία

Συμμετοχή στο επίσημο διαγωνιστικό τμήμα Φεστιβάλ Βερολίνου 2008

Με ένα θαυμάσιο καστ, τον Ρόμαν Πολάνσκι σε μια cameo εμφάνιση και μουσικές από τον Ρούφους Γουέινραϊτ ("Το Μυστικό του Brokeback Mountain") και τους Radiohead, μια ταινία που απέσπασε τις καλύτερες κριτικές στο Φεστιβάλ Βερολίνου. Βασίζεται στο ομώνυμο βραβευμένο βιβλίο του Σάντρο Βερονέζι.

Ο Σκηνοθέτης

Ο Αντονέλο Γκριμάλντι γεννήθηκε το 1955 στην Ιταλία. Έχει σκηνοθετήσει τις ταινίες "Juke Box", "Nulla ci Puó Fermare", "Bits and Pieces", "Asini", "An Impossible Crime". Έχει επίσης σκηνοθετήσει επεισόδια της ιταλικής σειράς "Distretto di Polizia". Έχει όμως εμφανιστεί και ως ηθοποιός στις ταινίες "Nirvana", "Ecco Fatto", "Come Te Nessuno Mai", "Guardami", "Il Caimano".

Οι Ηθοποιοί

Ο Νάνι Μορέτι γεννήθηκε το 1953 στην Ιταλία. Ζει στη Ρώμη, όπου από παιδί ακόμη, μοίραζε το χρόνο του στα δυο μεγάλα πάθη του: το σινεμά και το water-polo. Όταν τέλειωσε το σχολείο, πούλησε τη συλλογή του από γραμματόσημα για να αγοράσει μια κάμερα, με την οποία γύρισε αυτοσχέδια φιλμ μικρού μήκους με τους φίλους του. Η καριέρα του ξεκινά το 1978 που σκηνοθέτησε την ταινία "Ecce Bombo", που έγινε cult για πολλούς Ιταλούς. Eχει τιμηθεί με πολλά βραβεία με ανώτατη διάκριση το Χρυσό Φοίνικα στο φεστιβάλ Καννών το 2001 και βραβείο FIPRESCI για το "Δωμάτιο του Γιού μου". Άλλες ταινίες που έχει σκηνοθετήσει: "Sogni d'oro", "Bianca", "La Messa e Finita", "Palombella Rossa", "Caro Diario", "Aprile", "La Stanza del Figlio", "Il Caimano". Έχει όμως ήδη και μεγάλη καριέρα ως ηθοποιός σε ταινίες, όπως "La Stanza del Figlio", "La Seconda Volta", "Bianca", "Padre Padrone" κ.ά.

Η Βαλέρια Γκολίνο, δεύτερο παιδί ενός Ιταλού και μιας Ελληνίδας ζωγράφου, γεννήθηκε το 1966 στη Νάπολη της Ιταλίας, όπου και έζησε τα πρώτα της χρόνια, ώσπου οι γονείς της χώρισαν. Ύστερα από 3 χρόνια στην Αθήνα με τη μητέρα της και άλλα 3 στη Νάπολη με τον πατέρα της, ξεκίνησε να δουλεύει ως μοντέλο. Το 1985 πήρε τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο φιλμ "Piccoli Fuochi" και την επόμενη χρονιά κέρδισε βραβείο Καλύτερης Ηθοποιού στο Φεστιβάλ Βενετίας για την ταινία "Ένας Κάποιος Έρωτας". Έπειτα από κάποιες Ευρωπαϊκές συμπαραγωγές, άρχισε να εργάζεται στο Χόλιγουντ, όπου και είχε βασικούς ρόλους σε ταινίες, όπως "Ο Άνθρωπος της Βροχής", "Στραβοί Πιλότοι σε F-16". Πλέον κάνει ταινίες σε Αμερική και Ιταλία. Το 1994 πρωταγωνίστησε και ήταν παραγωγός στην ελληνική ταινία "Η Σφαγή του Κόκορα" του Ανδρέα Παντζή.

Σκηνοθετικό Σημείωμα

"Η πρόκληση για την ταινία αυτή ήταν να βλέπουμε τον πρωταγωνιστή για αρκετή ώρα στο ίδιο μέρος και ωστόσο έπρεπε να προσπαθήσω, ώστε να μην μεταδώσω την αίσθηση της ακινησίας. Πήρα το έναυσμα από το βιβλίο του Βερονέζι: ο ήρωάς μας, ο Πιέτρο, περνάει τις ώρες του έξω από το σχολείο όχι απλά για να προσέχει τις αντιδράσεις της κόρης του, αλλά πάνω απ' όλα για να "παρακολουθεί" την ιστορία της ίδιας της ζωής του. Θα συμφωνήσουμε με τον Κάρλο, τον αδερφό του Πιέτρο, όταν του λέει ότι ίσως, επειδή η Κλαούντια δεν βλέπει τον πατέρα της να υποφέρει, η ίδια αισθάνεται τον πόνο έτσι κι αλλιώς.

Γι' αυτούς τους λόγους δεν πιστεύω ότι είναι απαραίτητο να "παραμελήσουμε" τον Πιέτρο: κάθε σκηνή της ταινίας περιστρέφεται γύρω από αυτόν, μεταφορικά και κυριολεκτικά. Όλη η ιστορία είναι δοσμένη από τη δική του οπτική γωνία. Τεχνικά, χρησιμοποίησα κινήσεις της κάμερας που μου επέτρεψαν να περιγράψω τα συναισθήματά του, σεβόμενος την απροθυμία του να επιδεικνύει τη θλίψη του.

Ελπίζω ότι πέτυχα σε αυτό, κυρίως αποδίδοντας αυτό που περιγραφόταν τόσο καλά στο μυθιστόρημα: την σύγχυση που οι "μοντέρνοι" άνθρωποι αντιμετωπίζουν μπροστά στην αδυναμία τους να αντιμετωπίσουν την κατάσταση του πένθους, χωρίς να είναι ικανοί να εμπιστευτούν είτε μια θρησκευτική ή μια λαϊκή παράδοση."

Αντονέλο Γκριμάλντι

Το Βιβλίο

"Ονομάζομαι Πιέτρο Παλαντίνι, είμαι 43 και χήρος." Έτσι ακριβώς περιγράφει τον εαυτό του ο ήρωας του νέου μυθιστορήματος του Σάντρο Βερονέζι. Ένας άντρας προφανώς "γεμάτος", με μια τέλεια δουλειά, μια γυναίκα που τον αγαπά, μια κόρη 10 ετών. Ώσπου μια μέρα, ενώ αυτός σώζει τη ζωή μιας άγνωστης γυναίκας, συμβαίνει κάτι απρόσμενο που αλλάζει τα πάντα. Η σύζυγός του, Λάρα, πεθαίνει ξαφνικά.

Ο Πιέτρο βρίσκει καταφύγιο στο αυτοκίνητό του, που το παρκάρει μπροστά στο σχολείο που πηγαίνει η κόρη του Κλαούντια, και η περίοδος της αγρύπνιας ξεκινά, τόσο παράφρων όσο και εποικοδομητική με τα αποτελέσματα που επιφέρει.

Συνετός, ευφυής, σκεπτικιστής, εγκάρδιος, απρόβλεπτος, ο Πιέτρο Παλαντίνι είναι ο άνθρωπος που ψάχνει την πορεία του προς την "ανάκαμψη", και όσο το κάνει, "διαλύει" το σήμερα, αποσπά κομμάτια από αυτό με έξυπνο τρόπο: προχωρά, πειραματίζεται, βγάζει συμπεράσματα.

Η συναρπαστική γραφή του Βερονέζι έφερε το βιβλίο του στην πρώτη θέση των πωλήσεων για αρκετές εβδομάδες και συγκεκριμένα στην Ιταλία πούλησε περισσότερα από 300.000 αντίτυπα.

Ο Συγγραφέας

Ο Σάντρο Βερονέζι γεννήθηκε στην Φλωρεντία το 1959 και ζει στο Πράτο. Το 1985 πήρε πτυχίο Αρχιτεκτονικής. Το ντεμπούτο του στη συγγραφή βιβλίων έγινε το 1988 με το βιβλίο "Per Dove Parte Questo Treno Allegro". Το 1990 κυκλοφόρησε το βιβλίο "Gli Sfiorati", που έλαβε εξαιρετικά σχόλια από κριτικούς και αναγνωστικό κοινό. Ακολούθησαν τα βιβλία "Venite Venite B52" και "The Force of the Past". Μάλιστα το τελευταίο μεταφράστηκε σε 15 γλώσσες και έγινε και ταινία σε σκηνοθεσία Πιερτζόρτζιο Γκέι, με τον Σέρτζιο Ρουμπίνι. Η ταινία προβλήθηκε στο επίσημο διαγωνιστικό του 59ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας.

Ο Βερονέζι είναι επίσης ο συγγραφέας τριών βιβλίων, που δεν αποτελούν μυθιστορήματα: των συλλογών συνεντεύξεων "Italian Chronicles" και "Live", και του "An Eye for an Eye", μιας έρευνας για τη θανατική ποινή ανά τον κόσμο. Το τελευταίο του βιβλίο, που εκδόθηκε το 2007, έχει τίτλο "Brucia Troia". Συνεργάζεται εδώ και χρόνια με πολλές καθημερινές εφημερίδες και φιλολογικά περιοδικά.

Η Μουσική του "Ήρεμου Χάους"

"Η πραγματική διαφορά ανάμεσα στο αμερικάνικο και το ιταλικό σινεμά είναι στη μουσική: στις αμερικάνικες ταινίες τα τραγούδια έχουν συναισθηματική συμμετοχή στην ιστορία. Η μουσική μας συντροφεύει κάθε μέρα και κάθε τραγούδι είναι συνδεδεμένο με ένα συναίσθημα και μια ανάμνηση. Γι' αυτόν το λόγο ένα συγκεκριμένο μουσικό κομμάτι δημιουργεί άμεση σύνδεση με τη σκηνή της ταινίας που ακούγεται, κάνοντάς την πιο οικεία.

Ωστόσο, στην Ιταλία συχνά πρέπει να περιορίσουμε το budget για τα μουσικά δικαιώματα και να χρησιμοποιήσουμε τα πάθη, που γεννιούνται από ένα πρωτότυπο soundtrack, δημιουργημένο για τις εικόνες της ταινίας. Αν ήμουν Ιταλός παραγωγός, ίσως διάλεγα έναν ηθοποιό που δεν θα κόστιζε πάρα πολλά, ώστε να επενδύσω αρκετά στα μουσικά δικαιώματα!

Στο μυθιστόρημα του Βερονέζι, τα τραγούδια των Radiohead ήταν θεμελιώδη σε αφηγηματικό επίπεδο, όμως αυτό δεν μπορούσε να μεταφερθεί και στην ταινία. Παρόλα αυτά ήθελα να αποδώσω φόρο τιμής στο βιβλίο, χρησιμοποιώντας το τραγούδι τους "Pyramid Song".

Η επιλογή των άλλων 2 τραγουδιών, του "Cigarettes and Chocolate Milk" του Ρούφους Γουέινραϊτ και του "Your Ex-lover is Dead" των Stars, ήταν αποκλειστικά δική μου: έδωσα σημασία στη μελωδία και στην ατμόσφαιρα που δημιουργούν, παρά στους στίχους που καμία σχέση δεν είχαν με την ιστορία."

Αντονέλο Γκριμάλντι