Up in the Air. ΗΠΑ, 2009. Σκηνοθεσία: Τζέισον Ράιτμαν. Σενάριο: Τζέισον Ράιτμαν και Σέλντον Τέρνερ. Ηθοποιοί: Τζορτζ Κλούνι, Βέρα Φαρμίγκα, Αννα Κέντρικ, Τζέισον Μπέιτμαν. 109'

Τα αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης μέσα από μια έξυπνα γραμμένη δραματική κομεντί (υποψήφια για 6 Οσκαρ, ανάμεσά τους τα καλύτερης ταινίας και σκηνοθεσίας), με εξαιρετικές, οσκαρικές ερμηνείες.

Ένας γκουρού σύμβουλος «επαγγελματικής μετάβασης», μ άλλα λόγια ένα ειδήμον στις απολύσεις στέλεχος, ο Ράιαν, προσπαθεί μανιωδώς να συγκεντρώσει πάνω από ένα εκατομμύριο μίλια πτήσεων, καθώς αυτό συνιστά τ ανομολόγητο πάθος του! Άλλωστε η ζωή του, λόγω επαγγέλματος, είναι σύμφυτη με συνεχείς μετακινήσεις, ξενοδοχεία, αεροδρόμια κι ενοικιαζόμενα αυτοκίνητα, ενώ όλα του τα υπάρχοντα χωράνε σε μια και μόνη τροχήλατη βαλίτσα, οπότε η συγκέντρωση μιλίων είναι ένα παιχνίδι που γεμίζει την άδεια συναισθηματικά ζωή του, που παρουσιάζει επικίνδυνα πτωτικές τάσεις, καθώς δεν έχει κάτι σταθερό στη ζωή του! Όταν συναντά μια όμορφη γυναίκα που ταξιδεύει εξίσου πολύ με εκείνον, οι ισορροπίες της ζωής του ανατρέπονται, καθώς αρχίζει να αρέσκεται στη σταθερότητα και την έννοια του ανήκειν κάπου, ενώ, συμπτωματικά, ακόμα και το επαγγελματικό του μέλλον μοιάζει επισφαλές…

Ιδού η ταινία της χρονιάς ...2009 ... της κρίσης

Απολυμένοι όλου του κόσμου ενωθείτε!

... στον αέρα , μεταφορικά η παγκόσμια οικονομία από το Αμερικάνικο κραχ. Η Ιστορία επαναλαμβάνεται, με max ταχύτητα που προσφέρουν τα σύγχρονα μέσα και η τέχνολογία. Πανάξια μέσα σε όλα τα μεγάλα φετινά βραβεία (Χρυσές Σφαίρες και Όσκαρ).

Αλήθεια ποιός το περίμενε να δούμε μεγάλη ταινία από τον Τζέισον Ράιτμαν; Είχε δώσει δείγματα γραφής, στις προηγούμενες δουλειές του (κυρίως στο JUNO), αλλά πραγματικά με εξέπληξε ευχάριστα αν και απρόσμενα, το ΡΑΝΤΕΒΟΥ ΣΤΟΝ ΑΕΡΑ. Δικαίως έχει σαρώσει βραβεία και υποψηφιότητες δεξιά και αριστερά. Γιατί είναι μια αλληγορική, πολυεπίπεδη ταινία, με ολοκληρωμένους χαρακτήρες και βαθιές κοινωνικές προεκτάσεις.

Στον αέρα λοιπόν, βρίσκονται :

οι προσωπικές σχέσεις και ο οικογενειακός συμβιβασμός

οι εργασιακές σχέσεις κι η επαγγελματική αποκατάσταση

Ο Ράιαν (Τζορτζ Κλούνεϊ) είναι ένας μοντέρνος "μακιαβελικός" οπορτουνιστής. Αδίστακτος χαρακτήρας που διευρύνει την λογική του ατομικισμού στη θεωρία και στην πράξη, δυσκοίλιος στο ομαδικό πνεύμα, ενσυνείδητος εργένης, ασυμβίβαστος στις διαπροσωπικές σχέσεις, με ευκαιριακή άποψη για τον έρωτα. Προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος του - της συγκέντρωσης κάποιων ... μιλίων στον αέρα - εκμεταλεύεται κάθε ευκαιρία που του παρουσιάζεται - κατάσταση, πρόσωπα - και θα έρθει σε σύγκρουση ακόμη και με τον εαυτό του. Ένας άνθρωπος που εξ' ορισμού δεν "πατά στη γή" και φυσικά προσγειώνεται" ανώμαλα, όταν το "αεροσκάφος" του (της προσωπικής του ζωής) συντρίβεται, μεταφορικά. Όταν η Άλεξ (Βέρα Φαρμίγκα) καταφέρνει και τον πείθει να αλλάξει στάση απέναντι στην Νάταλι (Άνα Κέντρικ), κοιτάζοντας πιο μακριά από την μονόπλευρη (ωφελιμιστική κι ανώδυνη) one stand οπτική και όταν η αδερφή του τον πείθει να επέμβει για να σώσει τον γάμο της - μιλώντας στον γαμπρό, που "έκανε πίσω" τελευταία στιγμή - αντιλαμβάνεται ότι η ζωή δεν είναι ακριβώς όπως την είχε σχεδιάσει θεωρητικά. Γιατί ο έρωτας του Ράιαν, δεν "βρίσκεται στον αέρα" αλλά βαθιά στη γη. Η δυσκολία της ενηλικίωσης και της επαγγελματικής καταξίωσης είναι ακόμα δύο πλευρές που αγγίζει το φιλμ, παράλληλα.

Ο 33χρονος Τζέισον Ράιτμαν, παίρνει τα κινηματογραφικά στερεότυπα, τα τεμαχίζει και τα επανατοποθετεί σε μικρότερα κομματάκια, σε ένα αναθεωρημένο σινε-παζλ, δίνοντας μια διάσταση νεωτερσμού στο ομώνυμο βιβλίο του Ουόλτερ Κριν που αποτέλεσε τη βασική πηγή έμπνευσης για το σενάριό του.

Η ταινία κάνει μια εμπεριστατωμένη τομή στο θέμα των απολύσεων απαλλαγμένη από συνδικαλιστικό δογματισμό και συναισθηματικό μελοδραματισμό. Σχολιάζει τον τρόπο και τη σύγχρονη μέθοδο, άλλοτε χαριτωμένα κι άλλοτε με τη ψυχρή, επαγγελματική λογική των επιχειρήσεων. Η δουλειά του Ράιαν (Τζορτζ Κλούνεϊ) ως συμβούλου του Διευθυντή Προσωπικού, ουσιαστικά είναι, να "παρηγορεί" τον υποψήφιο προς απόλυση (ταξιδεύοντας σε όλες τις πολιτείες των ΗΠΑ - όπου τουλάχιστον, η επιχείρηση απασχολεί προσωπικό), πουλώντας του ένα "εναλλακτικό σχέδιο", που βασίζεται σε ένα ανολοκλήρωτο προσωπικό του όνειρο - αφού προηγουμένως μελετήσει προσεκτικά το βιογραφικό στο ιστορικό του. Αν μη τι άλλο η προσπάθεια να "χρυσωθεί το χάπι", προσαρμόζεται ψυχολογικά στο άτομο, αντιμετωπίζοντας (προβλέψιμα πάντα) οποιαδήποτε αντίδραση, τυχόν υπάρξει.

Στο τέλος - τέλος ο ίδιος ο αντι-ήρωας, Ράιαν, (Τζορτζ Κλούνεϊ) θα πέσει στην παγίδα της κοσμοθεωρίας του, θα κάνει την αυτο-κριτική, θα αυτοαναιρεθεί, όμως ο προσανατολισμός, παρά το γερό ταρακούνημα, δεν αλλάζει ρότα. Δε σας αποκαλύπτω το φινάλε το οποίο εμπεριέχει μια πολύ ενδιαφέρουσα ανατροπή στην ίντριγκα, η οποία θα γίνει αφετηρία για προσωρινή αλλαγή πλεύσης, με τον ίδιο "αυτόματο πιλότο".

Ο Τζέισον Ράιτμαν, αποδεικνύεται ένας δημιουργός που οσμίζεται και περιγράφει με εξαιρετική έμπνευση το σύγχρονο κλίμα της οικονομικής στενωπού, αναλύοντας εξονυχιστικά όλες τις παράπλευρες απώλειες. Όχι τα βαθύτερα αίτια της κρίσης, μα την ανθρώπινη διάσταση αυτής και τις επιπτώσεις της στον εξωτερικό μας κόσμο. Ένα καυστικό σχόλιο στην καθημερινότητα, την εκμετάλευση του ανθρώπινου παράγοντα και τον αγώνα για επιβίωση του προσωπικού των μεγάλων επιχειρήσεων στις ΗΠΑ, μια μέρα πριν τον προσωπικό τους "Αρμαγεδδώνα". Το ενδιαφέρον συνολικά, όμως δεν περιορίζεται τοπικά, αλλά οικουμενικά ή αν το θέλετε όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο project της Άλεξ (Βέρα Φαρμίγκα) ως "Glocal" (σύνθεση local και global).

Οι ερμηνείες όλου του καστ, είναι άξια ομαδικής βράβευσης. Ξεχωρίζουν ωστόσο η Βέρα Φαρμίγκα και ο Τζέισον Μπέιτμαν στους δεύτερους ρόλους. Κλούνεϊ και Κέντρικ είναι οι όψεις του ίδιου νομίσματος. Η τύχη χαμογελάει στον έναν από αυτούς, (στην προσωπική τους ζωή) χωρίς διάρκεια παρά τη συνέχεια. Έχει ο καιρός γυρίσματα. Ακόμα και για κείνον που απλώς είναι μια ευκαιριακή "απόδραση". Και κει που νομίζεις ότι ένας είναι ο Ράιαν, ξαφνικά διαπιστώνεις, ότι και η αγαπημένη του, Νάταλι, καθρεφτίζει το alter ego του. Η εικονική ευτυχία είναι κοινωνική αποδοχή υποχωρήσεων, με ημερομηνία λήξης. Όλοι οι χαρακτήρες πιθανόν να κρύβουν μέσα τους και ένα κομμάτι του εαυτού σας, που πιθανόν θα διευκολύνει την ταύτιση μαζί τους.

Σίγουρα διασκεδαστική ταινία που λειτουργεί με όρους ψυχαγωγίας αλλά τολμά να μπήξει - όπου αυτό είναι δυνατό - το μαχαίρι στο κόκαλο σε επίκαιρα ζητήματα, χωρίς ακαδημαϊκά στερεότυπα ή ανούσιους πειραματισμούς...

Με έξυπνους διαλόγους - για ενήλικες - άριστα κοντρολαρισμένη στην ανάπτυξη της ιστορίας και το τάιμινγκ, αποκαλυπτική σε πολλά ζητήματα που προβληματίζουν τη σημερινή γενιά. Πάντως το αστικό - καπιταλιστικό μοντέλο ανάπτυξης δεν κινδυνεύει, με κατάρρευση όσο τα θεμέλιά του βρίσκονται σε φιλόδοξους ανθρώπους που έχουν την τύχη στα χέρια τους, όσο υπάρχουν δηλαδή Ράιαν, Άλεξ, Νάταλι και Κρεγκ. Όλοι αυτοί και μεις στηρίζουμε αυτό το οικοδόμημα. Και τον τρόπο ζωής που ξεκινάει από την ίδια αφετηρία, με απενοχοποιημένη ταξική συνείδηση και συλλογικό πατερναλισμό απέναντι σε μια ανταγωνιστική κοινωνία που αποθεώνει το άτομο και τις επιλογές του. Γιατί το Σύστημα βασίζεται στις εύθραυστες ισορροπίες του μοντέλου που περιγράψαμε.

Γοητευτικός, κοπανιστός αέρας!

Τι είναι «επαγγελματική μετάβαση»; Η απόλυση! Τι είναι ο Τζορτζ Κλούνι; Γκουρού στις απολύσεις. Τι είναι η μελαγχολική κομεντί με τον τίτλο «Ραντεβού στον αέρα» (Up in the air);

Γοητευτικός και κοπανιστός αέρας. Τουτέστιν, ποιος ο ταπεινωμένος; Αυτός χωρίς δουλειά ή εκείνος που ξεροσταλιάζει μόνος με άδεια και κρύα καρδιά; Μα φυσικά ο χαμένος συναισθηματικά. Χρυσώνουν το χάπι της οικονομικής κρίσης οι Αμερικανοί!

Film of the year η χρηματοπιστωτική φούσκα. Ο αέρας που λέγαμε παιδιά. Με την εξής αντίφαση. Πασίγνωστη και συνηθισμένη σε πολλές ευπρεπείς παραγωγές Μade in USΑ. Από τη μια, διαπιστώσεις αληθινές και σωστές. Από την άλλη, το επιμύθιο μελαγχολικό και ολίγον αισιόδοξο για τον απολυμένο και τον φτωχό. Καλύτερα ζεστή καρδιά, παρά μια ζωή επιβάτης σε business class!

Τρία τα πλεονεκτήματα κάθε σοβαρής, απαιτητικής αμερικανικής ταινίας. Το πρώτο, το θέμα. Επίκαιρο και καυτό. Να πιάνει τον κοινωνικό σφυγμό. Όπως συμβαίνει στον «Αέρα» τον γοητευτικό. Το κραχ ξεφουσκώνει με τις μαζικές «επαγγελματικές μεταβάσεις». Απολύσεις και όποιον πάρει ο Χάρος μαζί του στον Άδη. Το δεύτερο, οι ατάκες. Οι διάλογοι, το μεγάλο- των Αμερικανών γραφιάδων- μυστικό. Μέσα σε τρεις γραμμές συμπυκνώνουν όσα οι Ευρωπαίοι προσπαθούν να πουν με τιράντες. Η αμερικανική γραφή με σφαίρες. Η ευρωπαϊκή με σεντόνια. Παράδειγμα; «Η απόλυση είναι αναγέννηση». «Οι σπουδαίοι απολύθηκαν γι΄ αυτό έγιναν σπουδαίοι». Αυτό το μότο του Ράιαν Μπίγκαμ (Τζορτζ Κλούνι). Με αυτή την φράση αναγγέλλει του υποψήφιου μελλοθάνατου την μοίρα. Η απόλυση, μια δεύτερη ευκαιρία. Ρε μπαγάσα, δεν το κατάλαβες; Η καλύτερή σου δηλαδή. Να ευγνωμονείς την εταιρεία.

Παράδειγμα; «Όσο πιο αργά πηγαίνουμε τόσο πιο γρήγορα πεθαίνουμε». Με οκτώ λέξεις τα λένε όλα. Μy compliments στους δύο σεναρίστες (Τζέισον Ράιτμαν- ο σκηνοθέτης- και Σέλντον Τέρνερ). Ας πούμε. Όσο πιο αργά βαδίζει η οικονομία τόσο πιο γρήγορα σπεύδει η Ελλάδα προς χρεοκοπία. Ας πούμε. Όσο πιο αργά λειτουργεί η «μηχανή» (ανθρώπινη ή και κοινωνική) τόσο πιο γρήγορα στην παρακμή. Κοντολογίς, με οκτώ λέξεις ο ορισμός του βουλιμικού, αχόρταγου και άκρως ανταγωνιστικού αμερικανικού καπιταλισμού. Αλέθοντας ανθρώπινες ψυχές και κρέας εργαζομένων τρέχει με φρενίτιδα η οικονομία. Χωρίς ίχνος αναστολών και περιττών συναισθηματισμών. Αυτή η ιδεολογία του Ράιαν Μπίγκαμ. Αυτή, ταυτόχρονα, η δική του μελαγχολία. Γιατί ο κυνισμός κυνικό σε κάνει. Όσο ο Μπίγκαμ σκαρφαλώνει επαγγελματικά τόσο αδειάζει εσωτερικά. Το περιγράφει στους υφισταμένους του, μεταφορικά. Τι κουβαλάμε με το σακίδιό μας; Ανθρώπινες σχέσεις, γονείς, αδέλφια, παιδιά, φίλους, συγγενείς, γνωστούς. Για μπείτε στον κόπο να το σηκώσετε. Επομένως, αδειάστε το. Έτσι μόνο θα πετάτε σαν πουλάκια!

Ακόμα πιο κυνικά. «Οι κύκνοι είναι μονογαμικοί. Οι άνθρωποι καρχαρίες επιθετικοί». Ο mister Απολυτής λοιπόν. Όλους τους έχει ξεφορτωθεί. Αδέλφια, φίλους, ερωμένες, τους πάντες. Έτσι Fly away. Από τη μια πόλη στην άλλη. Για επαγγελματικούς λόγους, να απολύσει «περιττούς». Έτσι σπίτι του το αεροσκάφος. Περιβάλλον του ο αέρας. Αποσκευές του μια κυλιόμενη μικρή βαλίτσα. Στόχος του να καταρρίψει το ρεκόρ των δέκα εκατομμυρίων μιλίων εναερίως. Προσέξτε τώρα την επαγωγική διαδικασία του σεναρίου. Αέρας η οικονομία. Αέρας η δουλειά του. Αέρας το σπίτι του. Αέρας το περιβάλλον του. Αέρας (των 12 εκατομμυρίων μιλίων) το βραβείο του. Όλα, μα όλα μια θηριώδης φούσκα. Κι όμως. Όταν σκάσει, χιλιάδες ανθρώπινες ζωές στα σκουπίδια. Για ένα αδειανό πουκάμισο. Για μια αεριτζήδικη οικονομία. Περίφημα!

Πάμε τώρα στη μελαγχολική αντιστροφή. Γιατί ο αέρας θα σε πουντιάσει. Αέρα έδωκες αέρα θα λάβεις. Τρία θηλυκά πλάσματα θα τον αδειάσουν. Η Νάταλι (Άννα Κέντρικ), η Άλεξ (Βέρα Φαρμίγκα) και η αδελφή του. Η Νάταλι είναι η μαθήτριά του. Υποψήφια γκουρού της αλεστικής μηχανής και αυτή. Μόνο που έχει καρδιά και ψυχή. Έτσι, στο πρόσωπό της βρίσκει μια κόρη. Αυτή η πρώτη ρωγμή σε μια άδεια ζωή. «Τι αξία έχουν γάμος, έρωτας, οικογένεια, παιδιά; Καμία». Όμως η Νάταλι (η ψυχοκόρη που λέγαμε) θέλει και έρωτα και οικογένεια και παιδιά. Πάμε τώρα στην κρυφή, την απρόβλεπτη ερωτική ευαισθησία του. Εναερίως πέφτει πάνω στην Άλεξ. Εναερίως και κεραυνοβόλα. Έτσι από τον αέρα προκύπτει η επιθυμία. Το άδειο σακίδιο γεμίζει. Η καρδιά του ραγίζει. Η ιπτάμενη ζωή του τον τσακίζει. Και έτσι ο Μπίγκαμ τον Μπίγκαμ φυλακίζει. Σε τέτοιο σημείο που στον γάμο της αδελφής του τον υποψήφιο γαμπρό του να συμβουλεύει και να συνετίζει. «Καλύτερα», του λέει, «να ζει κανείς με παρέα. Όλοι χρειαζόμαστε έναν συγκυβερνήτη». Μεγάλη αλήθεια. Ουκ εν τω πολλώ το ευ!

Το τρίτο πλεονέκτημα κάθε απαιτητικής αμερικανικής παραγωγής, το καστ και οι ηθοποιοί. Ιδανικός στον ρόλο του ο Τζορτζ Κλούνι. Αυτοσαρκαστικός. Είρων και μελαγχολικός. Ο γοητευτικός κύριος με τα γκρι. Η κόμη, τα πουκάμισα, οι γραβάτες, τα κοστούμια. Όλα μεταξύ άσπρου και μαύρου. Ο golden boy των σαρανταφεύγα. Συσκευασμένος. Τοποθετημένος στον καταψύκτη. Ανοίγεις το ψυγείο και πέφτεις πάνω σε ένα χαμόγελο κοκαλωμένο. Έξοχα. Αυτοκόλλητη με το πρότυπο μιας χυμώδους, αισθησιακής και εργασιομανούς σαραντάρας η Βέρα Φαρμίγκα. Η Άγνωστη. Το αίνιγμα. Πώς σε λένε; Άλεξ. Εσένα; Ράιαν. Αυτό. Μετά κρεβάτι σε πεντάστερη σουίτα. Πότε θα σε ξαναδώ; Όποτε! Ποια είναι; Και τι με κόφτει εμένα. Καλή στο κρεβάτι. Καλή η ώρα να μας ξανάρθει. Έτσι η Φαρμίγκα περίπου στα όρια μοιραίας γυναίκας.

Από πτήση σε πτήση και από ξενοδοχείο σε ξενοδοχείο. Απαραίτητη η δική της παρουσία. Δυσαναπλήρωτη η απουσία. Ερωτευμένος ο Μπίγκαμ. Χωρίς να το φωνάζει. Χωρίς εξωτερικά αυτή η γνωριμία να τον παθιάζει. Χωρίς το μάξιμουμ να κάνει. Έτσι και η ταινία. Όπως η σχέση Ράιαν με Άλεξ. Όπως η εναέρια πτήση. Όπως το ζωγραφισμένο και ακούνητο χαμόγελο του Κλούνι. Όπως η αόρατη, υπόγεια μελαγχολία. Περίπου- έτσι το λέω, ολίγον αυθαίρετα μπας και από τη σύγκριση καταλάβει ο θεατής- περίπου λοιπόν όπως «Χαμένοι στη μετάφραση». Με μια ένσταση στο όνομα της αλήθειας. Εντάξει, η φτώχεια θέλει καλοπέραση. Αλλά η φτώχεια φέρνει γκρίνια. Η γκρίνια δυστυχία. Η δυστυχία απελπισία. Και ενίοτε η απελπισία καταλήγει σε αυτοκτονία. Αυτά όμως είναι για μια άλλη ταινία!