Fill the Void / Lemale et Ha' Halal

Ισραήλ, 2012, Εγχρωμο Σκηνοθεσία: Ράμα Μπέρσταϊν Πρωταγωνιστούν: Χαδάς Γιαρόν, Γιφτάς Κλάιν, Ιρίτ Σελέγκ, Χαίμ Σαρίρ Διάρκεια: 90 λεπτά

Η δεκαοχτάχρονη Σίρα, είναι η μικρότερη κόρη μια χασιδικής οικογένειας στο Τελ Αβίβ και σύντομα πρόκειται να παντρευτεί έναν νεαρό άνδρα της ίδιας ηλικίας και κοινωνικής τάξης, τον οποίο έχει επιλέξει γι' αυτή η οικογένεια της. Οπως είναι λογικό για τα κορίτσια της ηλικίας της και της κοινότητας της, το γεγονός του επερχόμενου γάμου της είναι για την Σίρα ένα όνειρο που γίνεται πραγματικότητα. Η ίδια είναι προετοιμασμένη και ενθουσιασμένη, έστω κι αν δεν έχει γνωρίσει ακόμα από κοντά τον μελλοντικό της σύζυγο. Ξαφνικά, η 28χρονη αδερφή της, Εσθέρ πεθαίνει κατά τη διάρκεια του τοκετού στο πρώτο της παιδί. Το πένθος και ο πόνος της απρόσμενης οικογενειακής τραγωδίας οδηγούν στην αναβολή των σχεδίων για τον γάμο της Σίρα. Το μόνο που δίνει ευτυχία πια στο σπίτι τους είναι το μωρό που κατάφερε να κρατηθεί στη ζωή. Σύντομα, ένα άλλο έθιμο κοινωνικό και θρησκευτικό διαταράσσει τη ζωή της οικογένειας: ο χήρος πατέρας του μωρού είθισται να παντρεύεται σύντομα, όχι μόνο για να έχει σύντροφο, αλλά και για να μεγαλώσει το παιδί με μητέρα. Γρήγορα, ο Γιόχαϊ, ο χήρος άνδρας της Εσθέρ έχει πρόταση να παντρευτεί μια χήρα από το Βέλγιο. Ωστόσο, όταν η μητέρα της Εσθέρ, αντιλαμβάνεται ότι ο γαμπρός της σκέφτεται να φύγει από τη χώρα και να πάρει μακριά το μονάκριβο εγγόνι της αντιπροτείνει να παντρευτεί την άλλη της κόρη.Η Σίρα καλείται να αποφασίσει αν θα παντρευτεί τον άντρα της αδερφής της, ώστε να μεγαλώσει το παιδί με μία μητέρα από την οικογένεια της φυσικής του μαμάς και κατ΄ επέκταση να διαλέξει ανάμεσα σε αυτό που λέει η καρδιά της και σε αυτό που επιτάσσουν οι οικογενειακές υποχρεώσεις...

To «Fill the Void» της Ράμα Μπέρσταϊν εμφανίστηκε, κάνοντας εντύπωση και δημιουργώντας συζητήσεις, στο Διαγωνιστικό Τμήμα του 69ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας, ως ένα ακόμη δείγμα του ανεπίσημου αλλά ανερχόμενου κινηματογραφικού «κινήματος» του ισραηλινού σινεμά, με σειρά ταινιών που ασχολούνται με την ιδιοσυγκρασιακή καθημερινότητα των ορθόδοξων Εβραίων και τη θέση τους μέσα στην εβραϊκή κοινωνία.

Ειδικά στην περίπτωση της Μπέρσταϊν, η ενασχόληση με την χασιδική κοινότητα αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αφού πριν φτάσει στην πρώτη της ταινία μεγάλου μήκους, η σκηνοθέτης υπήρξε καθηγήτρια κινηματογράφου και δημιουργός ταινιών για εσωτερική κατανάλωση της κοινότητας και κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας και των γυρισμάτων του «Fill the Void» συμβουλευόταν συνεχώς τους ορθόδξους ιερείς προκειμένου να μείνει πιστή στην απεικόνιση του μικρόκοσμου μέσα στον οποίο διαδραματίζεται η ιστορία της ηρωίδας της.

Γεγονός που εξηγεί την σχεδόν τελετουργική επιμονή με την οποία κινηματογραφεί τα έθιμα των ορθόδων Εβραίων και τα μικρά ή μεγάλα δράματα που γεννιούνται και πεθαίνουν μέσα στους κόλπους των κανόνων πάνω στους οποίους έχουν οικοδομήσει τη ζωή τους.

Κεντρική ηρωίδα του «Fill the Void» είναι η Σίρα, μια δεκαοκτάχρονη κοπέλα, η οποία ετοιμάζεται να παντρευτεί με ένα μέλος της κοινότητας που φυσικά δεν γνωρίζει και έχει επιλεχθεί γι' αυτήν από την οικογένεια της. Είναι όμως ενθουσιασμένη. Ο θάνατος, όμως, της αδερφής της που θα πεθάνει πάνω στη γέννα, αναβάλλει το γάμο της, ενώ την βάζει στη περίεργη θέση να αποφασίσει αν θα παντρευτεί τον χήρο σύζυγο της αδερφής της προκειμένου η οικογένεια της να μείνει κοντά στο νεογέννητο παιδί.

Η Μπέρσταϊν παρακολουθεί το δίλημμα της ηρωίδας της, τοποθετώντας την στο κέντρο μιας οικογένειας που από τη μία διέπεται από άτεγκτους κανόνες και από την άλλη δοκιμάζεται από μια τραγωδία, αποκαλύποντας το ευάλωτο ανθρώπινο πρόσωπο της.

Ακριβώς εκεί ξεκινάει και το μεγάλο πρόβλημα μιας ταινίας που, υπό άλλες συνθήκες, θα μπορούσε να αποτελέσει πραγματικά μια τομή πάνω στα θέματα που γεννιούνται από τις οργανωμένες θρησκείες και τον τρόπο που αυτές επιδρούν πάνω στο άτομο.

Ενώ η Σίρα είναι θεωρητικά ένα σύμβολο επανάστασης, επειδή αρνείται να παντρευτεί τον άντρα της αδερφής της και να υπακούσει στην επιθυμία των γονιών της, η Μπέρσταϊν δεν της δίνει ούτε μια ευκαιρία να «διαφοροποιηθεί» από το σύνολο της κοινότητας στην οποία ανήκει. Το όλο δράμα εξαντλείται στο να συμπαθήσει (και να αγαπήσει;) έναν άντρα που δεν θέλει, ενώ - τι ειρωνία! - και ο άντρας που κανονικά θα παντρευόταν είναι και αυτός ένας άγνωστος.

Με μικρές ανθρώπινες στιγμές και ένα χιούμορ που διαβρώνει την αυστηρότητα της θρησκείας της, ανατρέποντας την είκονα που μπορεί να έχει κανείς για τη χασιδική κοινότητα, η Μπέρσταϊν είναι διαρκώς αναποφάσιστη ανάμεσα στο αν θέλει να καυτηριάσει τον μικρόκοσμο στον οποίο ζει και η ίδια με την οικογένειά της ή αν ο στόχος της είναι να δικαιώσει μια παρεξηγημένη σύμφωνα την ίδια θρησκευτική κοινότητα, κλίνοντας προφανώς προς τη δεύτερη επιλογή.

Το σινεμά της είναι απλό, καθαρό, με οξυμένη παρατηρητικότητα, με γνώση του χώρου και του χρόνου και με πραγματική αγάπη απέναντι στους ήρωες της και τις επιλογές τους, μια περίπου «πειραγμένη» ρομαντική κομεντί στο πιο αναπάντεχο σκηνικό που στήθηκε ποτέ.

... και μια συνομιλία με την Rama Burshtein

Είχα την ευκαιρία να συναντήσω και να συνομιλήσω με την Burshtein, μια γυναίκα που πραγματικά εντυπωσιάζει το 2012 κατά την διάρκεια της 53ης διοργάνωσης του Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης όπου παρουσιάστηκε η ταινία της και με την ευκαιρία αυτή επισκέφτηκε την Ελλάδα και την Θεσσαλονίκη.

Έχοντας κάνει μια πραγματικά εντυπωσιακή κίνηση να εγκαταλείψει την συμβατική ζωή της στην Νέα Υόρκη και μετέπειτα στο Ισραήλ και να ενταθεί στον υπερβολικά απαιτητικό τρόπο ζωής του χασιδικού υπέρ-ορθόδοξου Ιουδαϊσμού τον οποίο και ακολουθεί με ευλάβεια. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά την συνάντηση μας αρνήθηκε ακόμη και την απλή χειραψία μιας και η πίστη της απαγορεύει την σωματική επαφή μιας γυναίκας με οποιονδήποτε άνδρα έκτος του πολύ στενού συγγενικού κύκλου!

Κατά την συνομιλία μας υπογράμμισε την πολύ μεγάλη σημασία την οποία αποδίδουν όλου οι συμπατριώτες της σε μια επίσκεψη στην Θεσσαλονίκη την οποία θεωρούν κάτι το ιδιαίτερο μια δεύτερη πατρίδα τους .

Στην ερώτηση μου για το τι θεωρεί ότι μπορεί να σημαίνει η ταινία της για λαούς , θρησκείες και πολιτισμούς τόσο διαφορετικούς από τον δικό της όσο ο ελληνικός η απάντηση ήταν πειστική μέσα στην απλότητα της: «Τα μηνύματα της αποδοχής του εφήμερου του γήινου περάσματος μας και η αποδοχή ότι η υπακοή στους πατροπαράδοτους κανόνες είναι ένα μοναδικό μονοπάτι για να βρει ο καθένας την προσωπική του γαλήνη, είναι πανανθρώπινα και διαχρονικά. Και με αυτόν τον τρόπο θα είναι χρήσιμα σε κάθε θεατή ιδιαίτερα σε μια κοινωνία που δοκιμάζεται όπως δοκιμάζεται και σήμερα όπως και πάντοτε η Ιουδαϊκή κοινότητα και που αυτή η πίστη μας κράτησε πάντα».

Λόγια που αν και μπορεί κανείς να μην τα δέχεται, κερδίζουν όπως και αυτός που τα αρθρώνει κερδίζει τον σεβασμό του συνομιλητή. Με κάθε σεβασμό.