Durak

Ρωσία, 2014 Σκηνοθεσία: Γιούρι Μπίκοφ Πρωταγωνιστούν: Αρτέμ Μπιστρόφ, Νίνα Αντιούχοβα, Σεργκέι Αρτσιμπάσεβ, Πιοτρ Μπαραντσέεφ, Νικολάι Μπεντέρα Διάρκεια: 116 λεπτά

Ο Ντίμα είναι ένας τίμιος και ιδεαλιστής υδραυλικός, ο οποίος επιθεωρώντας τη διαρροή μιας πολυώροφης πολυκατοικίας αντιλαμβάνεται πως αυτή είναι έτοιμη να γκρεμιστεί. Προσπαθεί επειγόντως να ειδοποιήσει τη δήμαρχο και τις αρχές, αλλά συναντά μια διεφθαρμένη γραφειοκρατία στρέφεται εναντίον του.

Σεναριακά στιβαρή, επιδέξια σκηνοθετημένη, αν και υπερβολικά διδακτική καφκική (και ντοστογιεφσκική) αλληγορία, η οποία περιγράφει με σαφήνεια και πικρό χιούμορ τη μετακομουνιστική Ρωσία ως καπιταλιστική παρωδία του Πούτιν.

Ο Ντίμα είναι υδραυλικός. Οικογενειάρχης, παρά το νεαρό της ηλικίας του, ζει σε ένα διαμέρισμα με την γυναίκα του , τον μικρό του γιό και τους γονείς του. Στον ελεύθερο του χρόνο διαβάζει για να πάρει δίπλωμα μηχανικού. Ένα βράδυ τον καλούν να εξετάσει την εκτεταμένη διαρροή σε μια εργατική πολυκατοικία. Είναι μια απ’ αυτές τις σαραντάχρονες οικοδομές που μέσα τους έχουν στοιβάξει περίπου 800 ανθρώπους. Φτωχοί και εξαθλιωμένοι οι ένοικοι της, ζουν μια ζωή παραιτημένη, στο περιθώριο της μικρής Ρώσικης πόλης. Μιας πόλης που τα τελευταία χρόνια έχει αποκτήσει γοργούς ρυθμούς ανάπτυξης, ερήμην τους. Αυτοί είναι τα κοινωνικά της απόβλητα. Ψάχνοντας τα αίτια της διαρροής, ο Ντίμα ανακαλύπτει δυο κάθετα ρήγματα που διαπερνούν ολόκληρη την οικοδομή στις δυο της πλευρές. Η πολυκατοικία είναι ετοιμόρροπη. Οι προϊστάμενοι του πρέπει να ενημερωθούν άμεσα. Οι συνάδελφοι του όμως είναι πεπεισμένοι ότι δεν πρόκειται να γίνει το παραμικρό, εφόσον όλα αυτά τα χρόνια τα κονδύλια για την ανακαίνιση της οικοδομής έχουν φαγωθεί απ’ τους ιθύνοντες. Τον προτρέπουν να γυρίσει σπίτι του και να κοιμηθεί. Μόνο που ο Ντίμα δεν μπορεί να κοιμηθεί. Μέσα στην νύχτα θα συμβουλευτεί τα εγχειρίδια μηχανικής και θα διαπιστώσει ότι η πολυκατοικία ενδέχεται να καταρρεύσει μέσα στο επόμενο εικοσιτετράωρο. Είναι πια ζήτημα ζωής και θανάτου. Πρέπει να ενημερώσει το δημοτικό συμβούλιο. Από σύμπτωση την ίδια μέρα η δήμαρχος γιορτάζει τα 50 κοστά της γενέθλια. Όλοι οι τοπικοί άρχοντες είναι μαζεμένοι στο πάρτυ και γλεντούν. Ο Ντίμα πρέπει να διακόψει το μεγάλο τους γλέντι.

«Μπορεί η ηθική ενός τίμιου άνδρα να αλλάξει μια διεφθαρμένη κοινωνία ή θα τον πουν ηλίθιο»; Πάνω σε αυτό το ερώτημα, χτίζεται η ιστορία της δεύτερης μεγάλου μήκους ταινίας του Yuriy Bykov. Τίτλος της «Ο Ηλίθιος». Με εμφανείς αναφορές στον ντοστογιεφσκικό «Ηλίθιο», ο ήρωας της ταινίας είναι ένας ιδεαλιστής, που προσπαθεί να υπερασπιστεί το δίκαιο σε έναν κόσμο βαθιά διεφθαρμένο και κυνικό. Ο Ντίμα όταν διαπιστώσει πως μια πολυκατοικία με 800 περίπου ένοικους είναι έτοιμη να καταρρεύσει, θα τρέξει να ειδοποιήσει τις τοπικές αρχές. Οι τοπικοί προύχοντες αρχικά δεν θα θορυβηθούν ιδιαίτερα. Γιορτάζουν τα γενέθλια της δημάρχου-μητέρας αυτής της πόλης, και οι εικασίες ενός νεαρού υδραυλικού δεν μπορούν τόσο εύκολα να ταράξουν την με κόπο εγκατεστημένη τάξη πραγμάτων για την μικρή τους κοινωνία. Ο Ντίμα είναι ένας ασήμαντος άνθρωπος αντιμέτωπος με ένα ισχυρό σύστημα γραφειοκρατίας. Όταν με κόπο καταφέρει να τους πείσει για την κρισιμότητα της κατάστασης, το εμπόδιο με το οποίο θα βρεθεί αντιμέτωπος είναι η προάσπιση των συμφερόντων των αρχών της πόλης και το ξεσκέπασμα των δολοπλοκιών που η συγκεκριμένη κατάσταση θα προκαλέσει. Μπορεί ο ρομαντικός ιδεαλισμός ενός ανθρώπου να αλλάξει την τάξη πραγμάτων σε μια βαθιά διεφθαρμένη κοινωνία;

durak«Ο Ηλίθιος» είναι μια ταινία που ακτινογραφεί την κοινωνία της μετακομουνιστικής πουτινικής Ρωσίας, μια κοινωνία όπου το ρουσφέτι και η διαφθορά κυριαρχούν, σε μια τάξη πραγμάτων οπού ο καθένας κυνικά φαίνεται να έχει αποδεχτεί αυτόν τον τρόπο λειτουργίας της κοινωνικής μηχανής. Οι ιθύνουσες αρχές πλουτίζουν εξασφαλίζοντας το μεγαλύτερο κομμάτι της κρατικής πίτας προς ίδιον όφελος, και οι κοινωνικά ασθενέστεροι είναι παρατημένοι σε μια διαβρωτική εξαθλίωση. Ο Bykov δεν αγιοποιεί τους κοινωνικά αδύναμους, αλλά αντίθετα τους παρουσιάζει συμβιβασμένους και εξοικειωμένους με την λογική αυτής της άδικης συνθήκης. Ο μόνος που αντιλαμβάνεται το παράλογο αυτής της κατάστασης είναι ο κεντρικός ήρωας που στην προσπάθεια του να επιφέρει δικαιοσύνη, αντιμετωπίζει ανθρώπους που το μόνο που τους αφορά είναι η καθημερινή τους επιβίωση, και η διατήρηση της ήδη υπάρχουσας τάξης. Σε έναν τέτοιο κυνικό κόσμο, ο αλτρουϊστής, αυτός που έχει μια άλλη ηθική καθαρή και ιδεαλιστική, είναι απλά ηλίθιος.

the foolΟ Yuriy Bykov φτιάχνει μια δυνατή κοινωνική ταινία, με αιχμηρές πολιτικές αναφορές. Η ιστορία διαδραματίζεται σε μία μόνο νύχτα, και η αφήγηση της είναι έντονη και αγωνιώδης. Όμορφα σκηνοθετημένη και δυνατά ερμηνευμένη, η ταινία σε πολλά σημεία γίνεται παραπάνω επεξηγηματική, αποκτώντας έτσι μια τάση για διδακτισμό. Ευτυχώς όμως αυτό δεν καταφέρνει να την αποδυναμώσει ολοκληρωτικά. «Ο Ηλίθιος» είναι μια ταινία που όπως και το περσινό «Λεβιάθαν», αν και χρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού της Ρωσίας , δεν έκανε καμία υποχώρηση σε ότι αφορά την πρόθεση της να απεικονίσει την κοινωνική κατάσταση της χώρας, παρόλο που ο αρμόδιος υπουργός δήλωσε οτι δεν θα ξαναχρηματοδοτήσει ταινίες που παρουσιάζουν αρνητική εικόνα για την Ρωσία.

ΣΥΝΟΨΗ Ένας υδραυλικός, ο αθώος και ιδεαλιστής Ντίμα αφιερώνει τον ελεύθερο χρόνο του μελετώντας για να γίνει μηχανικός. Ένα βράδυ πηγαίνοντας σε μια εργατική πολυκατοικία για μια διαρροή αντιλαμβάνεται ότι το πολυώροφο κτίριο όπου στοιβάζονται δεκάδες οικογένειες πρέπει να εκκενωθεί γιατί υπάρχει άμεσος κίνδυνος να καταρρεύσει. Τρέχει να ειδοποιήσει τη δήμαρχο και τις δημοτικές αρχές, όμως καταλαβαίνει ότι τα πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται. Ο Ντίμα περνάει όλη τη νύχτα κυνηγώντας τους διεφθαρμένους τοπικούς αξιωματούχους σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να σώσει εκείνους που η καλή κοινωνία έχει αποφασίσει να ξεχάσει.

Η δεύτερη μεγάλου μήκους του Γιούρι Μπίκοφ τον καθιερώνει ως ένα από τα μεγάλα νέα ονόματα του Ρωσικού, αλλά και του παγκόσμιου σινεμά, σε ένα σκληρό δράμα με πολιτικές αιχμές, γεμάτο ανατροπές που καθηλώνουν μέχρι το τελευταίο λεπτό. Αξίζει να σημειωθεί ότι παρόλο που η ταινία έχει εν μέρει χρηματοδοτηθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού της Ρωσίας ο σκηνοθέτης δεν κάνει κανένα συμβιβασμό ως προς την απεικόνιση της πατρίδας του. Ο ίδιος ο Ρώσος Υπουργός Πολιτισμού έχει ξεκαθαρίσει ότι μετά από ταινίες όπως Ο Ηλίθιος και το Λεβιάθαν θα σταματήσει να χρηματοδοτεί σχέδια παραγωγής που παρουσιάζουν αρνητική εικόνα για τη Ρωσία.

Όπως αναφέρει ο σκηνοθέτης:

«Είχα αυτή την ξεκάθαρη ιδέα να κάνω μια ταινία για έναν απλό υδραυλικό, έναν συνηθισμένο άνθρωπο ενάντια σε όλο το σύστημα της γραφειοκρατίας. Είναι ζήτημα ζωής και θανάτου: οι ζωές 800 ανθρώπων, οι οποίοι ζουν σε μια παλιά εργατική πολυκατοικία που ενδέχεται να καταρρεύσει μέσα σε μια νύχτα, κινδυνεύουν. Ο τίτλος της ταινίας Ο Ηλίθιος αναφέρεται στην άποψη που έχουν οι άλλοι για τον πρωταγωνιστή και τις πράξεις του και όχι φυσικά για τις ικανότητες του. Είναι ένας απόλυτα λογικός και σοβαρός άνθρωπος σε ένα παράλογο κόσμο. Όταν η «μάχη» ξεκινάει οι περισσότεροι ήρωες αντιδρούν σύμφωνα με τα φυσικά τους ένστικτα: να μείνουν ζωντανοί, να διατηρήσουν την ησυχία τους και τον τρόπο ζωής τους. Ξαφνικά σε αυτή τη μάχη εμφανίζεται ένας στρατιώτης με ένα συγκεκριμένο κώδικα, τη συνείδηση του. Τέτοιοι άνθρωποι είναι σπάνιοι σήμερα. Τους αποκαλούμε ρομαντικούς, αλτρουιστές, ιδεαλιστές ή απλά ανόητους και «ηλίθιους» για να δείξουμε ότι δεν συμπεριφέρονται νορμάλ, σε μια εποχή που ο κυνισμός, ο φόβος και η αδιαφορία κυριαρχούν. Τέτοιοι «ηλίθιοι» υπάρχουν ακόμα στη χώρα μου και αυτό μου δίνει ελπίδα».

«Μπορεί η ηθική ενός τίμιου άνδρα να αλλάξει μια διεφθαρμένη κοινωνία ή θα τον πουν ηλίθιο»;

H βραβευμένη ταινία του Ρώσου Γιούρι Μπίκοφ, "Ο Ηλίθιος" πραγματοποίησε την παγκόσμια πρεμιέρα της στο Φεστιβάλ του Λοκάρνο αποσπώντας το Βραβείο Ανδρικής Ερμηνείας για τον πρωταγωνιστή Αρτέμ Μπιστρόφ, το Βραβείο Ανθρωπισμού από την Οικουμενική Επιτροπή καθώς και το Βραβείο Καλύτερης Ταινίας από την Επιτροπή Νεότητας. Στη συνέχεια κέρδισε το Βραβείο Καλύτερου Σεναρίου στο Φεστιβάλ Σότσι αλλά και το Βραβείο Καλύτερης Ταινίας στο Φεστιβάλ Les Arcs ανάμεσα σε άλλα.

Ο Ηλίθιος έχει διανεμηθεί εμπορικά σε πλήθος χωρών ανάμεσα στις οποίες πρόσφατα και οι ΗΠΑ όπου αποθεώθηκε από τους κριτικούς (New York Times, Village Voice, Indiewire, Ταινία της εβδομάδας στο Film Comment).

Παγκόσμια Πρεμιέρα: Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Λοκάρνο, Αύγουστος 2014

Βραβεία • Best Actor Award (Artem Bystrov) - Locarno International Film Festival 2014, • Ecumenical Jury Prize for Humanism - Locarno IFF 2014, • First Prize & Special Mention of the Junior Jury - Locarno IFF 2014 • Βραβείο Καλύτερου Σεναρίου - Sochi Film Festival 2014 • Βραβείο Καλύτερης Ταινίας - Les Arcs Film Festival 2014 • Βραβείο Διεύθυνσης Φωτογραφίας - Les Arcs Film Festival • Βραβείο Επιτροπής Νεότητας - Les Arcs Film Festival