Το μυστικό της Vera Drake

Vera Drake. Βρετανία, 2004. Σκηνοθεσία-σενάριο: Μάικ Λι. Ηθοποιοί: Ιμέλντα Στόντον, Φιλ Ντέιβις, Πίτερ Γουάιτ. 127 λεπτά.

 Σε μια Αγγλία όπου απαγορεύονται οι εκτρώσεις, η καλόκαρδη και αφελής Βέρα Ντρέικ (μια εξαιρετική Ιμέλντα Στόντον) προσπαθεί να βοηθήσει γυναίκες που τη χρειάζονται, σε μια ανθρώπινη, συγκινητική ταινία, από τις καλύτερες του Μάικ Λι.

Στο Λονδίνο στις αρχές της δεκαετίας του '50 στρέφεται ο Μάικ Λι για τη νέα του, βραβευμένη με το Χρυσό Λιοντάρι της Βενετίας, ταινία «Το μυστικό της Βέρα Ντρέικ». Πρωταγωνίστρια η 45χρονη Βέρα Ντρέικ, μια καλόκαρδη, πάντα χαρούμενη, γυναίκα λαϊκής τάξης, που εκτός από τη δουλειά της σε εργοστάσιο, κάνει την παραδουλεύτρα, κοιτάζει την άρρωστη μητέρα της και άλλα ανάπηρα άτομα, και ακόμη, σε μια εποχή που στην Αγγλία οι εκτρώσεις αντιμετωπίζονταν ως έγκλημα, βοηθά, μια φορά τη βδομάδα, φτωχά, απροστάτευτα κορίτσια να απαλλαγούν από ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη. Βρισκόμαστε στην πρώτη μεταπολεμική περίοδο, όταν ακόμη η επιβίωση ήταν δύσκολη, με τη Βέρα να αναγκάζεται ν' αγοράζει ζάχαρη στη μαύρη αγορά, από τη Λίλι, μια κυνική φίλη της που της στέλνει και τα κορίτσια για τις εκτρώσεις, χρεώνοντάς τους και λεφτά, τα οποία κρύβει από την καλοκάγαθη Βέρα, η οποία προσφέρει τις «υπηρεσίες» της χάρη στην καλή καρδιά της. Τα κορίτσια που βοηθά είναι είτε ανήλικα, είτε θύματα βιασμού, είτε φτωχές, πολύτεκνες μητέρες που δεν έχουν τα μέσα για άλλο παιδί. Η Βέρα κάνει τη «δουλειά» απλώς γιατί θέλει να βοηθήσει, χρησιμοποιώντας ό,τι καλύτερο και πιο ασφαλές μπορεί.

 Ο Μάικ Λι ανήκει, μαζί με τον Κεν Λόουτς, στη σχολή εκείνη του βρετανικού κινηματογράφου, μεγαλωμένη στον ρεαλισμό -διάβαζε την αυθεντικότητα και την αλήθεια- του ντοκιμαντέρ, φτάνει να θυμηθούμε ταινίες του, όπως το «Μεγάλες ελπίδες», «Γυμνός», «Αλήθειες και ψέματα» και «Ολα ή τίποτε». Ταινίες που αντλούν τα θέματά τους από τη σύγχρονη αγγλική κοινωνία, με σενάρια που στηρίζονται στον αυτοσχεδιασμό και με ηθοποιούς που καταφέρνουν να μπαίνουν με πλήρη φυσικότητα στο πετσί του ρόλου τους. Φτάνει να κοιτάξουμε τη Βέρα και την όλη συμπεριφορά της, που δίνει με τόση αυθεντικότητα η δίκαια βραβευμένη για την ερμηνεία της τόσο στο Φεστιβάλ Βενετίας όσο και στα πρόσφατα βραβεία της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου, Ιμέλντα Στόντον: γυναίκα απλή, με λαϊκή προφορά, αισιόδοξη, κάπως αφελής, που αγαπά όχι μόνο τον άντρα της και τα παιδιά της, αλλά και όλους τους άλλους γύρω της, ακόμη και τη σνομπ νύφη της, γυναίκα που μπαινοβγαίνει από το ένα σπίτι στο άλλο, φτιάχνοντας ασταμάτητα τσάι κι έχοντας για όλους έναν καλό λόγο, όλα με άνεση και ύφος λες και ζει εκεί εδώ και χρόνια.

 Βασικό θέμα της ταινίας είναι η οικογένεια και οι σχέσεις ανάμεσα στα πρόσωπά της: τη Βέρα να σκορπά απλόχερα την αγάπη της, τον Σταν (Φιλ Ντέιβις), έναν αφοσιωμένο και τρυφερό σύζυγο που εργάζεται στο γκαράζ του αδερφού του (ήδη με τον αδερφό μπαίνουμε σε μια διαφορετική, μικροαστική, τάξη, στοιχείο που ο Λι δεν αποφεύγει να τονίσει), και τα δύο παιδιά τους, τον Σιντ (Ντάνιελ Μέις), ράφτη το επάγγελμα, και την Εθελ (Αλεξ Κέλι), ένα ντροπαλό, άχαρο κορίτσι. Στην ομάδα ανήκει και ο Ρετζ (Εντι Μάρσον), ένας ντροπαλός και το ίδιο άχαρος νέος, που η Βέρα καλεί για τσάι και που σταδιακά αρχίζει να βγαίνει με την Εθελ, αποφασίζοντας τελικά να την παντρευτεί.

 Παράλληλα με την ιστορία της Βέρας, παρακολουθούμε κι εκείνη της Σούζαν, ενός πλουσιοκόριτσου, που, όταν τη βιάζει ο φίλος της και γκαστρώνεται, καταφέρνει, χάρη στα λεφτά της, να πάει σε ψυχίατρο, που τη στέλνει σε ιδιωτική κλινική όπου της παρέχεται νόμιμη έκτρωση. Εκτός από τις οικογενειακές και άλλες σχέσεις, εκείνο που ενδιαφέρει τον Λι είναι αυτή ακριβώς η υποκρισία μιας συγκεκριμένης αγγλικής κοινωνίας, που με το χρήμα καταφέρνει κάτι το οποίο τα φτωχότερα μέλη της δεν το μπορούν, ενώ άλλα, όπως η Βέρα, που προσπαθούν να βοηθήσουν, συχνά καταλήγουν στη φυλακή.

 Ο Λι ξέρει να πηγαίνει κατευθείαν στο θέμα και να συλλαμβάνει τις στιγμές εκείνες που μας αποκαλύπτουν τις κρυμμένες πλευρές του χαρακτήρα του καθενός από τα πρόσωπα.

 Ξεχωριστό παράδειγμα η σκηνή της «αποκάλυψης» του μυστικού της Βέρας: η Βέρα, άφωνη, τόσο μπροστά στον αστυνομικό που τη συλλαμβάνει όσο και μπροστά στον σύζυγο στον οποίο πρέπει να εξηγήσει (από τις πιο σπαραχτικές σκηνές που έχω δει σε σύγχρονη ταινία), ο συγκαταβατικός αστυνομικός που δείχνει να αντιλαμβάνεται το πρόβλημά της, αλλά δεν μπορεί παρά να ακολουθήσει το νόμο, ο σύζυγος, αρχικά έκπληκτος μπροστά στις αποκαλύψεις μιας γυναίκας που τη θεωρεί αγία, έτοιμος όμως να τη συγχωρέσει, ο αδερφός, που του συμπαραστέκεται, η σνομπ νύφη έτοιμη να κατηγορήσει, ο Σιντ που αρνείται να τη συγχωρέσει, ο Ρετζ αναπάντεχα πιο κατανοητικός από τον Σιντ. Συνολικά, μια ανθρώπινη, συγκινητική ταινία, που δείχνει πως ο αληθινός κινηματογράφος έχει πάντα κάτι το αληθινό και όμορφο να μας αφηγηθεί.

 Ένας άγγελος στο τραπέζι σας

 Vera Drake, δεύτερη πρώτης κλάσεως εορταστική επιλογή. Αν μάλιστα αναλογιστείς πως όλο αυτό το άρτιο, με ψιλοβελονιά βρετανικής υφής, καμωμένο «σκηνικό» και πως αυτές οι ερμηνείες, με κορυφαία την Ιμέλντα Στάντον, το φαβορί των φετινών Όσκαρ, προέκυψαν ύστερα από βασανιστικό, οκτώ μηνών, αυτοσχεδιασμό, ε τότε το θαύμα του θαυματοποιού Μάικ Λι είναι μεγάλο!

Αν και εξωτερικά τα κινεζικά «Ιπτάμενα στιλέτα» ουδεμία σχέση με τη Βρετανίδα Βέρα Ντρέικ έχουν, εν τούτοις και τα δύο ενώνονται από τον ίδιο ιστό και μοιράζονται το ίδιο, καλά κρυμμένο, μυστικό. Πρώτα όμως ας δούμε τα εξωτερικά χαρακτηριστικά αυτής της μινιμαλιστικής ιστορίας εποχής, που εξελίσσεται το 1950, στο διαμέρισμα μιας εργατικής πολυκατοικίας που στεγάζει τυπικούς νοικοκυραίους της εργατικής τάξης με τα δύο μεγάλα παιδιά τους. Διακριτικός, χαρισματικός, εργατικός «μοχλός» και πηγή διαρκούς χαράς, ισορροπίας και ομόνοιας, μια μάνα-κουράγιο. Ένα μυρμήγκι με φτερά αγγέλου και με καρδιά από καρδιά μαρουλιού.

Όμως ένα μικρό μυστικό σκιάζει τον ορίζοντα απόλυτης διαφάνειας και υποδειγματικής αξιοπρέπειας της οικογένειας των Ντρέικ. Κάτι που κάνει η Βέρα, βοηθώντας νεαρά, ταλαιπωρημένα κορίτσια να απαλλαγούν από το «περιττό» φορτίο μιας παράνομης εγκυμοσύνης. Με αυτοπεποίθηση ιεραποστολική, με συνείδηση καθαρή και χωρίς να παίρνει δεκάρα τσακιστή. Τα ραντεβού τα στήνει μια καπάτσα μεσίτρα, η οποία χωρίς να το ξέρει η Βέρα τσεπώνει αλμυρούτσικα... κόμιστρα από κάθε «αποβολή». Και όταν ύστερα από μια άτυχη στιγμή που παραλίγο να στοιχίσει τη ζωή μιας κοπέλας το μυστικό αποκαλύπτεται, τότε όλος ο κόσμος, με επικεφαλής τους εκπροσώπους της εξουσίας, καρφώνουν τον άγγελο στον σταυρό. «Μα δεν έκανα τίποτα κακό, απλώς βοηθούσα», ψιθυρίζει!

 «Το μυστικό της Vera Drake». Εκτός των άλλων, το... Όσκαρ ερμηνείας στην Ιμέλντα Στάντον

Αυτή η φράση είναι το κλειδί μιας διαλεκτικής συνωμοσίας που στήνει ο Μάικ Λι, προκειμένου από τη μια να αφηγηθεί μία εξωτερικά καλοφτιαγμένη μελοδραματική ιστορία που δεν μας αφορά πια, από την άλλη όμως να μας «παγιδεύσει» σ' ένα παιχνίδι αντιθέσεων που μας αφορά όσο κανένα άλλο. Σ' έναν κόσμο ύποπτο και αυστηρά οργανωμένο, το «καλό» και το «ανιδιοτελές» μεταμορφώνονται σε «κακό», «παράνομο», «εγκληματικό». Ο έρωτας (αυτό το υπέρτατο ζωογόνο αγαθό) μεταμορφώνεται σε κάτι «περιττό», «βρώμικο» και κακουργηματικό. Οι σχέσεις των δύο φύλων, άνισες, φαλλοκρατικές, αφού η στιγμιαία και επιπόλαιη ηδονή του Άνδρα εγκυμονεί κινδύνους διασυρμού, ακόμα και θανάτου, για τη Γυναίκα. H αλληλεγγύη που κυτταρικά (δηλαδή από την κοινωνική, την κατώτερη, αλλά στην πραγματικότητα ανώτερη, καταγωγή της) αισθάνεται η Βέρα για τους άλλους είναι έγκλημα, τόσο για την εξουσία όσο για τους γιατρούς που χάνουν πελατεία. Και το χειρότερο, εκείνη να κινδυνεύει προσφέροντας από το υστέρημα του χρόνου της και η μεσίτρα να κερδίζει πουλώντας «αέρα». Μα, έτσι δεν είναι και στην οικονομία; Από τη μια η αξιοπρέπεια του παραγωγού και από την άλλη η εξαχρείωση του μεταπράτη προαγωγού!

Και τέλος, η βασικότερη, η κορυφαία αντίθεση, της διαλεκτικής ζωής - θανάτου. Για σκεφθείτε το. Προκειμένου η Βέρα να «δώσει» παράταση ζωής, σκοτώνει τα έμβρυα των θυμάτων της ζωής! Ποιεί ζωή, αφαιρώντας ζωή. Δηλαδή δολοφονεί για να ζήσουν οι ζωντανοί! Εν ολίγοις, το ζύγισα απ' εδώ, το ξανασκέφθηκα απ' εκεί, και κατέληξα πως από τα «Μυστικά και ψέματα» του ίδιου Μάικ Λι, η Vera Drake σε όλα τα επίπεδα, από το στόρι μέχρι την άρτια «κατασκευή», σαφώς υπερτερεί!