Ελλάδα/Κύπρος, 2010. Σκηνοθεσία: Γιάννης Οικονομίδης. Σενάριο: Γιάννης Οικονομίδης, Δωρής Αυγερινόπουλος. Ηθοποιοί: Στάθης Σταμουλακάτος, Βαγγέλης Μουρίκης, Μαρία Καλλιμάνη, Γιάννης Βουλγαράκης. 108'

Η ελληνική πραγματικότητα με τη μιζέρια της, αλλά και τους ανταγωνισμούς και τον αγώνα για εξουσία, μέσα από το προσωπικό δράμα μιας οικογένειας σε μια βουτηγμένη στην ατμόσφαιρα του φιλμ-νουάρ ταινία.

Ο φθόνος και η λαγνεία που οδηγούν σε ακραίες λύσεις, άτομα σε μια κλεισμένη στον εαυτό της, αποξενωμένη μικροαστική κοινωνία, είναι μερικά από τα θέματα της νέας, βουτηγμένης σε σκοτεινά χρώματα, ταινίας του Γιάννη Οικονομίδη.

Τρία είναι τα κύρια πρόσωπα της ταινίας: ο θείος (Βαγγέλης Μουρίκης), η γυναίκα του (Μαρία Καλλιμάνη) και ο ανιψιός (Στάθης Σταμουλακάτος). Η ταινία αρχίζει με σκηνές κάπου στη Βόρεια Ελλάδα, με τον μισομεθυσμένο ανιψιό να παρακολουθεί τηλεόραση. Αργότερα επισκέπτεται τον ετοιμοθάνατο πατέρα του στο νοσοκομείο, όπου τον παρακολουθεί αδιάφορα μασουλώντας σπόρια. Παντού μιζέρια, μοναξιά και ανία. Σκηνές σε μουντά, καταθλιπτικά, βιομηχανικά τοπία. Μόνη διασκέδασή τους το πιοτό και οι «αντρικές» έξοδοι. Οταν ο πατέρας πεθαίνει, ο θείος καλεί τον ανιψιό να κατέβει από την Πτολεμαΐδα στην Αθήνα για να δουλέψει κοντά του. Να του φυλάει το σπίτι και να φροντίζει τα σκυλιά του. Κάποια στιγμή ο ανιψιός θα τα φτιάξει με την, παραγνωρισμένη από το θείο, σύζυγο και μαζί θα σχεδιάσουν τη δολοφονία του.

Η ιστορία θυμίζει το μυθιστόρημα του Τζέιμς Κέιν «Ο ταχυδρόμος χτυπά πάντα δυο φορές», αλλά και τις διάφορες κινηματογραφικές διασκευές του -ιδιαίτερα τη νεορεαλιστική διασκευή στο «Ossessione» του Βισκόντι. Μόνο που ο Οικονομίδης το χρησιμοποιεί απλώς ως βάση για να κάνει διάφορες καίριες ανατροπές και να το εντάξει στέρεα στην ελληνική πραγματικότητα. Σε μια ατμόσφαιρα βγαλμένη μέσα από τον καλύτερο κινηματογράφο: από τη «Δίκη» του Γουέλς ώς τους λούμπεν του Φασμπίντερ.

Οπως και στις προηγούμενες ταινίες του σκηνοθέτη («Σπιρτόκουτο», «Η ψυχή στο στόμα»), η οικογένεια είναι στο επίκεντρο της ταινίας. Μόνο που σε μια κοινωνία σε κρίση (ηθική, πολιτική, οικονομική) αυτή βρίσκεται υπό διάλυση. Η κοινωνική πραγματικότητα δεν αφήνει περιθώρια για αναπνοή. Χώρος υπάρχει μονάχα για καταπίεση, ζήλια, θυμό, εκδίκηση, αγώνα για εξουσία. Αυτά καθοδηγούν και καθορίζουν την πορεία των προσώπων. Μια πορεία, αληθινή κατάβαση στην κόλαση. Με τα πάθη τους ανεξέλεγκτα. Οπου δεν υπάρχει χώρος για αληθινό έρωτα. Με μόνη επιτακτική ανάγκη το σεξ -ένα σεξ βίαιο, ζωώδες. Με τη γυναίκα απλό «παιχνίδι», μέσο για την επίτευξη στόχων.

Στο επίκεντρο και ο διάλογος που, όπως πάντα στον Οικονομίδη, καθορίζει και τους χαρακτήρες των ηρώων του. Διάλογος άμεσος, μπρούτος, που αποδίδουν με ξεχωριστή δύναμη οι τρεις πρωταγωνιστές του. Στην ταινία βασικό ρόλο παίζει και ο περίγυρος: χώροι άδειοι, εγκαταλειμμένοι, βιομηχανικοί, με μουντά, σκοτεινά χρώματα, σαν από φιλμ νουάρ. Γι' αυτό και ο Οικονομίδης επιλέγει το ασπρόμαυρο για να δώσει την αίσθηση του φιλμ νουάρ. Ενα νεο-νουάρ, όμως, που μας μιλά για τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Για ένα τμήμα της. Για τα αδιέξοδα και τα πάθη μας. Για την αποξένωσή μας. Μια ταινία απ' τα κόκαλα (και την ψυχή) βγαλμένη. Αναμφισβήτητα, η καλύτερη του σκηνοθέτη της.

Το έγκληµα του µικροαστισµού

Κόπολα, Κιαροστάµι, Οικονοµίδης, και οι τρεις µε µινιατουροταινίες. Μικρές. Με µικρές ιστορίες. Φορµαλιστικές. Εστετίστικες. Με περιορισµένη _ για το ευρύτερο κοινό _ εµβέλεια. Οµως εξ όλων αυτών, µόνο η µικροσκοπική ιστορία του «Μαχαιροβγάλτη» συνδέεται οργανικά µε την αισθητική του. Επαγωγική διαδικασία. Διαλεκτική αλληλουχία. Και στο βάθος ο θρόνος του αίµατος. Μικρός κι αυτός. Οσο για να χωρέσει ένα µικροσκοπικό µικροαστικό όνειρο. Μικρό σπίτι. Μικρή οικογένεια. Μικρός έρωτας. Μικροί άνθρωποι. Τhe Βig Νothing. Εξοχα. Ο Οικονοµίδης λοιπόν. Του «Σπιρτόκουτου» και της «Ψυχής στο στόµα». Με δύο νήµατα. Η µία άκρη δεµένη από την «Αναπαράσταση» του Θόδωρου Αγγελόπουλου και του 1970. Η άλλη µε τον «Ταχυδρόµο που χτυπάει δυο φορές» του 1946 (µε Λάνα Τάρνερ και Τζον Γκάρφιλντ) και του 1981 (µε Τζέσικα Λανγκ και Τζακ Νίκολσον).

Ο «Μαχαιροβγάλτης» είναι η συνέχεια, η µετεξέλιξη και η παραµόρφωση της «Αναπαράστασης». Η Ελένη (Τούλα Σταθοπούλου) και ο Χρήστος (Γιάννης Τότσικας) της ιστορίας του Αγγελόπουλου βάφουν τα χέρια τους στο αίµα επειδή η µετεµφυλιακή και χουντοκρατούµενη Ελλάδα κολυµπούσε σε ένα αόρατο λουτρό αίµατος. Το κοινωνικό αδιέξοδο, υπαρξιακό αδιέξοδο θα φέρει. Ακριβώς το αντίθετο εδώ. Ο Νίκος (Στάθης Σταµουλακάτος) και η «θεία» του (Μαρία Καλλιµάνη), δύο παράσιτα της σηµερινής χρεοκοπίας, οργανώνουν και εκτελούν το φονικό τους για να κερδίσουν το µικροαστικό όνειρό τους.

Ταυτόχρονα ο «Μαχαιροβγάλτης» είναι η ανώµαλη προσγείωση του θρυλικού ερωτικού µελοδραµατικού θρίλερ «Ο ταχυδρόµος χτυπάει πάντα δυο φορές». Γιατί οι δύο εραστές χωρίς πάθος. Γιατί χωρίς δράµα και συναισθηµατικό φορτίο. Γιατί έτσι. Για έναν κτηνώδη, ζωώδη έρωτα. Για µια µαλακία. Για δύο ντόµπερµαν.

Για ένα µικροµάγαζο ξηρών καρπών και αλκοολούχων ποτών κάποιας µικρής αθηναϊκής γωνιάς. Για το (σχεδόν) τίποτα λοιπόν. Ο θρόνος του µικροαστισµού η χρεοκοπία ενός ολόκληρου λαού. Υπέροχα.

Από την αρχή όλα µίζερα, θλιβερά, µελαγχολικά, ασήµαντα, άδεια, ελάχιστα, εντελώς ελληνικά. Ο Νίκος, άνεργος παιδοβούβαλος, περιφέρεται στα καφενεία, διαβάζει αθλητικές εφηµερίδες και σκοτώνει την ώρα του χωρίς κανέναν σκοπό, κανέναν προορισµό. Ωσπου ο υπέργηρος πατέρας του πεθαίνει. Και ώσπου ο θείος του (Βαγγέλης Μουρίκης) τον κατεβάζει στην Αθήνα για να του φυλάει δύο ντόµπερµαν µε οκτακόσια euros τον µήνα plus φαΐ και δωµάτιο σε µια τυπική, ίσως και αυθαίρετη, κατοικία κάπου σε κάποια επαρχία της Αθήνας. Ακούγεται σαν πλάκα. Μα έτσι δεν είναι όλα τα µικροαστικά; Μικροσουρεαλιστικά, µικροκοµπιναδόρικα, µικροµέγαλα.

Ετσι αυτό το παχύρρευστο ανθρώπινο τίποτα µε ακατοίκητο βλέµµα συναντάει το έτερόν του ήµισυ, τη «θεία». Την πρώτη φορά τον κρυφοβλέπει να τραβάει µαλακία. Τη δεύτερη την πηδάει όπως ακριβώς το κάνει ο σκύλος µε τη σκύλα. Τετράποδα προστατεύει, σαν τετράποδο τρώει, σαν τετράποδο φουµάρει, σαν τετράποδο πηδάει και σαν τετράποδο σουλατσάρει.

Εµπόδιο στην ολοκλήρωση των τετράποδων πλασµάτων, ο θείος. Ο µικροσκοπικός ιδιοκτήτης µιας µικροκάβας σε µια µικρογειτονιά µιας µικροµέγαλης πόλης που µαϊµουδίζει πως είναι Ευρώπη. Ορσα. Ο θείος µικροδεσποτικός. Της γενιάς του εβδοµήντα. Της πράσινης εξουσίας και της πέτσινης Αλλαγής. Αφού, σου λέει, εγώ το έκανα, εγώ κουµαντάρω και τη θεία και τον ανιψιό. Ετσι, µε την µικροϋπεροψία της µικροϊδιοκτησίας του, ρίχνει και µερικές µικροψιλές. Και στη θεία και στον ανιψιό. Αυτό ήταν. Τα δύο τετράποδα, στα µουλωχτά, οργανώνουν την επίθεσή τους. Θα ρίξουν το φονικό στην αλβανική µαφία και θα αρπάξουν τη µικροπεριουσία. Ο θρόνος του µικροαστισµού, ο φόνος του µικροαστού. Το µικροµέγαλο τίποτα έρπει σαν τα σκουλήκια.

Αργοί οι ρυθµοί. Δικαιολογηµένα.

Οπως οι βδέλλες ρουφάνε αίµα.

Οπως η γλίτσα. Οπως τα ερπετά.

Το Τίποτα κινείται αργά. Μεγιστοτεράστιος συντελεστής και για την ατµόσφαιρα αλλά και την εικαστική εκτίναξη της ταινίας, η ασπρόµαυρη, κορυφαία φωτογραφία του Δηµήτρη Κατσαΐτη. Επίτευγµα πέντε αστέρων. Οι σκιές, οι αναλαµπές, το ηµίφως και οι εναλλαγές της µέρας µε τη νύχτα χορεύουν όπως οι σολίστες των Μπαλσόι. Στην Αµερική θα έµπαινε στη λίστα των πέντε υποψηφίων για Οσκαρ. Η Μαρία Καλλιµάνη από τα πιο «κακοχυµένα» λάγνα, αισθησιακά πλάσµατα που είδα τελευταία στην παγκόσµια οθόνη. Επίτηδες κι αυτό. Ο Οικονοµίδης για τον ρόλο της ερωµένης δεν ήθελε γκοµενάρα. Αφού όλα και όλοι τόσοι δα, έτσι και η θεία. Το ίδιο και ο Στάθης Σταµουλακάτος. Με λίπος. Με µάγουλα. Με κοιλιά. Ζωώδης. Κλασικός νεοέλλην του καφενείου. Το τετράποδο των αθλητικών εφηµερίδων.

Ολα εξαιρετικά καµωµένα. Με τρεις ενστάσεις. Η πρώτη, οι βωµολοχίες. Σχεδόν αδικαιολόγητες. Δεν τις χρειάζεται. Ανώφελες. Υπέρβαρες.

Επιδερµικές. Η δεύτερη, ο Βαγγέλης Μουρίκης. Με τη µανιέρα του πριονίζει το κλαδί πάνω στο οποίο κάθεται. Στη θέση του θα πρόσεχα. Εξαντλήθηκε. Η τρίτη και τελευταία, οι χρόνοι. Θα τους έσφιγγα και τίποτα δεν θα έχανα. Νever Μind. Ενα σηµασία έχει. Κάποιος από τους µικροαστούς της «Χώρας προέλευσης» του Σύλλα Τζουµέρκα οριζοντιώνεται στον αξονικό τοµογράφο του Γιάννη Οικονοµίδη. Παιδιά, σινεµά έχουµε. Αντε να δούµε πότε θα απαλλαγούµε από τον καθηµερινό µικροαστισµό που ροκανίζει κάθε µικροµέγαλη ύπαρξη σ αυτήν τη µαϊµού που ακούει στο όνοµα Ελλάδα!

ΜΑΧΑΙΡΟΒΓΑΛΤΗΣ

KNIFER

του Γιάννη Οικονομίδη

Ο Νίκος περνάει τεμπέλικα τις μέρες του στην επαρχία χωρίς παρόν και χωρίς μέλλον. Μετά το θάνατο του πατέρα του, ο θείος του τον παροτρύνει να εγκαταλείψει το χωριό και να πάει στην Αθήνα. Του προσφέρει διαμονή, διατροφή και μια εύκολη δουλειά. Ο Νίκος δέχεται για να βρεθεί άξαφνα μπλεγμένος σε μια παράξενη κατ' οίκον εργασία. Απομονωμένος σ' ένα «γκρίζο» προάστιο της πόλης με μόνη παρέα τον θείο και τη θεία του, οι ισορροπίες ανάμεσα στους τρεις αρχίζουν ν' αλλάζουν...

Τρίτη μεγάλου μήκους για τον Γιάννη Οικονομίδη. Η αναζήτησή του για τις σκοτεινές πτυχές του ανθρώπου και τα απωθημένα που κρύβονται μέσα του, συνεχίζεται από εκεί που τέλειωσε η ψυχή στο στόμα.

Μόνο που εδώ το τοπίο αλλάζει, το βιομηχανικό περιβάλλον, οι industrial ήχοι, ασπρόμαυρο φόντο, ασπρόμαυροι χαρακτήρες, ρουτίνα, ζωές χωρίς ελπίδα, πλήξη, αδιέξοδο.

Ο Οικονομίδης προσδίδει σε όλα αυτά, προσεγμένα κάδρα αρκετής διάρκειας το καθένα, δίνει χώρο στους ηθοποιούς να εκφραστούν, δεν υπάρχουν οι συνεχείς διάλογοι και οι έντονες βωμολοχίες των προηγούμενων ταινιών του και μέσα σε όλα αυτά διαχέεται μια έντονη ατμοσφαιρικότητα και παύσεις δοσμένες με συνέπεια σε όλη την διάρκεια της ταινίας. Οι ήρωες βυθίζονται μέσα στην παρακμή τους, είναι καταδικασμένοι σε μια αιώνια κόλαση που έχουν δημιουργήσει οι ίδιοι(ή την δημιούργησαν άλλοι για αυτούς;) παρόλα αυτά έχουν μια κρυφή ελπίδα ευτυχίας με οποιοδήποτε αντίτιμο και αν είναι αυτό.

«Μόνο εκεί που υπάρχει ζωή, υπάρχει και βούληση: όχι όμως βούληση για ζωή, αλλά βούληση για εξουσία.»

Έτσι μίλησε ο Νίτσε σε ένα από τα κεφάλαια του μνημειώδους έργου του «ΤΑΔΕ ΕΦΗ ΖΑΡΑΤΟΥΣΤΡΑ».

«Ακόμη και στην βούληση του υπηρέτη βρήκα την βούληση του αφεντικού» συνεχίζει με ύφος προφήτη.

Βούληση λοιπόν για εξουσία. Βούληση για κυριαρχία πάνω στους άλλους. Αυτή είναι η φύση του ανθρώπου. Είτε το θέλουμε είτε όχι. Και έτσι πράττει και ο βασικός ήρωας της ταινίας. Δεν είναι μόνο μια σχεδιασμένη συνωμοσία εναντίον του Θείου του. Είναι μια βασική παρόρμηση που τον ωθεί να του επιβληθεί με όλο του το είναι.

Βάζοντας και ως βασικό κίνητρο των πράξεών του το αχαλίνωτο πάθος του για μια γυναίκα, ουσιαστικά δίνει το έναυσμα για ότι ακολουθεί και ιδιαίτερα για την τελική σεκάνς.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

Σ ένα ξεπεσμένο βιομηχανικό τοπίο, στις λούμπεν γειτονιές που βρίσκονται στις παρυφές της Αθήνας, εκεί όπου το σύγχρονο lifestyle είναι άγνωστη λέξη και η ζωή μυρίζει ματαίωση, εκτυλίσσεται η νέα ταινία του Γιάννη Οικονομίδη. Μετά το «Σπιρτόκουτο» και την «Ψυχή στο στόμα», ο σκηνοθέτης, συνεχίζει την σκληρή, σαρκαστική και «καταγγελτική» κινηματογραφία αλλά απομακρύνεται από το ύφος των δύο προηγούμενων ταινιών του, που χαρακτηρίστηκαν από τους συνεχείς διαλόγους, τους γρήγορους ρυθμούς και τα αλλεπάλληλα γρονθοκοπήματα βωμολοχίας.

Η χυδαιότητα του νεοέλληνα είναι κι εδώ σε πρώτο πλάνο. Μόνο που στον «Μαχαιροβγάλτη», ίσως στην πιο ώριμη, πνευματική και εσωτερική του ταινία, ο Γιάννης Οικονομίδης έχει χαμηλώσει τα ντεσιμπέλ και αφήνει την εικόνα να μιλήσει για όσα οι χαρακτήρες του δε λένε. Δεν υψώνουν τη φωνή τους. Κραυγάζουν όμως μέσα από τις σιωπές τους και την ανημπόρια τους να βγούνε από τον απύθμενο βυθό της νεοελληνικής μιζέριας που τους τραβά στη δίνη της. Όσο πιο βαθιά βουλιάζουν, τόσο πιο σκληροί γίνονται.

Δεν υπάρχουν ήρωες. Μόνο αντί-ήρωες. Μικροαστοί γείτονες της διπλανής πόρτας. Λαϊκοί, αργόσχολοι, αφασικοί, ξιπασμένοι, μοιραίοι, τρώγονται με τις σάρκες τους και αποχαυνώνονται από την τηλεόραση. Το μαύρο χιούμορ υπονομεύει συνεχώς την τραγωδία χαρακτήρων που δεν εκβιάζουν αναγκαστικά τη συμπάθεια του θεατή. Και βέβαια ο Γιάννης Οικονομίδης δεν επέλεξε τυχαία για πρωταγωνιστές της νέας του ταινίας, εκτός από τον Βαγγέλη Μουρίκη, δύο ηθοποιούς που προέρχονται από το θέατρο και κάνουν το ντεμπούτο τους στο σινεμά, τον Στάθη Σταμουλακάτο και την Μαρία Καλλιμάνη. Αποδίδουν με ακρίβεια δύο εσωστρεφείς και καταπιεσμένους χαρακτήρες των οποίων το ξέσπασμα παραμονεύει στη γωνία.

Η ασπρόμαυρη φωτογραφία-υποβλητική από το πρώτο καρέ που πέφτει στην Πτολεμαΐδα μέχρι τις άχρωμες γειτονιές των προαστίων-προσδίδει στην ιστορία ένα πιο σκοτεινό και ζοφερό χαρακτήρα και κάνει τον «Μαχαιροβγάλτη» την πιο ατμοσφαιρική ταινία του Γιάννη Οικονομίδη. Η αυστηρή και ρεαλιστική σκηνοθεσία, οι σιωπές που μεσολαβούν ανάμεσα σε στυλιζαρισμένα πλάνα εξπρεσιονιστικής αισθητικής και τα γκρο πλάνα που «ακτινογραφούν» το μεδούλι του ψυχισμού των πρωταγωνιστών του, υπογραμμίζουν την υπόγεια βία που σιγοβράζει κάτω από την εικόνα.

Συμμετοχή στο 15ο Φεστιβάλ του Pusan (10 Οκτωβρίου 2010 παγκόσμια πρεμιέρα)

ΓΙΑΝΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ

Σεναριογράφος, σκηνοθέτης, παραγωγός

Ο Γιάννης Οικονομίδης γεννήθηκε στη Λεμεσό της Κύπρου το 1967 και σπούδασε κινηματογράφο στην Αθήνα. Έχει σκηνοθετήσει ταινίες μικρού μήκους και ντοκιμαντέρ. Έχει κερδίσει δυο φορές το πρώτο βραβείο καλύτερης ταινίας στο Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους της Δράμας με τις ταινίες Σταδιακή Βελτίωση του καιρού το 1992 και Μόνο μυρίζοντας γιασεμί το 1994. Το Σπιρτόκουτο είναι η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του, που σκηνοθέτησε το 2003. Η δεύτερη ταινία του, Η Ψυχή στο Στόμα, συμμετείχε στην 45η Διεθνή Εβδομάδα Κριτικής των Καννών το 2006. Το Σπιρτόκουτο και η Ψυχή στο Στόμα ψηφίστηκαν οι καλύτερες ελληνικές ταινίες του 2003 και 2007 αντίστοιχα από την Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου (ΠΕΚΚ).

ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΙΑ

2006- Η ψυχή στο στόμα (μεγάλου μήκους)

2003- Σπιρτόκουτο (μεγάλου μήκους)

1995- Η ζωή που θα 'θελες (ντοκιμαντέρ)

1994- Μόνο μυρίζοντας γιασεμί (ντοκιμαντέρ)

1992- Σταδιακή βελτίωση του καιρού (μικρού μήκους)

1990- Καλημέρα νύχτα (ντοκιμαντέρ)

1989- Επεισόδιο (μικρού μήκους)