Divided We Fall. Τσεχία, 2000. Σκηνοθεσία: Γιαν Χρέμπεκ. Σενάριο: Γιαν Χρέμπεκ, Πετρ Γιαρτσόφσκι. Ηθοποιοί: Μπολεσλάβ Πολίβκα, Αννα Σίσκοβα, Γιαροσλάβ Ντούσεκ, Κσόνγκορ Κασάι. Διάρκεια: 117'.

Διασκεδαστική κωμωδία γύρω από τις προσπάθειες (συχνά παράλογες) ενός ζευγαριού, στην υπό γερμανική κατοχή Τσεχία, να εμποδίσουν τους ναζί στο να ανακαλύψουν τον Εβραίο δραπέτη που κρύβουν στο σπίτι τους.

Οι ταινίες που γυρίζονταν κι εξακολουθούν να γυρίζονται με θέμα τη γερμανική κατοχή είναι πάμπολλες. Λίγες όμως είναι εκείνες που αντιμετωπίζουν το θέμα τους από μια χιουμοριστική πλευρά. Οχι πως το χιούμορ απαλύνει τη φρίκη των ναζιστικών θηριωδιών. Αντίθετα, συχνά μέσα από το χιούμορ η φρίκη και ο τρόμος δίνονται συχνά μ' ένα διαφορετικό τρόπο (παράδειγμα, ταινίες όπως η κλασική «Να ζεις ή να μη ζεις» του Λούμπιτς ή πιο πρόσφατα «Η ζωή είναι ωραία» του Μπενίνι). Την κωμωδία διάλεξε και ο 33χρονος Τσέχος σκηνοθέτης Γιαν Χρέμπεκ στην ταινία του αυτή, που ήταν υποψήφια για το Οσκαρ καλύτερης ξένης ταινίας.

Ο ήρωάς του, Γιόζεφ Τσίζεκ (εξαιρετική ερμηνεία από έναν ιδιαίτερα συγκρατημένο Μπολεσλάβ Πολίβκα), είναι ένας απλός, συνηθισμένος, κάπως οκνηρός, κάθε άλλο παρά ηρωικός Τσέχος, που ζει στην υπό γερμανική κατοχή χώρα του. Η μοίρα τα φέρνει έτσι ώστε αναγκάζεται, σχεδόν άθελά του, να κρύψει στο σπίτι του ένα νεαρό Εβραίο που έχει δραπετεύσει από τα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης. Στους γείτονές του, ο Γιόζεφ θεωρείται συνεργάτης των Γερμανών, όταν μάλιστα για να διασκεδάσει τις όποιες υποψίες για τον κρυμμένο Εβραίο, αναγκάζεται να βρει δουλειά στους Γερμανούς κατάσχοντας τις περιουσίες των απελαθέντων Εβραίων. Οπως ακριβώς κάνει και ο οικογενειακός φίλος Χορστ, που έχει βάλει στο μάτι την όμορφη γυναίκα του Γιόζεφ και που πηγαινοέρχεται στο σπίτι τους, χωρίς να γνωρίζει το μυστικό τους, μεταφέροντάς τους καφέ, κρέατα και άλλα σπάνια για τον υπόλοιπο πληθυσμό είδη. Ομως, η παρουσία του νεαρού Εβραίου αναγκάζει τον Γιόζεφ και τη γυναίκα του να βρουν διάφορες, συχνά τρελές, λύσεις (όπως η εγκυμοσύνη της γυναίκας όταν μάλιστα ο Γιόζεφ δεν μπορεί να κάνει παιδιά), για να μπορέσουν να γλιτώσουν από τον κίνδυνο εκτέλεσης.

Ο Χρέμπεκ χρησιμοποιεί το χιούμορ, ακόμη και φαρσοειδή στοιχεία, για να αφηγηθεί την ιστορία του. Ιστορία που μας αποκαλύπτει με το δικό της, απλό και ειλικρινή τρόπο, τη ζεστασιά αλλά και τη δύναμη και το θάρρος που μπορεί κανείς να βρει συχνά στους ανθρώπους κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες, αποκαλύπτοντάς μας ταυτόχρονα τον παραλογισμό της ζωής αλλά και των ανθρώπινων πράξεων. Η σκηνοθεσία του μπορεί να είναι απλή, αλλά η ταινία του δεν είναι καθόλου απλοϊκή. Εχει τον πλούτο, την πολυμορφία και την πολυπλοκότητα της ίδιας της ζωής, στοιχεία που συναντάμε στον καλύτερο τσέχικο κινηματογράφο.

Παιχνίδια διχασμού και ...εγκυμοσύνης

Ο Κρις Κολόμπους κερδίζει στα ταμεία λόγω σπρωξίματος. Ο Χρέιμπεκ χάνει στα ταμεία λόγω μη σπρωξίματος και λόγω ιστορίας. Άντε τώρα να δεις μια ταινία που διαδραματίζεται στην τσέχικη κατοχή μεταξύ 1943-45. Χαμένη από χέρι. Ποιος να πάει; Ο... χαβαλές; Εδώ δεν πήγε στην «Κανταχάρ» για να μη στενοχωρηθεί, και τώρα θα πάει στην ξεχασμένη Τσεχία;

Ο Χρέιμπεκ, λοιπόν, ένας λαθρεπιβάτης της ευρωπαϊκής αφρόκρεμας, παραδίδει μαθήματα σκηνοθεσίας. Κοπιάστε. Με πρώτο και καλύτερο (να κοπιάσει) τον Βαγγέλη Σερντάρη μαζί με όλους τους βραβευμένους του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Με τέσσερα όλα κι όλα πρόσωπα συνθέτει τα κομμάτια μιας κοινωνικής γεωγραφίας. Είναι της Τσεχίας, αλλά θα μπορούσε να είναι της Ελλάδας. Για να καταλάβετε, θα σας το εξηγήσω με μια φράση: Η ιλαροτραγωδία ενός γελοίου ανθρώπου.

Ανθρωπάκι της Κατοχής και της σιωπηλής πλειοψηφίας παγιδεύεται από τον τρόμο του. Από τη μια ανοίγει την πόρτα του σπιτιού του σε δωσίλογο της Πράγας. Από την άλλη κρύβει μέσα στην ντουλάπα νεαρό Εβραίο και γόνο ζάπλουτης οικογένειας βιομηχάνων. Ο δωσίλογος τού εξασφαλίζει τον κατοχικό επιούσιο. Ο Εβραίος θα του εξασφαλίσει την μεταπολιτευτική επιβίωση. Κερδισμένος και στις δύο περιπτώσεις. Και με τον Χίτλερ και με τον Στάλιν. Και με τη χούντα του Παπαδόπουλου και με την Αλλαγή του Παπανδρέου. Μέσα σε όλα. Σωστό! Πεθαίνει ο μικροαστός; Για λίγο ξαποσταίνει και ξανά προς τη δόξα τραβά!

Δύο επιλογές είχε ο Χρέιμπεκ μπροστά του: την αξονική αφήγηση πάνω σ' ένα πρόσωπο (στο ανθρωπάκι) που θα του εξασφάλιζε ένα συμπαγές και ομοιογενές αποτέλεσμα ή τον κατακερματισμό και τη γραφικότητα που θα του εξασφάλιζε εμπορικότητα. Η πρώτη επιλογή είναι ο δύσκολος δρόμος. Η δεύτερη, ο εύκολος. Προτίμησε τη δεύτερη. Δικαίωμά του. Κέρδισε σε εισιτήρια, αλλά έχασε την ευκαιρία να υπογράψει μια από τις καλύτερες επιλογές της χρονιάς. Και είχε τα φόντα. Πρώτο, την κάθιδρη... τραμπάλα του μικροαστισμού, εκ της οποίας προκύπτει πως οι λουφαδόροι είναι απείρως περισσότεροι από τα κωθώνια, που βάζουν τα στήθη τους για να διασώσουν την αξιοπρέπεια του τόπου τους.

Και δεύτερο, μια χούφτα ερμηνευτικά «εργαλεία» που παραδίδουν ρεσιτάλ ηθοποιίας.

Κατά σειρά αξιολόγησης: Γιάροσλαβ Ντούσεκ - Μπόλεσλαβ Πολίβκα - Άννα Σισκόβι - Γίρι Πέχα.

Και κάτι ακόμα. Εκ του πονηρού. Αν το ανθρωπάκι στην ντουλάπα του, αντί του Εβραίου, έκρυβε κομμουνιστή, ή έστω Αριστερό της Αντίστασης, θα έμπαινε πέρυσι η ταινία στην πεντάδα των υποψηφίων για Όσκαρ ταινιών καλύτερης ξενόγλωσσης παραγωγής; Ούτε μία στο εκατομμύριο. Πράγμα που πάει να πει «ακολουθώ το ρεύμα της εποχής». Το '80 με τον Μπρέζνιεφ, το 2000 με τον Μπους. Ως εκ τούτου, καλός σκηνοθέτης ο Χρέιμπεκ, αλλά, φίλε μου, κομμάτι μικροαστός!