Mamma Roma. Ιταλία, 1962. Σκηνοθεσία - σενάριο: Πιερ Πάολο Παζολίνι. Ηθοποιοί: Αννα Μανιάνι, Ετορε Γκαρόφαλο, Φράνκο Τσίτι. Διάρκεια: 114'.

Μια πόρνη και ο έφηβος γιος της προσπαθούν να ξεφύγουν από τη μίζερη ζωή τους. Η θαυμάσια, συγκλονιστική ταινία του Παζολίνι, που προβάλλεται σε επανέκδοση.

 Η δεκαετία του '60 ήταν μια πλούσια και πολύμορφη κινηματογραφικά δεκαετία, όπως μας έδειξαν ορισμένες από τις επανεκδόσεις του καλοκαιριού αυτού. Ενα ακόμη θαυμάσιο δείγμα της είναι η δεύτερη αυτή ταινία του Πιερ Πάολο Παζολίνι, που προβάλλεται σε επανέκδοση. Σ' αυτήν, ο Ιταλός σκηνοθέτης, για μια ακόμη φορά, ύστερα από το «Ακατόνε» του, καταπιάνεται με το λούμπεν προλεταριάτο. Εδώ, εκείνη που προεξέχει, και δίνει στην ταινία του μίαν άλλη, ξεχωριστή υπόσταση, είναι η Αννα Μανιάνι, μόνη στην ταινία επαγγελματίας ηθοποιός, πληθωρική στο ρόλο της πόρνης, είδος «μάνας-κουράγιο» που, όταν ο νταβατζής της παντρεύεται, πιστεύει, για ένα διάστημα, ότι έχει γλιτώσει από τη μίζερη ζωή της πόρνης, και προσπαθεί να προσφέρει στο 16χρονο γιο της την ήρεμη, ασφαλή μικροαστική ζωή που πάντα ονειρευόταν. Τα πράγματα όμως θα χειροτερέψουν όταν ο νταβατζής αρχίζει να την εκβιάζει κι εκείνη αναγκάζεται να επιστρέψει στη ζωή του πεζοδρομίου ενώ ο γιος της, που ανακαλύπτει την αλήθεια, στρέφεται σε μια εγκληματική ζωή που οδηγεί στην τραγωδία.

Ο Παζολίνι φτιάχνει εικόνες συναρπαστικές, εμπνευσμένες από αναγεννησιακούς πίνακες (η έξοχη, μαυρόασπρη φωτογραφία είναι του Τονίνο Ντέλι Κόλι), με εκπληκτικά τράβελινγκ (όπως εκείνο της Μανιάνι που περπατά στο δρόμο ψάχνοντας για πελάτες) εικόνες που επενδύει με μια το ίδιο εκπληκτική μουσική -εκείνη του Βιβάλντι- τονίζοντας τα θρησκευτικά σύμβολα της ταινίας ενός μαρξιστή-χριστιανού που τόσο είχε συνδέσει τη ζωή του με τους περιθωριακούς των ταινιών του και που τελικά του στοίχισε την ίδια τη ζωή του. Μια συγκλονιστική ταινία που δεν έχει χάσει τίποτα από την ομορφιά και τη δύναμή της.

Με έναν αναστεναγμό - ανακούφισης, πόνου ή ερωτικό... - προχωράει ο κόσμος ετούτος. Και η ανθρώπινη μοίρα βρήκε μέσα από την ποίηση την πιο καίρια τέχνη για να τον εκφράσει. Γι' αυτό και ο Πιερ Πάολο Παζολίνι ήταν πρώτα απ' όλα και πάνω απ' όλα: ΠΟΙΗΤΗΣ της τέχνης, της ζωής, της σκέψης. Έχοντας σαν όραμα την έκφραση της δικής του «διαφορετικής» ματιάς και πραγματικότητας, ο Παζολίνι ξεπέρασε τις ιδεολογίες του - ήταν χριστιανός, μαρξιστής, φροϋδικός - και, με αφετηρία το λούμπεν προλεταριάτο, διακτινίσθηκε στον θαυμαστό και ολιγομελή κόσμο των σπουδαιότερων ονειροπόλων δημιουργών του 20ού αιώνα. Σε μια κοινωνία, όμως, η οποία από τη γέννησή της μέχρι σήμερα αποδέχεται το προφανές και εκτελεί εν ψυχρώ το υπερβατικό όραμα, οι «βλάσφημοι» ποιητές δεν αντέχουν πολύ, «καίγονται»... Και ο Πιερ Πάολο Παζολίνι βρέθηκε στις 2 Νοεμβρίου του 1975 δολοφονημένος, στην παραλιακή χωματερή της Όστια, στα 52 του χρόνια...

Ευκόλως και ανοήτως είχε χαρακτηριστεί ο Παζολίνι ως «ποιητής του υποκόσμου», ενώ η ψυχή της ποίησής του και των εικόνων του, πέρα από το ρεαλιστικό υπόβαθρο, ήταν καθαρά τραγική. Αρκεί η τελευταία σεκάνς του «Μάμα Ρόμα» (Μamma Roma), με την αισχύλεια φιγούρα της Άννα Μανιάνι ως μάνας-πόρνης, που καταριέται από το παράθυρό της τη Ρώμη για τον θάνατο του γιου της. Σύλληψη που μόνον ένας μεγάλος τραγικός δημιουργός μπορεί να αποδώσει.

Μετά το «Ακατόνε», ο Παζολίνι γυρίζει το '62 τη δεύτερη ταινία του, το «Μάμα Ρόμα». Με τη θυελλώδη - και ταυτόχρονα γήινη - Άννα Μανιάνι ως μεσήλικη και παροπλισμένη πόρνη να ζει στα φτωχικά - και με λούμπεν «ιδεολογία» - προάστια της Ρώμης με τον έφηβο γιο της. Είναι ταγμένη να σώσει το παιδί της μπάζοντάς το στον μικροαστισμό, παντρεύοντάς το με την κακάσχημη κόρη ενός «καθώς πρέπει» κενού μικροαστού, βγάζοντάς το από τη σκοτεινή καθημερινότητα της ανέχειας και της αλητείας.

«Εδώ ακριβώς παίρνει προφητική διάσταση αυτό το φιλμ του Παζολίνι, πέρα από την απλοϊκότητα της αφήγησής του, που διακρίνουμε σήμερα στο σώμα του. Γιατί ήταν από τους πρώτους δημιουργούς, οι οποίοι έβαζαν το δάκτυλό τους στον αβάσταχτο μικροαστισμό που δηλητηρίαζε σαν κακοφορμισμένο αφιόνι τα κόκαλα της Δύσης. Σε κανένα έργο του ο Παζολίνι δεν αποθεώνει τον «τσογλανισμό» των ωραίων λούμπεν τεκνών. Τον βάζει σε σύγκρουση με τον άγευστο, άοσμο και ισοπεδωτικό μικροαστισμό, ο οποίος νικάει και κυριαρχεί γιατί είναι η νέα τάξη πραγμάτων. Η νέα οικονομική, ιδεολογική τάξη, η οποία σήμερα κυριαρχεί και «σβήνει» κάθε διαφορετικότητα, προβάλλοντας το μοντέλο της ομογενοποιημένης παγκοσμιοποίησης - μόνο, βέβαια, για την τυχερή Δύση, να εξηγούμαστε - λέει ο φίλος μας ο Δημήτρης που έχει αποφασίσει να φύγει στο Άγιον Όρος και μας ξαφνιάζει...

Προσέγγιση του έργου που μου θυμίζει την κριτική για την ταινία του δασκάλου μου, του Βασίλη Ραφαηλίδη, στο «Βήμα» (8/3/77), όπου έγραφε: «Η μοίρα στον Παζολίνι λειτουργεί όπως περίπου και στην αρχαία τραγωδία, δηλαδή σαν φραγμός στη βούληση. Λούμπεν, μικροαστοί, αστοί, αποτελούν κρίκους της ίδιας αλυσίδας, αλλά φτιαγμένους από διαφορετικό μέταλλο. Η μη ιστορικότητα, νοούμενη ως αδιέξοδο, αποτελεί την ουσία του παζολινικού τραγικού. Η Μάμα-Ρόμα, η «έντιμη» πόρνη με τα μεγάλα όνειρα, θα παραμείνει το σύμβολο του ανθρώπου που αγωνίζεται να ξεπεράσει τη μοίρα του - και αυτός ο αγώνας έχει, οπωσδήποτε, ένα τραγικό μεγαλείο».