Andrej Rublev. Σοβιετική Ενωση, 1966. Σκηνοθεσία: Αντρέι Ταρκόφσκι. Σενάριο: Αντρέι Μιχάλκοφ-Κοντσαλόφσκι, Αντρέι Ταρκόφσκι. Ηθοποιοί: Ανατόλι Σολονίτσιν, Ιβάν Λαπίκοφ, Νικολάι Γκρίνκο, Νικολάι Σεργκέιεφ. 185 λεπτά.

Επανέκδοση ενός ανεπανάληπτου αριστουργήματος, με τον Ταρκόφσκι να χρησιμοποιεί την ιστορία του Ρώσου αγιογράφου του 15ου αιώνα, Αντρέι Ρουμπλιόφ, για να κάνει ένα σχόλιο πάνω στη ζωή, το θάνατο, την τέχνη, την πνευματικότητα, αλλά και πάνω σε μια βίαιη εποχή.

Σε επανέκδοση, και στην ολοκληρωμένη εκδοχή της (των 185 λεπτών), προβάλλεται το αριστούργημα αυτό του Αντρέι Ταρκόφσκι, απεικόνιση της ζωής του Αντρέι Ρουμπλιόφ, ενός αγιογράφου-καλόγερου στη Ρωσία του 15ου αιώνα, περίοδο έντονης βίας και αιματηρών επιδρομών από βαρβάρους. Εξοχη τοιχογραφία μιας ολάκερης εποχής που συνδυάζει το λαϊκό έπος με τον ανθρωπισμό, αλλά και το μυστικισμό του σκηνοθέτη της.

Από τα πρώτα κιόλας πλάνα, με τον χωρικό που μπαίνει σ' ένα πρωτόγονο αερόστατο για να πετάξει, έστω και για λίγο, στον ουρανό, ο Ταρκόφσκι μάς εισάγει στο βασικό θέμα της ταινίας του, εκείνο της τέχνης και της θέσης του καλλιτέχνη στην κοινωνία, μαζί κι ενός μυστικισμού, που δίνεται μεταφορικά με την άνοδο του αερόστατου στους ουρανούς. Στοιχείο που επαναλαμβάνεται με τρόπο έξοχο στο τελευταίο μέρος της ταινίας, με το νεαρό, άπειρο χύτη να φτιάχνει το τεράστιο καμπαναριό, πράξη που ξαναδίνει στον, ορκισμένο στη σιωπή, απογοητευμένο από την αθλιότητα και τη βία που κυριαρχούν γύρω του, Ρουμπλιόφ, να ξαναβρεί το πάθος για ζωή και δημιουργία.

Ο σκηνοθέτης χρησιμοποιεί τη μεσαιωνική εποχή, με τη βία, τη βαρβαρότητα και την απεριόριστη ωμότητα (στοιχεία που τρόμαξαν την τότε σοβιετική γραφειοκρατία που επέβαλε στον Ταρκόφσκι απαράδεκτες περικοπές) την ανατροπή των ηθικών και άλλων αξιών, την απώλεια της πίστης, τον εκχυδαϊσμό και τις βαρβαρότητες που κυριαρχούν σ' αυτήν, για να κάνει ένα σχόλιο πάνω στην ίδια την εποχή μας, με την οποία βρίσκει αρκετές ομοιότητες.

Ο Ταρκόφσκι αντλεί από τα διδάγματα του Αϊζενστάιν (ιδιαίτερα εκείνα στο «Ιβάν ο τρομερός»), για να φτιάξει ένα εντελώς δικό του, ερμητικό ίσως, αλλά πάντα συναρπαστικό στιλ, χρησιμοποιώντας μια κάμερα που κινείται με τρόπο εκπληκτικό, με κυκλικές κινήσεις και φωτισμούς, παίζοντας εύστοχα με το φως και το σκοτάδι, χρησιμοποιώντας με τρόπο μοναδικό το μαυρόασπρο φιλμ (η έξοχη φωτογραφία είναι του Βαντίμ Γιούσοφ), με εξαίρεση τον έγχρωμο επίλογο με τις λιγοστές εικόνες του Ρουμπλιόφ που έχουν διασωθεί -εικόνες που τονίζουν τον ανθρωπισμό του Ρουμπλιόφ.

Μια ταινία-ύμνος στον άνθρωπο και τη δύναμή του, αληθινός σταθμός στην ιστορία του σύγχρονου κινηματογράφου, που βλέπεται και ξαναβλέπεται με την ίδια πάντα απόλαυση.

Μία θέση στην αθανασία

Όταν με την πρώτη υπογράφεις «Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν» και με τη δεύτερη τον «Αντρέι Ρουμπλιόφ», ε, τότε από την αρχή της κινηματογραφικής σου διαδρομής έχεις κερδίσει μία θέση στην αθανασία

Είναι ολοφάνερο. Από τον «Ιβάν», αλλά κυρίως από τον «Ρουμπλιόφ», προσπαθούσε να περιορίσει και ακόμα να εκμηδενίσει τον ρόλο του γραπτού-σεναριακού λόγου. Ό,τι για το αμερικανικό σινεμά είναι το Αλφα και το Ωμέγα της ύπαρξης και της μοναδικότητάς του, για τον Αντρέι Ταρκόφσκι ήταν η φυλακή και ο αντίπαλός του. Στην αιωνόβια διαδρομή της 7ης Τέχνης δεν υπήρξε άλλος που να πίστεψε με τόση κυτταρική προσήλωση και με τέτοια θρησκευτική ευλάβεια σ' αυτό το υπέρτατο μεγαλείο της κινηματογραφικής εικόνας. Τα νοήματα, οι ιδέες και οτιδήποτε άλλο συνιστά κινηματογράφο είναι τόσο εσωτερικά επεξεργασμένα και τόσο εικαστικά ενσωματωμένα στις μοναδικές τοιχογραφίες αυτού του υπέρτατου αγιογράφου της Ρούσικης Εικόνας, που ακόμα και ο πιο άθεος αυτού του κόσμου, μπορεί να πιστέψει πως κάποιο αόρατο, κάποιο υπερφυσικό Είναι οδηγεί και καθορίζει τον κύκλο της ύπαρξής του.

Αυτό που κυριαρχεί σε κάθε υποδιαίρεση της ταρκοφσκικής οθόνης είναι ο διαρκής μετασχηματισμός κάθε πλάνου σε μια αυθύπαρκτη εικαστική οντότητα. Χωρίς λόγια, χωρίς στόρι, παρά μόνο με πρόσωπα ημιφωτισμένα, με σιωπηλά πορτρέτα, με άφθονη υγρασία και ψιθυριστές μελωδικές φωνές. Με λίγα λόγια, το μεγαλείο και η μοναδικότητα του αποτυπώνονται σε μια πρωτοφανή διαδικασία. Μέσω της ασκητικής πίστης η εξύψωση του οίστρου κάθε ευλογημένης ψυχής και μέσω της Ποίησης η κατάληψη του Εικαστικού Θρόνου!

Ο «Αντρέι Ρουμπλιόφ», που επαναπροβάλλεται σε φρέσκια κόπια και με την ολοκληρωμένη χρονική διάρκεια που ήθελε ο Ταρκόφσκι (3 ώρες και 25 λεπτά), είναι το φλιπσάιντ του «Ιβάν ο Τρομερός». Κοσμική, δεσποτική η εξουσία του ήρωα του Σεργκέι Αϊζενστάιν. Θεοκρατούμενη, ευσεβής και χαμηλόφωνη του Αντρέι Ρουμπλιόφ. Του Ρώσου αγιογράφου που διέπρεψε, σεμνά και αθόρυβα, στις αρχές του 15ου αιώνα, όταν η χώρα είχε μετατραπεί σ' ένα απέραντο τοπίο πλιάτσικου από τους εισβολείς Τατάρους. Κατά τον Ταρκόφσκι, η διαδικασία αποβαρβαροποίησης και εκπολιτισμού την περίοδο εκείνη ήταν έργο θεόσταλτων, εμπνευσμένων χριστιανών καλλιτεχνών. Μπορεί κανείς να διαφωνεί ριζικά και κάθετα μ' αυτή τη μεταφυσική και στο βάθος ελιτίστικη ιδεολογία, αλλά έτσι και το βλέμμα σου αιχμαλωτιστεί από τις ανυπέρβλητες αγιογραφίες, έτσι και παραμερίσεις όλες τις αφηγηματικές συμβάσεις, έτσι και άνευ όρων παραδοθείς, τότε σε μια άλλη διάσταση θα εκτοξευθείς. Εκεί όπου το Σινεμά όχι μόνο είναι αποκαθαρμένο από τα σκουπίδια και τα δεκανίκια, αλλά εκεί όπου πραγματικά η μεγάλη Ποίηση με την εικόνα συστεγάζονται κάτω από τον ίδιο ουρανό! Κανείς άλλος δεν υπήρξε σαν εκείνον. Και κανείς άλλος δεν πρόκειται σύντομα να προκύψει. Γιατί εκτός από το τάλαντο, τη μαστοριά και την τεχνική, εκτός από απροσμέτρητο μόχθο, απαιτείται ανείπωτη και άνευ όρων πίστη και ταπεινοφροσύνη. Να είσαι ο μέγιστος, αλλά να αισθάνεσαι και να ζεις σαν τον Αγιο Φραγκίσκο της Ασίζης!