Η επιστροφή

The Return. Ρωσία, 2003. Σκηνοθεσία: Αντρέι Ζβιαγκίντσεφ. Σενάριο: Βλαντιμίρ Μοϊσένκο, Αλεξάντρ Νοβοτόσκι. Ηθοποιοί: Βλαντιμίρ Γκάριν, Ιβάν Ντομπρονράβοβ, Κονσταντίν Λαβρονένκο, Ναταλία Βντόβινα. 105 λεπτά.

Η συνάντηση δυο νεαρών αδερφών με το «χαμένο» πατέρα τους σε μια αλληγορική, ποιητική, σκηνοθετημένη με ξεχωριστή έμπνευση ταινία, σχόλιο πάνω στη σχέση της σύγχρονης νεολαίας με το παλιό καθεστώς -ταινία που κέρδισε το Χρυσό Λιοντάρι στο Φεστιβάλ Βενετίας.

Βραβευμένη με το Χρυσό Λιοντάρι στο περσινό Φεστιβάλ Βενετίας, η ρωσική «Η επιστροφή», πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Αντρέι Ζβιαγκίντσεφ, περιγράφει τη σχέση ανάμεσα σ' έναν πατέρα και τους δυο γιους του, όταν ο πατέρας επιστρέφει ύστερα από απουσία δώδεκα χρόνων. Η ζωή των δυο νεαρών αδερφών ξαφνικά ανατρέπεται με την εμφάνιση του σχεδόν άγνωστου, καταπιεστικού όπως θ' αποδειχτεί, πατέρα, τον οποίο θυμούνται μόνο από μια παλιά φωτογραφία του. Απαντήσεις στο αν πράγματι αυτός είναι ο πατέρας τους ή γιατί επέστρεψε ύστερα από τόσα χρόνια απουσίας, καθώς και σε άλλα ερωτήματά τους, θα βρουν τα δυο παιδιά στο ταξίδι «γνωριμίας» που κάνουν μαζί του σ' ένα έρημο νησί.

Ενα ταξίδι εφτά ημερών που υποβάλλει τις εφτά μέρες της δημιουργίας της Βίβλου, κι όπου ο πατέρας παίρνει τη μορφή ενός θεού ή κάποιου μυθικού προσώπου -υπάρχουν οιδιπόδιες αναφορές αλλά και αναφορές στο Χάροντα και τον Αχέροντα. Η συνάντηση ανάμεσα σε πατέρα και γιους θα προκαλέσει συγκρούσεις, φέρνοντας στην επιφάνεια ψυχικά τραύματα και μίση και οδηγώντας σ' ένα τραγικό φινάλε.

Ο Ζβιαγκίντσεφ σκηνοθετεί με μια αυστηρότητα στη χρήση των μέσων του, από τη σύνθεση των εικόνων με τα κάπως μουντά τους χρώματα (η ατμοσφαιρική φωτογραφία είναι του Μιχαήλ Κρίτσμαν) μέχρι τη χρήση των ήχων και της μουσικής, κινούμενος ανάμεσα στο θρίλερ και τη θρησκευτική αλληγορία, με το κάθε τι να εκτυλίσσεται σύμφωνα μ' έναν συγκεκριμένο στόχο, φτιάχνοντας ταυτόχρονα ένα σχόλιο πάνω στη σχέση της σύγχρονης νεολαίας με το παλιό καθεστώς, σχέση ταυτόχρονα θαυμασμού και μίσους, αποσπώντας έξοχες ερμηνείες από τους δύο νεαρούς πρωταγωνιστές του (το τραγικό είναι ότι ο μεγαλύτερος από τους δύο πνίγηκε σε λίμνη λίγο μετά το γύρισμα της ταινίας). Κανένας δεν μπορεί ν' αμφισβητήσει την ωριμότητα της ματιάς του σκηνοθέτη. Κάθε πλάνο έχει τη δική του ομορφιά και δύναμη, κι όλα μαζί οδηγούν στο εκπληκτικό, αναπάντεχο φινάλε. Πρόκειται για μια νέα, σίγουρη φωνή από το σύγχρονο ρωσικό κινηματογράφο, μια εκπληκτική, λυρική, εικαστικά πανέμορφη ματιά πάνω στην ανθρώπινη κατάσταση, με μια κινηματογραφική μορφή που αντλεί από τα διδάγματα των μεγάλων Ρώσων σκηνοθετών, ιδιαίτερα εκείνα των Αντρέι Ταρκόφσκι και Σεργκέι Παραντζάνοφ, των δύο μεγάλων ποιητών του σύγχρονου ρωσικού κινηματογράφου.

«H επιστροφή». Το καλύτερο road movie όλων των εποχών

Από το πουθενά. Ο σκηνοθέτης Αντρέι Ζβιάγκιντσεφ είναι πρωτοεμφανιζόμενος, το είδος είναι road movie, οι ηθοποιοί όλοι κι όλοι τρεις, και η καταγωγή από την κατεστραμμένη Ρωσία. Στο πρώτο δεκάλεπτο τσιμπιέσαι, στο δεύτερο δεν πιστεύεις και στο τρίτο, καθηλωμένος πια, ανοίγεις το στόμα σου να λάβεις κι εσύ... αγία κοινωνία! Αν μου ζητούσαν να «δείξω» μια ταινία, αυτή που συγκεντρώνει τις αρετές όλου του κόσμου: συγκίνηση, ερμηνείες, σενάριο, σκηνοθεσία, αγωνία, τρόμο και δράμα, έναν τίτλο θα διάλεγα χωρίς να το σκεφτώ: «H επιστροφή». Το καλύτερο road movie όλων των εποχών. Το ραντεβού του Ταρκόφσκι με τον Χίτσκοκ και του Χίτσκοκ με τον Μιχαήλ Ρομ. Μέσα του και πάνω του φέρει όλα τα χαρίσματα που διαρκώς αναζητώ. Από το τώρα στο χτες, από την περιπέτεια στην κοινωνία και από το μυστήριο στην ποίηση και την ουσία. H «στιγμή» που η ανάσα χοροπηδάει με την αγωνία, η αγωνία με το δράμα, το δράμα με την περιπέτεια, η περιπέτεια με τον τρόμο και ο τρόμος με το δάκρυ. Πώς να σας το πω; Όσες φορές και να το δω, περισσότερο θα το αγαπώ! Το στόρι, αν και οικογενειακό, καταδύεται μέχρι τον κοινωνικό, ιδεολογικό και πολιτισμικό βυθό. Γκριζομάλλης και αξύριστος τύπος, σαν φαντάρος στο τέλος ενός πολέμου, επιστρέφει στην οικογένεια, τη σύζυγο και τα δύο παιδιά. Ύστερα από δέκα χρόνια εξαφάνισης και αφού κανείς δεν τον θυμάται πια. Είναι ή δεν είναι ο πραγματικός πατέρας... αυτός; H συνέχεια είναι ακόμα πιο μυστηριώδης και αιφνιδιαστική. Την επομένη, μαζί με τα δύο αγόρια, τραβούν για ψάρεμα, γνωριμία και αναψυχή. Το μαρτύριο αρχίζει. Αντί για τρυφερότητα, καταπίεση. Αντί για χαλάρωση, πειθαρχία και αντί για φροντίδα, ολοκληρωτική πατριαρχία. Του πατρός Ανάβαση. Με τον μεγάλο και πρωτότοκο γιο να υποτάσσεται και ν' ακολουθεί και τον μικρό να θυμώνει και να επαναστατεί. Ανάβαση μέχρι την κορυφή μιας «τυφλής» μικρής νησίδας. Εκεί όπου είναι κρυμμένο ένα κουτί. Σαν τον θαμμένο θησαυρό. Το έμβλημα μιας εφιαλτικής εκδρομής. Σαν κάτι το αποκαλυπτικό και μοναδικό. Σαν τη Ρωσική Κιβωτό.

«H επιστροφή» της ανυπέρβλητης Ρωσικής Σχολής

H ώρα της Αποκάλυψης διαρκεί μόλις 105 λεπτά. Πολύτιμα, μονάκριβα και μοναδικά. H πορεία του Σίσυφου για τον Γολγοθά. H διαδρομή που καλύπτει την απόσταση από την παιδική αθωότητα μέχρι την ενηλικίωση και τη συνενοχή. Από το μηδέν μέχρι το άπειρο. Από την ορφάνια, μέχρι την «πατροκτονία». Από τη λαβωμένη Ρωσία, μέχρι τη σοσιαλιστική συμπαγή Ιστορία. Από τον πατέρα, στην κοινωνία. Από την αναρχία, στην πειθαρχία. Και από το παιχνίδι, στην αλήθεια. Και κοντά σ' αυτό, σαν ιμάντας που διοχετεύει στον θεατή απίστευτες ποσότητες αγωνίας και σασπένς, το θρίλερ της Χιτσκοκικής Σχολής. Προσέξτε το δόλωμα του Ζβιάγκιντσεφ. Είναι ο αληθινός πατέρας; Μπας και είναι τρομοκράτης; Μπας και είναι με τους Τσετσένους; Μήπως είναι παλιοκομμουνιστής; Μπορεί και έμπορος όπλων. Διαρκώς τα βέλη χτυπούν κατάστηθα την αγωνία του θεατή. Και, άραγε, πού πηγαίνει τα παιδιά του; Θα επιβιώσουν, θα τα σκοτώσει; Προσέξτε και μία από τις τελευταίες σκηνές. Εκεί όπου σέρνουν ένα πτώμα. Εκεί κοντά στην κορύφωση, όπου μαζί με το θρίλερ, μαζί με όλα τα σημαινόμενα μιας κοινωνικής Κιβωτού, εμφανίζεται και ο τρόμος. Απίστευτο! Πολυδιάστατο, πολυσήμαντο, πολυεπίπεδο και πολύπλευρο. Με ελάχιστα «υλικά» για μάξιμουμ συγκινήσεις. Με πρώτη, ευδιάκριτη, κρυστάλλινη γραφή, για ένα φανταστικό ταξίδι στους δυσδιάκριτους, γκρίζους ορίζοντες. Με ρεαλιστική αφήγηση για μια διαχρονική περιπλάνηση. Ο Αντρέι Ζβιάγκιντσεφ, αυτός ο μέχρι προ τινος άγνωστος σκηνοθέτης, που στο Φεστιβάλ Βενετίας κατατρόπωσε όλους τους διάσημους αντιπάλους του, αναδεικνύεται σε μάγο των συμπτύξεων και των συνθέσεων, αφήνοντας άφωνο το σινεφιλικό κοινό. Και πάνω απ' όλα αυτοδικαίως χρίζεται ο ευνοούμενος κληρονόμος της κλασικής Ρωσικής Σχολής τής μετασοβιετικής εποχής. Από τον Ντοβζένκο μέχρι τον Μιχαήλ Ρομ και από από τον Μιχάλκοφ στον Ταρκόφσκι. Με τις ίδιες αρετές και τα ίδια όπλα. Με Σάρκα τον ρεαλισμό και Αίμα την Ποίηση. Λάβετε φάγετε, τούτο εστί μεγαλούργημα!