Το κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι

Girl with a pearl earring. ΗΠΑ, 2003. Σκηνοθεσία: Πίτερ Γουέμπερ. Σενάριο: Ολίβια Χέντριτ. Ηθοποιοί: Κόλιν Φερθ, Σκάρλετ Γιόχανσον, Τομ Γουίκινσον, Τζούντι Πάρφιτ. 95 λεπτά.

Η σχέση που δημιουργείται ανάμεσα σ' έναν μεγάλο ζωγράφο και το μοντέλο του σε μια χαμηλών τόνων ταινία, δοσμένη με λεπτότητα, ευαισθησία και μια εξαιρετική ερμηνεία από τη Σκάρλετ Γιόχανσον.

Ξεκινώντας από τον πίνακα του «Κοριτσιού με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι», που ζωγράφισε ο διάσημος Ολλανδός ζωγράφος του 17ου αιώνα Βερμέερ, και με βάση ένα μυθιστόρημα μπεστ σέλερ της Τρέισι Σεβαλιέ, ο σκηνοθέτης Πίτερ Γουέμπερ έφτιαξε μια φανταστική ιστορία, όπου το άγνωστο κορίτσι του πίνακα, η 16χρονη Γκριτ, είδος Μόνα Λίζα (κανένας δεν ξέρει ποια τελικά ήταν), στέλλεται από τον τυφλό πατέρα της να γίνει υπηρέτρια στην υπηρεσία του ζωγράφου. Ενα σπίτι που κυβερνά με τρόπο αυταρχικό η πεθερά του Βερμέερ (Τζούντι Πάρφιτ). Εκεί η Γκριτ αρχίζει να γοητεύεται από τη ζωγραφική του, γοητεύοντας ταυτόχρονα και τον ίδιο το ζωγράφο που τελικά αποφασίζει να τη ζωγραφίσει, προκαλώντας μικρό σκάνδαλο στην οικογένειά του.

Ο Γουέμπερ ανέπλασε με ξεχωριστή αγάπη την εποχή, δημιουργώντας τη σωστή ατμόσφαιρα, ατμόσφαιρα όπου τα περισσότερα, μαζί και οι αλήθειες, υποβάλλονται, ποτέ δεν λέγονται. Ιδιαίτερα η έλξη του Βερμέερ για το αθώο, διψασμένο για γνώση χωριατοκόριτσο, έλξη που θα μπορούσε να μετατραπεί σε έρωτα (υπάρχουν στιγμές που η διαχωριστική γραμμή είναι έτοιμη να σπάσει) και που εξαιτίας του καταπιεστικού, οικογενειακού περιβάλλοντος παραμένει μετέωρη. Αυτή την ατμόσφαιρα, με μόνο τα βλέμματα να κάνουν την επαφή τονίζοντας ταυτόχρονα τις αγεφύρωτες διαφορές, πέτυχε σ' έναν μεγάλο βαθμό ο Γουέμπερ. Πέρα όμως από την (ερωτική;) έλξη υπάρχει και κάτι άλλο στη σχέση των δύο, κάτι που είναι και το σημαντικότερο στοιχείο της ταινίας: η «συνεννόηση» ανάμεσα στους δύο, το μεγάλο ζωγράφο από τη μια και την έξυπνη χωριατοπούλα από την άλλη, μια αγράμματη κοπέλα που δείχνει να καταλαβαίνει από χρώματα, από ζωγραφική και γενικά από την ομορφιά της τέχνης. Οσο για τη Σκάρλετ Γιόχανσον, που έκανε μεγάλη εντύπωση στην ταινία της Κόπολα «Χαμένοι στη μετάφραση», εδώ δίνει μια όλο ευαισθησία, ζεστασιά και ζωντάνια ερμηνεία, επιβεβαιώνοντας πως ο αμερικανικός κινηματογράφος έχει αποκτήσει ένα νέο, σημαντικό ταλέντο.

Ένας άγγελος στο τραπέζι μας

Αν με θρησκευτικούς όρους η Σαρλίζ Θέρον είναι η Μαρία Μαγδαληνή, τότε η Σκάρλετ Γιόχανσον, αυτό το ταλαντούχο πλάσμα τού «Lost in translation» και πολύ περισσότερο του «Girl with a pearl earring» («Το κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι») είναι η Παρθένος Μαρία! Το φλιπσάιντ τού «Monster» είναι η 16χρονη Κριτ από την Ολλανδία τού 1664. H υπηρέτρια, που έγινε κρυφό μοντέλο τού Γιοχάνες Βερμέερ και πορτρέτο στον ομότιτλο, θρυλικό πίνακα. H ιστορία είναι εντελώς φανταστική, αλλά διόλου περιττή. H Τρέισι Σεβαλιέ, που έγραψε το μυθιστόρημα πάνω στο οποίο βασίστηκε το σενάριο, εμπνεύστηκε μια υποθετική ιστορία με όρους καθαρά κοινωνικούς. Ένα πανέμορφο πρόσωπο, ταγμένο να υπηρετεί την ύψιστη Αισθητική (Σκάρλετ Γιόχανσον), προσλαμβάνεται ως... υπηρέτρια στη δούλεψη της οικογένειας του διάσημου ζωγράφου. Την ίδια στιγμή, ο ζωγράφος που υπηρετεί την ύψιστη Αισθητική εργάζεται για λογαριασμό ενός ζάπλουτου χορηγού και υπακούει στις εντολές της πεθεράς του, η οποία είναι το αφεντικό της οικογένειας και, φυσικά, του κοριτσιού. Έτσι, ο καλλιτέχνης και το «έργο» του - κάτω από διαφορετικές αφετηρίες και για διαφορετικούς λόγους - βρίσκονται στην ίδια... προλεταριακή μοίρα. Υπηρέτες του ίδιου αφεντικού. Πάμε παρακάτω: Ο ζωγράφος, φυσικά, αντιλαμβάνεται αμέσως την αληθινή «αξία χρήσης» τής ομορφιάς αλλά, για να την αποσπάσει από το υπηρετικό προσωπικό και για να την κάνει μοντέλο του, πρέπει να πείσει πρώτα τον χορηγό του. Με την εύνοια της οικονομικής εξουσίας θα πάρει με το μέρος του την πεθερά του και από κοινού θα κοροϊδέψουν τη γυναίκα του. Έτσι, τα αισθήματα και οι βαθμοί συγγένειας παραμερίζονται, προς όφελος του συμφέροντος και του χρήματος. Κι όμως όλα αυτά τα εμπόδια, οι ταχυδακτυλουργίες, οι σκευωρίες, οι συνωμοσίες, αλλά και οι μικρές παρασπονδίες, είναι που δημιουργούν τις προϋποθέσεις να συντελεστεί το καλλιτεχνικό θαύμα. Ο ζωγράφος εμπνέεται από την... παρανομία. Γιατί η ομορφιά είναι παράνομη και φτηνή. Τρέχουσα, σχεδόν αόρατη και καθημερινή. H μετατροπή της σε καλλιτεχνικό έργο πολλαπλασιάζει την αγοραστική αξία της. Το φτηνό γίνεται ακριβό και το καθημερινό αθάνατο και μοναδικό.

Αν στο «Monster» της Πατ Τζένκινς ταιριάζει ένα κομμάτι φρι τζαζ στη διαπασών, τότε στο «μαργαριταρένιο σκουλαρίκι» του Πίτερ Γουέμπερ πάει γάντι μια ψιθυριστή καντάτα τού 17ου αιώνα. H Σκάρλετ Γιόχανσον είναι η απόλυτη προσωποποίηση ενός ζωντανού πορτρέτου. Κάθε φορά που εμφανίζεται, φωταγωγεί τους πολυτελείς... τάφους αυτής της οικογενειακής νομενκλατούρας. Λες και οι προβολείς, κάθε φωτιστικό στοιχείο της ταινίας, είναι διακλαδωμένα με το πρόσωπό της, με τα μάτια της, τα μάγουλά της και τα μισάνοιχτα, σαρκώδη χείλη της, που πάνω τους έχουν στήσει χορό η αθωότητα με την αμαρτία. Λες και η ροδοκόκκινη σάρκα της πρόκειται να εκραγεί και, σαν ηφαίστειο, θα ραντίσει τη νεκροφάνεια με τους πιο θρεπτικούς, ζωογόνους, ερωτικούς χυμούς. Έτσι, δημιουργείται μια ακραία δημιουργική αντίθεση. H αριστοτεχνική καλλιγραφία τού περιβάλλοντος χώρου, αποτυπωμένη από τον φακό τού αρχιμάστορα Εντουάρντο Σέρα (η καλύτερη φωτογραφία προορισμένη για ένα Όσκαρ) σε μια διαρκή αντιπαράθεση με την απίστευτη πρωτογενή ομορφιά αυτής της φτηνής... κοπέλας. H νεκρή (ανθρώπινη) φύση να επιτίθεται, να ευτελίζει, να φθονεί και να ταπεινώνει τη ζωντανή, ανυπότακτη φύση. Και, στο τέλος, ο καλλιτέχνης να αιχμαλωτίζει την ομορφιά στον πίνακά του και να την πουλάει στον χορηγό για να στολίσει το πολυτελές κενοτάφιό του. Ευλογία και κατάρα μαζί. Γιατί, όσο και μεγάλος να είναι ο καλλιτέχνης, το έργο του δεν θα ξεπεράσει ποτέ το αληθινό θαύμα της Φύσης!