|
|
|
Ο κος Αρκάντιν Mr. Arkadin/Confidential Report. Ισπανία/Ελβετία/Γαλλία, 1955. Μαυρόασπρη. Σκηνοθεσία-σενάριο: Ορσον Γουέλς. Ηθοποιοί: Ορσον Γουέλς, Ρόμπερτ Αρντεν, Πάολα Μόρι, Μάικλ Ρεντγκρέιβ, Πατρίσια Μεντίνα, Ακίμ Ταμίροφ, Κατίνα Παξινού. 93 λεπτά. Ενας τυχοδιώκτης αναλαμβάνει να ερευνήσει το κρυφό παρελθόν του εργοδότη του, του μυστηριώδους κυρίου Αρκάντιν, σε μια συναρπαστική, βουτηγμένη στην ατμόσφαιρα του φιλμ νουάρ, ταινία, σχόλιο πάνω σε θέματα όπως η εξουσία, η διαφθορά και η προδοσία. Μια σπάνια επανέκδοση, που δεν πρέπει να χάσετε.
Εξόριστος στην Ευρώπη από ένα Χόλιγουντ που δεν μπόρεσε να συλλάβει την ιδιοφυή σύλληψη του «Πολίτη Κέιν», αλλά και των «Υπέροχων Αμπερσον» (ταινία που δυστυχώς οι παραγωγοί πετσόκοψαν), ο Γουέλς γύρισε τον «Κύριο Αρκάντιν» σε μια προσπάθεια να επαναλάβει την επιτυχία του «Κέιν», πράγμα που δυστυχώς δεν πέτυχε με το κοινό -ο Γουέλς κατάγγειλε τους διανομείς ότι επενέβησαν με τρόπο βάρβαρο, κόβοντας και ξαναμοντάροντας την ταινία του- αν και η ταινία του είχε επιτυχία με τους κριτικούς που αναγνώρισαν την ομορφιά και τον πλούτο μιας ακόμη ανεπανάληπτης ταινίας. Παρά τα λίγα χρήματα, την κακή ηχοληψία και την αποσπασματικότητα των σκηνών, ο Γουέλς κατάφερε, με τη βοήθεια του κάμεραμάν του, Ζαν Μπουργκουάν, να δημιουργήσει μια κλειστοφοβική, απειλητική ατμόσφαιρα, παρόμοια με εκείνη του φιλμ νουάρ, ενώ ταυτόχρονα καταπιάνεται με μερικά από τα αγαπημένα του θέματα: εκείνα της εξουσίας, της διαφθοράς, της προδοσίας και του βρώμικου παρελθόντος που κατατρέχει τους ήρωές του. Από τις πρώτες σκηνές στην ισπανική αποβάθρα, μ' έναν άντρα να πέφτει, ετοιμοθάνατος, μ' ένα μαχαίρι στην πλάτη, μπροστά στον ήρωα, ψιθυρίζοντας στο αυτί της φιλενάδας του, Μίλι (Πατρίσια Μεντίνα) το όνομα του Αρκάντιν (κάτι παρόμοιο που βλέπουμε και στην ταινία του Χίτσκοκ «Ο άνθρωπος που γνώριζε πολλά»), δημιουργείται η ατμόσφαιρα μυστηρίου και σασπένς που ο Γουέλς κατορθώνει να διατηρεί σ' όλη τη διάρκεια της 93λεπτης ταινίας του. Στη συνέχεια, η κάμερά του ακολουθεί τον τυχοδιώκτη ήρωά του, Βαν Στράτεν (ήρωα συγγενικό μ' εκείνο στην «Κυρία απ' τη Σαγκάη»), στη συνάντησή του με την κόρη του Αρκάντιν, Ράινα (στο ρόλο η τότε γυναίκα του Γουέλς, Πάολα Μόρι) και στα ταξίδια του ανά την Ευρώπη (η ταινία γυρίστηκε στην Ισπανία, τη Γερμανία και τη Γαλλία) σε αναζήτηση του νήματος που θα μας αποκαλύψει το παρελθόν και την αλήθεια για το μυστηριώδη κύριο Αρκάντιν. Ξεκινώντας από τη συνάντησή του με έναν μασκοφόρο, γενειοφόρο και επιβλητικό Αρκάντιν σ' έναν μπαρόκ πύργο που μοιάζει να βγήκε από τις σελίδες παραμυθιού, με τον Αρκάντιν να αφηγείται στους καλεσμένους του την περιβόητη ιστορία με το βάτραχο και το σκορπιό (για το πώς ο σκορπιός κέντρισε το βάτραχο, ενώ ο τελευταίο τον μετέφερε στο ποτάμι για ν' αποδείξει πως εκείνο που κυριαρχεί είναι ο χαρακτήρας και όχι η λογική, σχόλιο έμμεσο για το χαρακτήρα του Αρκάντιν), προχωράμε στις σκηνές της περιπλάνησής του, δοσμένες με όλη την πρωτοτυπία και τη μαγεία που συναντάμε στις ταινίες του Γουέλς: παραμορφωτικούς φακούς, ασυνήθιστες γωνίες λήψης, παίξιμο με τις φωτοσκιάσεις, πρωτοποριακή χρήση του ήχου. Σκηνές που δίνουν στο σκηνοθέτη την ευκαιρία για τη σκιαγράφηση μιας πινακοθήκης εκκεντρικών χαρακτήρων: του «Καθηγητή» (Μίσα Αουερ), στο τσίρκο ψύλλων στην Κοπεγχάγη, που ταΐζει τους ψύλλους του με το αίμα του, του αντικέρ (Μάικλ Ρεντγκρέιβ) που περιφέρεται νευρικά χαϊδεύοντας τις γάτες του προσπαθώντας να του πουλήσει χαλασμένα αντικείμενα σε αντάλλαγμα πληροφοριών, της Βαρόνης (Σουζάν Φλον), παλιάς αστυνομικίνας που τώρα εργάζεται σ' έναν οίκο μόδας, της Σόφι στο Μεξικό, πρώην αρχηγού συμμορίας στην Κεντρική Ευρώπη και που τώρα απολαμβάνει την περιουσία της παντρεμένη μ' έναν χοντρό στρατηγό (μια έξοχη Κατίνα Παξινού που τονίζει την γκροτέσκο, σατανική πλευρά του χαρακτήρα της, μ' ένα ρώσικο τσιγάρο να κρέμεται στο στόμα της και να παίζει χαρτιά με τον ηλίθιο άντρα της), τέλος, του Γιάκομπ Ζουκ (Ακίμ Ταμίροφ), ενός αξύριστου, αξιολύπητου ζητιάνου που ο Βαν Στράτεν συναντά, παραμονή Χριστουγέννων, σ' ένα μίζερο κρύο διαμέρισμα στο χιονισμένο Μόναχο και που για να πάρει τις πληροφορίες που θέλει, ψάχνει ολόκληρο το Μόναχο για να το βρει το συκώτι χήνας που ζητά να φάει. Πρόσωπα που ένα-ένα, όπως ανακαλύπτουμε αργότερα, δολοφονούνται, με κυρίαρχο του παιχνιδιού, αλλά και τελικά θύμα του, τον κύριο Αρκάντιν, με τον ίδιο τον Γουέλς να τονίζει με τη συμπεριφορά, τη φωνή και το όλο επιβλητικό παρουσιαστικό του, τον αινιγματικό, πανταχού παρόντα, ημίθεο Αρκάντιν. Η επιστροφή του «Κυρίου Αρκάντιν»
Αυτά συνέβαιναν πριν μισό αιώνα, στη διάρκεια των γυρισμάτων της ταινίας στην Ισπανία, σήμερα όμως ο «Κύριος Αρκάντιν» ετοιμάζεται για προβολή στις αθηναϊκές αίθουσες (από 25 Ιουνίου) και θα μας δοθεί η ευκαιρία να θυμηθούμε όσα έλεγε στον Μινωτή ο δημιουργός του «Πολίτη Κέιν»... Το Σεπτέμβριο του 1954 η Κατίνα Παξινού βρέθηκε κοντά στον Γουέλς, στην Ισπανία, για τα γυρίσματα της ταινίας, λίγο πριν παρουσιάσει στην Αθήνα, μαζί με τον Μινωτή, για πρώτη φορά την «Μπερνάντα Αλμπα» του Λόρκα, στο θέατρο «Κοτοπούλη». Οπως όλες οι ταινίες του μεγάλου σκηνοθέτη είχαν προβλήματα κυρίως παραγωγής, με καθυστερήσεις, και ο «Κύριος Αρκάντιν» στο γύρισμα κράτησε τη σεζόν 1954-1955. Ενα κάλεσμα μεγάλων ηθοποιών απ' όλο τον κόσμο ήταν η ταινία του Γουέλς, σε σύντομους, αλλά χαρακτηριστικούς ρόλους. Εκτός απ' την Κατίνα Παξινού, βρίσκουμε τον παρτενέρ της στο «Για ποιον χτυπά η καμπάνα» Ακίμ Ταμίροφ, τον σερ Μάικλ Ρεντγκρέιβ, τη Γαλλίδα Σουζάν Φλον, το Γερμανό Πίτερ Βαν Εϊκ, την Πατρίσια Μεντίνα, τον Ρόμπερτ Αρντεν και ακόμη Γκρεγκουάρ Ασλάν, Μίσα Αουερ... Στο βασικό ρόλο ο Γουέλς, και πλάι του η νεοφερμένη Πάολα Μόρι, που έγινε σύντομα γυναίκα του. Ο σκηνοθέτης επωμίζεται παράλληλα και το σενάριο, βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημά του... Πολίτης Αρκάντιν Οι αναζητήσεις του «Πολίτη Κέιν» απασχολούν το δημιουργό, κάμποσα χρόνια μετά, στον «Κύριο Αρκάντιν», αλλά και στο «Αρχοντας του τρόμου» (Αγγιγμα του κακού) που μας ήρθε σ' επανέκδοση το περσινό καλοκαίρι. Ο βρετανικός τίτλος του «Mr Arkadin» είναι «Confidential report», και ο ελληνικός, ιδιαίτερα απαράδεκτος, που ξεχάστηκε αμέσως, «Ο σατανάς αυτοπροσώπως». Ο Ορσον Γουέλς είναι 40 χρόνων, κυνηγημένος από το Χόλιγουντ, ένας καταραμένος σκηνοθέτης, που τρόμαξε την Αμερική με μια επίθεση Αρειανών, παντρεύτηκε το σύμβολο του σεξ Ρίτα Χέιγουορθ και άφησε μεγάλες ταινίες, από τους «Πολίτη Κέιν», «Θαυμάσιοι Αμπερσονς», «Κυρία από τη Σαγγάη», μέχρι τον «Μακμπέθ», έναν βάρβαρο ήρωα, που εντυπωσίασε στον καιρό του, εγκαινιάζοντας το φεστιβάλ Σέξπιρ του σκηνοθέτη στην οθόνη (θ' ακολουθήσουν «Οθέλλος», «Φάλσταφ»). Ενας Ευρωπαίος μεγιστάνας, αρκετά σκοτεινο πρόσωπο, με μπόλικο μυστήριο γύρω από το όνομά του... Γύρω του πολλά πρόσωπα, που κινούνται στο χώρο του, γνωρίζουν έργα και ημέρες του, τα εγκλήματά του. Κάπου στη Νάπολη στο λιμάνι, νεαρός τυχοδιώκτης, μπλεγμένος με γυναίκες και μαφιόζους, ακούει για πρώτη φορά το όνομα Γκρέγκορι Αρκάντιν, από κάποιο πληγωμένο, ετοιμοθάνατο... Ενας ήρωας τυλιγμένος με πέπλο μυστηρίου, προβάλλει μπροστά του, και όπως ο δημοσιογράφος στον «Πολίτη Κέιν» ερευνά την προσωπικότητα του ήρωα, κι εδώ ο Γκάι βαν Σράντεν περνά πλέον στη ζωή του Mr. Arcadin... Το χρήμα βασικός παράγων, σε λίγο όμως έρχεται και η γνωριμία με την κόρη του εκατομμυριούχου... Η ιστορία περνά μέσα από την αφήγηση του νεαρού τυχοδιώκτη, η έρευνα συνυπάρχει με την ατμόσφαιρα φιλμ νουάρ, τους ήρωες και τις καταστάσεις, και η ταινία δίνει το πιο αντιπροσωπευτικό στίγμα του σκηνοθέτη, με αναζητήσεις τεχνικές και αισθητικές... Ο Γουέλς στο πρότυπο της εικόνας του Κέιν, εντυπωσιακός, μυστηριώδης, πλούσιο μαλλί, μούσι, σκοτεινό βλέμμα, εμφάνιση μεγιστάνα, σ' έναν ιστό αράχνης που κινεί πρόσωπα και πράγματα, από Γαλλία, Ιταλία, μέχρι Γερμανία και Ισπανία... Και η Κατίνα Παξινού, κάπου στο Μόντε Κάρλο, θυμάται τον Αρκάντιν, ξετυλίγει το βιβλίο των αναμνήσεων, παίζει χαρτιά, με το τσιγάρο στο στόμα, μιλάει ακατάπαυστα, θυμώνει, εκρήγνυται, με τον φοβισμένο Ακίμ Ταμίροφ πλάι της... Ο «Κύριος Αρκάντιν» παραμένει από τις πιο αντιπροσωπευτικές, τις πιο προσωπικές δημιουργίες του Γουέλς, ενός μεγάλου σκηνοθέτη-ηθοποιού, που μέχρι το τέλος του (1985) δεν σταμάτησε να βρίσκεται αντιμέτωπος με τις οργανωμένες εταιρείες παραγωγής. Άλλωστε μια εξομολόγησή του τα λέει όλα: «Έχασα χρόνια και χρόνια από τη ζωή μου, παλεύοντας για το δικαίωμα να σκέφτομαι με το δικό μου τρόπο, και το μεγαλύτερο μέρος αυτής της πάλης ήταν ίσως χωρίς κέρδος. Σπατάλησα χρόνια γράφοντας σενάρια, που κανένας παραγωγός δεν τα δέχτηκε. Απ' όσες ταινίες έχω γυρίσει, μπορώ ν' αναγνωρίσω και να πάρω πλήρη ευθύνη μόνο για μία, το "Πολίτης Κέιν". Σ' όλες τις άλλες έχω φιμωθεί λίγο-πολύ». H Αρκαδία του Όρσον Γουέλς Με την ευκαιρία της επανέκδοσης - σε ολόφρεσκη κόπια - του επιβλητικού και Ορσονγουελικού «Mr. Arkadin» (1955), διάβασα και μεταφέρω ένα ανεπιβεβαίωτο, αλλά χαριτωμένο περιστατικό. «Σε μια επίσκεψη του Γουέλς στο ιδιωτικό νησί του Έλληνα Κροίσου εφοπλιστή Λιβανού, όπου πέρασε ένα weekend μαζί με άλλους διάσημους προσκεκλημένους, σημειώνεται ο εξής διάλογος: «Είστε ο Λιβανός από τον Λίβανο;» ρωτάει ο Γουέλς. «Όχι, ο Λιβανός από την Αρκαδία»! Κάπως έτσι, λέγεται, προέκυψε το όνομα Arkadin (Αρκάντιν... Αρκάς) και κάπως έτσι ο Γουέλς εμπνεύστηκε την ιστορία ενός μαικήνα, του δεύτερου μετά τον Κέιν! Πρόκειται, δηλαδή, για την εξερεύνηση της προσωπικότητας ενός ανθρώπου που τα κομμάτια της ζωής του προκύπτουν σαν παζλ μέσα από τις ιδιαίτερες περιπλανήσεις του Όρσον Γουέλς! «Ο κύριος Αρκάντιν». H Κατίνα Παξινού διαβάζει τα χαρτιά του Όρσον Γουέλς! H περιπέτεια από τα γυρίσματα που έλαβαν χώρα σε τέσσερις χώρες (Ισπανία, Γερμανία, Ιταλία, Γαλλία) αποτελούν από μόνα τους ένα ακόμα συναρπαστικό κεφάλαιο από την ταραγμένη αλλά τόσο δημιουργική σχέση του Γουέλς με τον κινηματογράφο. Με τη διαπίστωση, πως ύστερα από μισόν αιώνα τα μυθικά χαρίσματα του Αρκάντιν είναι παρόντα και αγέραστα, παρουσιάζω τα ονόματα των ηθοποιών: Όρσον Γουέλς, Ρόμπερτ ʼρντεν, Πάολα Μόρι, Μάικλ Ρεντγκρέιβ, Πατρίτσια Μεντίνα, Ακίμ Ταμίροφ και η δικιά μας... χαρτορίχτρα Κατίνα Παξινού! Mr Arkadin (Confidential Report) Ο Γκρέγκορι Αρκάντιν (Όρσον Γουέλς), ένας πανίσχυρος Ευρωπαίος μεγιστάνας με μοναδική «αχίλλειο πτέρνα» του την αγάπη του για την κόρη του Ράινα (Πάολα Μόρι), αναθέτει σε ένα νεαρό ντετέκτιβ (Ρόμπερτ Άρντεν) που την πολιορκεί ερωτικά να βρει τα χαμένα, από μια υποτιθέμενη αμνησία του, ίχνη του παρελθόντος του. Στην πραγματικότητα αυτό που θέλει είναι να κρατήσει, πάση θυσία, μυστικό από τη Ράινα τον βρόμικο τρόπο που αναρριχήθηκε κοινωνικά… Γυρισμένο τμηματικά, στη διάρκεια επτά μηνών, σε τέσσερις διαφορετικές χώρες (Ισπανία, Γερμανία, Ιταλία, Γαλλία), την περίοδο της εξορίας του πληθωρικού, «απείθαρχου» δημιουργού του από τα χολιγουντιανά στούντιο, το «Ο Κος Αρκάντιν» δε βασίζεται στην ψευδαίσθηση της μυθοπλασίας του. Για την ακρίβεια κάνει ότι μπορεί για να μας προκαλέσει να την αμφισβητήσουμε. Δοκιμάζει (ως ένα βαθμό υποχρεωτικά, λόγω των συνθηκών παραγωγής) τις κινηματογραφικές αφηγηματικές συμβάσεις, παίζει με την αντίληψη των θεατών του, την ικανότητά τους να προσανατολίζονται σε έναν πολυδαίδαλο, διανοητικό λαβύρινθο, φλερτάρει με την οφθαλμαπάτη των κινούμενων εικόνων… Ξεκινώντας από ένα αγαπημένο θέμα του, τη διαλεκτική αλήθειας – ψέματος, την αναμέτρηση του φαίνεσθαι/υποκειμενικό με το είναι/ αντικειμενικό, ο Όρσον Γουέλς χτίζει έναν κινηματογραφικό γρίφο πάνω σε λογοπαίγνια και υπαινιγμούς, γύρω από την αμφίσημη και αυτοκαταστροφική προσωπικότητα του “larger than life” Αρκάντιν που μοιάζει με ανεστραμμένο είδωλο του Τσάρλς Φόστερ Κέιν. Όπως άλλωστε και στον «Πολίτη Κέιν» η ιστορία ξεδιπλώνεται μέσα από μια, ουσιαστικά αδιέξοδη, έρευνα για το παρελθόν του πρωταγωνιστή της και τελειώνει με το «παζλ» της ζωής του να μένει ανολοκλήρωτο και τον ίδιο, «παντοδύναμο Θεό» και ταυτόχρονα θύμα των διαστάσεων του, να παραμένει ανεξιχνίαστος και μυστηριώδης. Τα κλειδιά της ερμηνείας του «Κυρίου Αρκάντιν» βρίσκονται προσεχτικά κρυμμένα κάτω από τις λέξεις και πίσω από τις δραματικές γωνίες λήψεις και τις έντονες φωτοσκιάσεις της εξπρεσιονιστικής του φωτογραφίας… Ένα απολαυστικό φιλμικό παιχνίδι – αίνιγμα (για πολλούς το παραγνωρισμένο αριστούργημα του Γουέλς) που διατηρεί ακέραια τη γοητεία του έως σήμερα |
|
|
Ο
Γκρέγκορι Αρκάντιν στην ταινία «Ο κύριος Αρκάντιν» του Ορσον Γουέλς (που
προβάλλεται σε επανέκδοση) είναι συγγενικός με τον Τζον Φόστερ Κέιν του «Πολίτη
Κέιν» του ιδιοφυούς αυτού δημιουργού. Αν ο Κέιν ήταν βασισμένος στη ζωή του
μεγιστάνα του Τύπου Ράντολφ Χερστ, έτσι κι ο Αρκάντιν ήταν βασισμένος στη ζωή
του μεγιστάνα των σπίρτων, Κρούγκερ, αλλά και του βιομήχανου όπλων Σερ Μπάζιλ
Ζαχάροφ. Στον «Πολίτη Κέιν» ο Γουέλς σκιαγραφούσε την πολύπλευρη και αινιγματική
μορφή του Κέιν μέσα από την έρευνα ενός δημοσιογράφου γύρω από τα πρόσωπα που
είχαν γνωρίσει τον Κέιν. Στον «Κύριο Αρκάντιν», ο Γουέλς σκιαγραφεί τη μορφή του
μυστηριώδους μεγιστάνα του, μέσα από την έρευνα που ο ίδιος ο Αρκάντιν αναθέτει
σ' έναν τυχοδιώκτη, τον Βαν Στράτεν (Ρόμπερτ Αρντεν), για το «άγνωστο» παρελθόν
του, έρευνα που όπως ανακαλύπτουμε δεν έχει άλλο στόχο παρά την εξόντωση εκείνων
που είχαν σχέση με το βρώμικο παρελθόν του Αρκάντιν. 
